МӸНЕР АМАШВЛӒ (вадывекӹ...)

Кечӹ вадывекӹлӓ сӓрнӓлмӹк алык пыйырт йонгатаэмӓш тӹнгӓлеш. Тӹнӓм хресӓньвлӓнӓ арававлӓштӹм эчеӓт кӹцкӓтӓт мӹндӹр алыкыш кӓвӓнлӓш лӓктӹт. Кӓнӹм паштекет цилӓн кымылзын хытырланат, цудыргыш арававлӓ вуйта пӓшӓш агыл, вуйта сӱӓнӹш кыдалыт. Лач крӓпля дон шеньӹк вуйвлӓ пӹзӹргӹш кутанвлӓ лӹвӓц лӓктӹн кайытат ӧрдӹж эдемӓт тӧрӧк цакла — ти тӹшкӓ сӱӓнӹш агыл, а пиш керӓл пӓшӓм ӹштӓш талаша...
Алыквлӓ мыч валым мыч цилӓн цӱдееннӓ дӓ ӹшке ӹшкӹмӹм хваленнӓ — вет ӓрня вел Шурыш толмыкнажы эртӹш, а йӹрвеш уже ик шуды лаштыкат ак куш. Цилӓ сӓрӓн салымы, вуйта нӹжӹн лыкмы, шуды коштымы-авартымы, дӓ кӓвӓнвлӓш оптен-ташкен кузыктымы! Тевеш ӹнде корны сагаок кӱкшӹ кӓвӓнвлӓ шалгат, изин-олен лудемӹт, тел якте хресӓньвлӓнӓм ӹнде вычат...
Тӹнӓм, иктӓ ӱштӹ аяран кечӹн марывлӓнӓ тиш имни тирвлӓ дон кыдал миӓт дӓ шудым кӓвӓнвлӓ гӹц возывлӓш пиш пӹсӹн, шеньӹк паштек шеньӹкӹм, ташкен-лаптыртен оптат. Шукырак пырыжы манын шудым кӱшӹц палшыквӓрӓ дон пӹзырӓт дӓ чангым мычашжым цаткыды вӹрӓн дон тир арата йӹр лыпшалын ушнат дӓ тӹ вӹрӓнӹм чӹмен ялштат. Ак ситӹлӓ каеш гӹнь, вӹрӓнӹм сӹсӹртӓт дӓ эче икманяр шеньӹкӹм вӹлец пиштӓт. Варажы пашкар дон ижӹ цаткыдыракын пӹзӹрӓт дӓ тирвлӓштӹм кужы цуцаш рӓдлӓнӓт. Мӹндӹр корныш лӓкмеш возы покавлӓм крӓпля дон ыдырен кечӹш шуды лаштыквлӓм валтат дӓ иквӓреш цымырен кӱш, тирешкӹ лӹвӓк шуат... Ато вет кужы корны мыч кутанвлӓштӹ чоте шиӓнгӹт... Но, сойток изи шуды пучкавлӓ тир кырны мыч ямын кодыт, а морен-калявлӓ йыдым тӹ тотлы шудым качкаш погыненӹт - пышкыды лым вӹлан кишӓвлӓштӹ вел кодыт: морен кишӓ раскыдынок каеш, каляжы пиш тыгыдын - вуйта лым вӹлвӓлӹм керемет-ыргызы уждымы шӹртӹ доно ырген...
...Яра, тидӹ телӹм вел лиӓлтеш, а покажы вет вадемшӹ жепӹн хресӓньвлӓнӓ ӱл алыкыш кыдал миэвӹ. Цилӓн анжыктыдеок ӹшке пӓшӓштӹм пӓлӓт. Вӓтӹвлӓ тетявлӓштӹм сагаштырак шагалтен кошкыш шуды кӓштӓвлӓм крӓпля дон цымыраш тӹнгӓлӹт, дӓ пиш йӧнӹн капналат... Капна паштек капнам - когон пӹсӹн аралат...
...Иктӓжӹ шуды лӹвӓц амален кишӹ кӹшкӹм мол ыдырен лыктеш, дӓ трӱк лӱдӹн колтаат йукын царгыжаш тӹнгӓлеш. Тӹ кӹшкӹм анжаш изижӓт-когожат тӧрӧк цымырнат дӓ шӹренжок крӓплявлӓ дон шин пуштыт — кӹшкӹвлӓ гӹц цилӓн пиш лӱдӹнӹт...
...«Пӓшӓ ак вычы! Ӓлдок-ӓлдок пакыла капналенӓ!» - иктӓ шонгырак пелештӓ дӓ тӹнӓм цилӓн кӓштӓвлӓштӹ мыч шӓланӓт дӓ пакыла эче пӹсӹрӓкӹн шудым ыдырат...
...Лач жепдеок колыш кӹшкӹ вел оты лӹвӓлӓн киэн кодеш — йӹлгӹжшӹ кӓп вӹлӓнжӹ уже шӹнгӓ дон кыткывлӓ погынаш тынгӓлӹт... Качкышым моныт... Ӹлӹмӓш дон колымаш пиш цаткыды кӹлӹм кычат, ане вет?!...
...Теве сӓрӓннӓ йӹр ик шуды лаштыкат ӹш код — капнавлӓ вел лыптык-лаптык кузен шӹнзӹнӹт... Ӹнде кӓвӓнлаш келеш!..
Цаткыды марывлӓ шеньӹквлӓм йӓмдӹлӓт, мытык вурдан дон кужы вурданат лишӓшлык.., тӹшкӓ логӹц тавар йук шакта — кӓвӓн ӹрдӹм йӓмдӹлӓт...
Имнивлӓм туарат, но амытыштым имни шӱэшок кодат дӓ тарта вӓреш кок монгырешӓт кужы вырӓн мычашвлӓм ялштен шындӓт. Техень йӧнештӓрӹмӓшӹм йори кого капнавлӓм кӓвӓн вӓрӹш шӹдыртӓш лижӹ манын ӹштенӹт.
Ти пӓшӓжӹ ӹрвезӓшвлӓ лошты сек яратымы ылын. Тӹдӹ верц тетявлӓ ӹшке лоштыштат когон кредӓлӹнӹт дӓ имни хозавлӓжӹмӓт, кыце мыштенӹт, кынамжы мӓгӹрӓлтен мол, сарваленӹт... Тенге вет - имни дон ровотаяш цилӓн яратенӹт... Лоштышты мӹнят ылынам...
Толкан марывлӓ кӓвӓн вӓрӹм айырат, вара покшаланжы кужы кӓвӓн ӹрдӹм рокыш шыралын шагалтат, вӓржӹ лапатарак гӹнь кӓвӓн пындашеш эче шӓнгӹм шӓлӓтен шуат...
Тӹ жепӹн уже имниӓн ӹрвезӓшвлӓэт пӹтӓриш капнавлӓм канден кодатат, мӹнгеш - весӹвлӓлӓн, икӓна иктӹм эртен кыдалыт, цӓрӓ ялышты дон имни монгырым йышкырат, сермӹц мышач донат лыпшат, йукын-шишкалтенжӓт чоте патырланат...
Анжыдок уже ӱлӹк тӹрген нӹнӹ йӹпшвлӓштӹм капна лӹвӓк шырат, вӓрӓнӹм йӹпш мычашвлӓ йӹр лыпшалыт дӓ покшал кытжым капна вӹк шуэн имништӹм тарвӓтӓт... Тӹ имнивлӓнӓ чоте ышан ылевӹ — трӱк мол ак тӹргеп, лач изин-олен тӓрвӓнен вӹрӓнӹм чӹмӓт, дӓ вара вел, нелӹцӹм шижмӹк, цӹтӹрнӓлтӹт, пышарен мол колтат, дӓ кого капнаэтӹм вӓр гӹц тӓрвӓтӓт...
Капна вӓреш кодшы шудым тӧрӧк ӹдӹрӓшвлӓ (техень мыжырвлӓ лоштат вет соты яратымаш йук лыкдеок шачын... ой-ёй, шачын-шачын...) крӓплявлӓ дон постарат дӓ сагашы капнаш шуат. Тенгеок шыпшедӹм корны мыч ямын кодшы лаштыквлӓм погат — ик кишӹ вургат алыкеш ӹнжӹ код...
Теве тӹнгӓлеш! Кок-кым мары иквӓреш капнаш шеньӹквлӓштӹм пиш келгӹн шыралыт дӓ дружнан тӹ капнам кӱш лӱктӓлӹн вуйышты гач лач кӓвӓн ӹрдӹ сагарак шуат. Тенгеок вес монгыр гӹц капнавлӓ кӓвӓн вӓрӹш чонгештен миӓт... Кӓвӓннӓ пиш пӹсӹн кушкаш тӹнгӓлеш...
Ти жепӹн кок-кым пӹсӹ сӓмӹрӹк ӹдрӓмӓш/ӹдӓрӓш кӓвӓнӹм ташкаш кузат — крӓпля дон кӓвӓн ӹрдӹ йӹр шудым шӓлӓтен шӓрлӓт. Вуйыштым савыц дон шӱ йыр пӹтӹрен шӹнденӹт - ик цаштыра вургат нӹжӹлгӹ вӓрвлӓм ӹнжӹ тыкӓл...
Э-э-эх! Махань сӹлнӹ ӹштӹмӓш тӹнгӓлеш! Вуйта тагынамок тамахань мужан вуйлатышы халыкнам курым гыц курымыш ти пӓшӓм ружген ӹштӓш тымден.
Техень цӱдӓ йиш театр ӧрдӹж гыц анжаш гынь пачылт кеӓ...
Сӓрӓн... Аяран... Йӹлгӹжеш Шур... Йӹр симсӹн валгалтеш... Коэштӓлтеш уала... Мардеж пӹлӹм вӹстӓрӓ... Пӹл вашт кечӹялвлӓ лактӹн ӱлӹк валат — вуйта кӓван ӹрдӹвлӓ... Пӹлвлӓжӹ цӱдӓ кӓвӓнвлӓ ганьок тӹ аяр ӹрдӹвлӓ йӹр аралалтыт...
Техеньӹ алыкышты пӧртӱ...
Алык мыч халык... Сӓмӹрӹк-ӹлӹшӹрӓк-шонгы — цилӓн иквӓреш... Крӓплявлӓ-шеньӹквлӓ шуды дон мадыт... Вӓрӓнвлӓ имнивлӓм капнавлӓ дон ушат... Капнавлӓ кӓвӓнвлӓшкӹ пыратат ямыт... Ӓйӹнӹш атыл вел корныштым анжыкта — кӱшӹцӹн лач кечӹяллаок каеш... Кӓвӓн ӹрдӹвлӓ мыч, кечӹялвлӓ мыч, кӱшкӹлӓ кузат кӓвӓнвлӓ...
...Теве остатка шуды лаштык кӓвӓн вуйыш кузен вазы, пӹркем артемвлӓ кӓвӓн ӹрдӹш чиктен сӓкӹмӹ, кӓвӓн ташкышы сӓмӹрӹк ӹдӹрӓшнӓ кӓвӓн вуй гӹц йошт - йыжнен вала... Лач вырт-варт, пыйырт вел пачылт кеӓ ош кужы ялжы, но йӹр шалгыш млоецвлӓм тӹ ужмаш валгынзышлаок йӹмыктара дӓ яратымаш коэ тӧрӧк йӓнг кӧргӹвлӓм лыпшаш тӹнгӓлеш...
Техеньӹ алыкышты халык...
Тӹ шуды ӹштӹм жепӹн Кырык Мары халыкын сек соты шанымашвлӓ шолын-аварген лӓктӹт дӓ кечӹял мыч пӹлвлӓ лош кузен пиш кӱшнӹ курымеш перегӓлтӹт...

(пыйырт эче кодын...)