КЫТКЫ СӰӒН

Пет. Першут
ямак

Тыгыды кыткы -
Шим кыткы,
Якшар кыткы -
Яр кыткы,
Сары кыткы -
Сад кыткы
Кӓнгӹж кeчӹн сады мыч
Кeнӹт-кeнӹт корны мыч,
Пырак вeлe вӹсӓлтӹн,
Прӓчӱкӓ юк рӹшкӓлтӹн:
Араван дӓ тарантас дон,
Мандолин дон, шӹм гитар дон,
Шӹм шӹвӹр дон,
Вӹц тӹмӹр дон,
Мырeн, куштeн,
Вeсeлӓeн,
Эх-ма! -
Валeн, кузeн,
Шудым ӓйeн,
Ух-ма! -
Кeнӹт, кeнӹт сӱӓнӹш,
Руж миэнӹт йӹрӓнӹш.

Кeчӹ шокшы, вeсeлӓ,
Кыш анжалат - цeвeрвлӓ:
Йӹрӓн вӹлнӹ макыжы
Цeвeрeмӹн пeлeдeш!
А сӱӓнӹм анжышы
Погыналтeш, шукeмeш.
Ух, кыткыжы маняры!
Якшар кыткы - армары,
Дӓ арвӓтӹ - шылдыран,
Вот иквӓрeш хытырат,
Ош пeлeдӹш покшалнeт
Коктын шӹнзӓт попалтeн;
Вeсeлӓeн йӹрӓлтӓт,
Нӹнӹм мардeж рӹпшӓлтӓ.
Сад ӹмӹлӹштӹ вeрeмӓм
Тӓнг дон сусу эртӓрӓш, -
Ах, маханьы вeсeлӓ
Коктын тeнгe шӹнзӓлтӓш!
Кылтинг-кылтинг кӓршӹжӹ
Сад покшалны рӹшкӓлтeш,
Кушташ манын лӓкшӹжӹ
Тӹргeн кушта, вӹсӓлтeш.
Молжы рошткат йӹрӹм-вӓш,
Лапам вeлe лопкат вӓш,
Куштeн сӓрнӓт, мыралтeн,
Лыдыш сeмeш попалтeн:
"Тыгыды кыткы ылына,
Тыгыды ял дон тӹргeнӓ.
Хытыр, мындыр ылына,
Мӓ иквӓрeш ӹлeн.
Тотлы мӱдӓм йӱлдӓлдӓ,
Вeсeлӓяш, ну, ӓлдӓ!
Мӓ куштeнӓ дӓ мыштeнӓ,
Вeт мыштeнӓ дӓ куштeнӓ!"
Шушы сыра карка циц
Шонгeштӓлтeш, авара.
Кыткы шолeш шилык циц,
Кушта, мыра, хытыра.
Суткаш-коктeш толдeлыт,
Цӓшeш-коктeш толыныт.
Малыкаш кыткывлӓ!
Пиш когон хытырвлӓ.
Мындыр ылeш мындыра,
Сусум иктӹш цымыра.

Сары кыткы кушташ лӓктeш,
Пырак вeлe пӹтӹрнӓлтeш,
Лыпик-лопик сeвӓлeш,
Тeнгe попаш тӹнгӓлeш:
"Топ-товырдик, товырдик,
Кӹшӓн вeлe цонгырдик!
Шок-шогырдик, шогырдик,
Кeмeм вeлe йочырдик!
Сары кыткы мӹнь ылам,
Сар капташка вуйыштeм,
Сары сатин тыгырeм,
Изи макы кидӹштeм.
Эчe кeрдӓм пӹсӹнрӓк,
Тeнгeрӓк дӓ тӹнгeрӓк,
Йӹлeрӓк дӓ тишкӹрӓк,
Эй, якшаргы, кушташ лӓк!"

Тeвe лӓктeш якшар кыткы,
Лосткe каeш якшар тыгыр.
Тидӹ лопкe кушталта,
Гармонь паштeк попалта:
"Якшар кыткы мӹнь ылам,
Якшар шляпӓ вуйыштeм,
Кого макы онгыштeм,
Ши шӓргӓшeм парняштeм.
Куштeн кeрдӓм вeт мӹнят
Тeнгeӓт дӓ тӹнгeӓт!
Шимӹ, шимӹрӓк гӹнят,
Эй, кушталтай йӓ тӹнят!"

Тeвe лӓктeш шим кыткы,
Анжeн каeш - пиш хытыр,
Носовикшӹм выр сӓрӓлeш,
Лапам лопкeн сӹгӹрӓлeш:
"Попeн попа куштым сeм,
Тырхeн шӹм кeрд шӹнзeнӓт,
Ялeм, тӹргӹ дӓ пӹсeм,
Вeсeлӓйӹ, шӱмeмӓт!
Эх-ма, кeрдeш ма?
Ох-ма, агeш ма?
Тыгыды кыткы - шим кыткы.
Ылам мындыр, пиш хытыр.
Шим савыцшы вуйыштeм,
Шим шавыржы кӓпӹштeм.
Тыгыды пӹрӹш,
Той кавал, -
Шаргагeмeм,
Пыт ташкал!
Шаргагeмeм йочыртка, -
Лакировный шаргагeмeм.
Цeпошкаэм цонгыртка...
Толда кушташ сагаэм!
Тьыпа-тьыпа-тьыпака,
Айда кушташ трeпакам!"

Шыгыри-вогыри пӱкшӹжӹ,
Цылди-волди ши шӓргӓш.
Сырам йӱэш йӱшӹжӹ,
Кыткы шилык йӹр шӓрлӓ.
Тeвe валыш армары,
Вӹсeн тольы арвӓтӹ.
Шимӹн, сарын, якшаргын
Рушткe кушташ тӓрвӓнӓт.
Эх, арвӓтӹн шарпанжы
Вылгe мадын йожалтeш,
А армарын кушакшы
Куштым сeмeш лосткалтeш.
Кӓршeт кӓпӹм куштылта,
Попeн миэн кушталта:
- Кeрдeш ма, агeш ма,
Агеш ма,
Кeрдeш гӹнят,
Шкeок!
Агeш гӹнят, шкeок!
- Ош мыны гӹц шачынам,
Шим шӱнгӓэш кушкынам.
Вeт армары мӹнь ылам,
Тӹмӹр сeмeш кушталтeм!
- Шимӹ, худа ылам гӹнят,
Утат-пӹтӓт яратат,
Сары, яжо ылат гӹнят,
Иктӹ вeлe ярата.
- Тӹнь тӹмӹрӹм пыт сeвӓл,
Шӹвӹрeтӹм ӹфӹлӓл!
Шакты, шакты яжонрак!
Эй, ӹвӹртӹ, шакты, вӓк!
Шӹм ладемӓн гармонем,
Мырым шырал колтемӓ!
Тышман тишкӹ толеш гӹнь,
Вуйын-пачын колтенӓ!

Сӱӓн юкым колын дӓ,
Тама тишкӹ толын дӓ
Лапштан шайыц шӹп-йывырт
Анжен шӹнзен сӱӓн вӹк.
Куштыш лошты арвӓтӹ
Тӹдӹн шӱмжӹм тӓрвӓтен.
Макы ганьы цевержӹм,
Хымац ганьы цӹрежӹм
Тидӹ пиш вет яратен
Дӓ сӹнзӓжӹм йылатен.
Анжен-анжен-анжен дӓ
Сӱӓн вӹкӹ шынгалтын,
Шӹмӹт гачет ванжен дӓ
Трӱк арвӓтӹм роалтен.
Кужы шуржым шымалтен,
Кужы ялжым чымалтен,
Шим сӹнза дон анжалын,
Мардеш веле шагалын,
Тюрт! Тӹргештен макы гач,
Йӹрӓн гач дӓ пичӹ гач,
Пичӹ гач дӓ сады гач...

Сӱӓн хӓла руж тӓрвӓнӹш,
Поктен кевӹ вес йӹрӓнӹш.
- Шолы! Шолы!!! –
Пиш арвингӹ сасла.
- Кычы, шоля! –
Сасла чӹнь пасана.
- Ух, колотньык! –
Манеш оньыскажы.
- Ах, разбойник! –
Сасла пиш кырскажы.
- Йӹрӓн мычкы тӹве шылеш! –
Манеш онякажы.
- Ох, кычыдок!.. Ӓрӓш келеш! –
Манеш куакажы.
Тӹ сӹндӹмӹм кычаш, ӓрӓш
Тыгыды кыткы йӹр шӓлӓнӹш.
Пиш шӹдешкен колтым пар дон
Сӓ дон, шеньӹк дон, тавар дон,
Цорге вел велосипед дон,
Турге вел мотоциклет дон
Сады мычкы,
Шылдыр мычкы
Шолым поктат, талашат,
Вырсат, охлат, шудалыт,
Шуды мычкы каштыт, ружгат,
Вурды мычкы валат, кузат,
Укш гӹц укшыш ашкылтат,
Телескоп дон анжылтыт.
Якшар кыткы, армары,
Патыр ылеш, сем укеш! –
Якшар лӹпӹм роалтыш,
Пикшлӓ кушкӹ кузен кеш,
Тӹдӹм шур гӹц виктӓрӓ,
Тышман паштек вӹстӓрӓ.
Пӹсӹн пиш чонгештӓ,
Револьвер гӹц шелӹштеш –
Тра-та-та! Тра-та-та!
- Кычыда! – саслалта.

Цӹрцӹк тӹргӓ дӓ ӓптӹргӓ,
Тюртке веле тӹрген шӹлеш.
Пиш цӹтӹрӓ дӓ ӹнгӹрӓ,
Вуштке веле шӱлӹштылеш.
А арвӓтӹ сӹгӹрӓ,
Мырым мырен мӓгӹрӓ:
- Мӹньӹм шолыштеш,
Цӹрцӹк шолыштеш,
Ох, цӹрцӹклӓн ӹнем ке!..
Кӱ ытара,
Лиэш марем,
Тӹдӹн лиӓм шӱмемге... –
Тӹдӹм кыткы пушташ покта,
Вӓтӹм цӹрцӹк шуэн колта.
Цӹрцӹк тӹргӓ –
Цӹлт цӹтӹрӓ,
Земляжӓт рӹшкӓлтеш,
Тангыжшат кӹшкӓлтеш.

А армары-патыржы
Поктен шон цӹрцӹкӹм,
Шырал нӓльӹ пачшы гӹц!
Ну и пуш пӹлӹштӹнг гӹц!
Лӱдшӹ цӹрцӹк ял шагалтен
Шынгалт вазы вуйын-пачын,
Кымал вазы кымык
Дӓ сарвала кыткым:
- Ит лӱ... ит пушт... колты...
Шортньӹм пунем ылнежӹ
Олен кыткы докы
Со лишемеш шкежӹ.
Кыткы ӹшӓт цаклы,
Цӹрцӹк торок тӹргештӹш,
- А-а, вӓрештӹц! – сасла,
Кыткым шӱ гӹц кормежтӓ,
Пӱктӓ, пӱктӓ, пуштеш ганьок,
Кыткын шӱлӹш пӹтӓ кайын,
Шана: - Цевер кодок, вӓтем...
Пӹтӹш тама ӹлӹмӓшем... –
Толыт! Толыт ружге веле,
Кыдал толеш сӱӓн теве!

Вот кыткывлӓ кыргыж толыт,
Шык цӹрцӹкӹм пыдыт, тодыт,
Юквлӓ веле шактат:
- Шӹргӹлу гӹц вактда!
- Кужы ялжым тодыл шуаш!
- Шуржым кӹршӓш!
- Качшаш!
- Пуштшаш!
- Ух, разбойник, шолы!
- Кыш балуяш толын!
Пыт кредӓлӹт, шолыт,
ӧрдӹжлужым тодыт...
Как армары ытлыш,
Мӹнгешлӓ мырыктыш.
Ох, армары ойхан,
Сӹнзӓвӹдшӹ йога,
Соты ир лыпш ганьы,
Шуды вӹкӹ патька.
Сады мычкы кеӓ,
Вӓтӹжӹм кӹчӓлеш.
Кеӓ, кеӓ, кеӓ,
Ойхыраш тӹнгӓлеш:
Кышты вӓтем,
Ах, арвӓтем,
Тӹньжӹ кышты ылат вӓл?
Тӓ коленӓт,
Шушыргенӓт,
Тӹньжӹм ӹнде моам вӓл? –
Тӓнгжӹм шанен мыра,
Тӹшкӓ лошкы пыра.
Сар шӹпкӓн гӹц ядеш:
- Тӹнь ужделат вӓтем?
- Уке ач, - шӹпкӓнет
Жӓлӓялын манеш.
Ик варе анжалеш –
Тӓнгжӹ ак кай со,
Вес варе колышталеш –
Олен шакта: ох...
Теве писӓн тӹшкӓ лошты
Магӹрӹм юк шактен колтыш:
- Ох, армарем,
Мӹнь парвалем,
Тӹньжӹ юкем колат вӓл?
- Колам! Колам!
Лыкташ толам!
Ӓл сагаэм, высен лӓк!
Нӹнӹ коктын элтӓлӓт,
Шокшын цат шыпшалыт,
Икыжӓк-иктӹм семӓлен,
Мынгешлӓ кыдалыт.

Тиш армары-героет
Виден тольы арвӓтӹм.
Сӱӓн сусу лин колтен,
Ну, хытыраш тӓрвӓнӹш вет!
Музык семеш кушталтевӹ,
Офи ганьы шишкалтевӹ,
Цӹгӓк ганьы попалтевӹ,
Дружнан тенге мыралтевӹ:
- Тыгыды кыткы ылына,
Шӱдӹ шӱнгӓ шӱнгӓнӓ,
Шӱдӹ сӱсек мынына,
Шожге ашна пӓшӓнӓ,
Мӓжӹ яжон ӹленӓ,
Тӹндон сусун мыренӓ,
Мӓ куштенӓ, мыштенӓ,
Веселӓен куштенӓ!
Мӓ иквӓреш ӹленӓ,
Пӓшӓм дружнан ӹштенӓ.
Мӓ иквареш кыченӓ,
Шык цӹрцӹквлӓм сӹнгенӓ!
Со иквӓреш веле
Мӓ сӹнгенӓ нелӹм! –

Тыгыды кыткы –
Шим кыткы,
Якшар кыткы –
Яр кыткы,
Сары кыткы –
Сад кыткы
Араван дӓ тарантас дон,
Мандолин дон, шӹм гитар дон,
Шӹм шывыр дон,
Вӹц тӹмӹр дон
Мырен, куштен,
Веселӓен
- Эх-ма!
Вален, кузен,
Шудым ӓен,
- Ух, ма! –
Вады векӹ сӱӓн гӹц
Ружге кенӹт шӱнгӓшкӹ.
Мыры юкшы дӓ гитарын юкшы
Вады тырын эче шукы-шукы
Садвлӓ мычкы шарлен рӹшкӓлтӹ,
Макы, колыштын, нерен рӹпшӓлтӹ...

Дӓ мӹнят тӹштӓкен ыльым,
Шушы пуйырым подыльым.
Шукы колышт шалгышым,
Ти ямакым шанышым.