четверг, 31 января 2013 г.

Манеш-манеш...

Геннади Смирнов, Йынгы Кушыргы

Телӹм пӹцкемӹш толешäт, сола пӧртвлäштӹ кӹрäсин лампывлäм чӱктен шӹндäт ыльы. Тӹ веремäн шукы Кырык Сир солавлäшток кӹрäсин лампы дон вел сотемдäрäш лиэш ыльы. Кӹрäсин пӹтä гӹнь яктӹ лӧценäм пижӹктäт ылын - ти лӧценäвлäжӹ цилä кырык марын пӧртвлäштӹ векäт камака вӹлнӹ курым гач кошкен киäт ыльы. Камакажымат ирок пижӹктäш куштылгы, йыдымжат кӹрäсинет уке гӹнь пӧртӹм сотемдäрен кердäт. Ындежӹ äлдок иквäреш мäмнäн 50-и первиш пӧртӹшкӹнä пыренä да анжалына. Тевеш ужына: кӹрасин лампы сотышты тамахань эдемвла кайыт. Пун олмангашты кок шонгы папи шарык миж кынзалам шӹдӹрен шӹнзат. Вес покашты, изи камака ("калангы") сага шонгы тьоти, халыпым ял лоэш пӹзӹрен дä, йыдалым плетен шӹнзä. Эче ик шонгы тьотьа нӧргӹ пистӹн каргыжым кӹзӹдон нӹжеш, вӹцкӹжемдäрä - неместӹм ямдӹлä. Папивлäжӹ пäшäштӹ гач солаштыш "манеш-манешвлäм" чоте полдымактылыт, дä, кынамжы первиш ӹлӹмäшӹн цевержӹм аль нелӹцшӹм ашӹндäрäт, кынамжы тамахань цӱдä гишäн шайыштыт, кынамжы ялахай пашкудым пиш когон страмаят... Седрäштӹжы изи тетьявлä мӹшкӹреш пырен вазынытат дä тамахань мадышла мадыт. Яктӹн пу лаштык гӹц шелӹн лыкмы вӹцкӹж кашаргывлäм (спичкä гӹцäт вӹцкӹжрäк дä кужырак, иктä 100 кашаргы кытла...) кид лапаш кӧргеш цымырен кычатат ик мычаш дон седрä вӹлан пыртен шӹндäт. Варажы кидӹм пиш пӹсӹн ӧрдӹжӹш карангден колтат. Кашаргывлäжӹ тӧрӧк цилä велкӹлä шäлäнен вазыт - тамахань ара лин шӹнзеш. Пакылажы тетявлä церот дон ти кашаргывлäм постарат. Ара гӹц ик кашаргым вел нäлäш лиэш. Нäлмет годым вес кашаргыжы мыльгалалтеш гӹнь церотет весӹ док ванжен кеä. Мадын нäлеш тӹдӹ, кӱ сек шукы кашаргым поген шӹндä. Кынамжы тетявлäет пиш соредäлäш тӹнгäлӹт ыльы: "Мыльгыш!!!" "Ӹш мыльгы!!!! "Мыльгыш манам!!!!!!!" Да соредäлӹт гынят йукыштым силан ак лӱктеп. Шке лоштышток ти соредäлмшӹм чӹнь шагалтат: "Тырын! Нимат колаш акли - Йоргин папажы керемет гишäн шайыштеш!!!" Э-э-эх-хе! Ындежӹ мä цаклен кердӹнä - цилä "манеш-манешвлäэтӹм" тӹ тетявлä пиш когон "пӹлӹшӹштӹм кашартен" колыштыныт! Кынамжы папивлäжӹ ыныкавлä ӹнжӹштӹ колеп манын "пӹлӹш гӹц пӹлӹшӹш" вел йукыштым изиэмден дä пиш тырын шайышташ тынгäлӹт ыльы. Дä сек пӹсӹ вуян ыныкажы тӹ веремäнок седрä гӹц тӹргештен кӹньӹлешäт вӹд йуäш манын цыланыш пырен кеä... Тӹшецжӹ ситцӹ занавескӹ шайылан шӹлӹн шагалешäт соикток цилä "шокшы манеш-манешвлäм" пäлен шӹндä.Техень "тыменьмäшäт" ылын, школышты вел агыл...

среда, 30 января 2013 г.

Кӹшкӹ кӹчӓлмӓш

Измаил Ефимов, Шӹргӹдӹр сола (выс. Революция)

Мӓ донна шошым, кырык нервлӓ кошкымык, мадынна шукы семӹнь. Кынамжы кок команды иктӹ весӹ ваштареш мадыт ыльы. Тӹнам цаткыды дӓ пӹсӹ лимӹлӓ ылын. Эче ик рвезӹ мадышым ӓшӹндӓрем. Шошым, сола вольыкым каремвлӓ дӓ алыквлӓ мыч кӹтӓш тӹнгӓлмӹк рвезӓш-кӹтозӹвлӓ мадмаш семӹнь шим (ядан) кӹшкӹвлӓм кӹчӓл моаш дӓ кычаш тӹнгӓлыт ыльы. Каремвлӓштӹ дӓ шӹргӹ тӹрӹштет тӹнӓм цилӓ вӓре пӹркем тышкӓвлӓ кушкыныт ыльы. Ты тышкӓ лоэш ӱшты тел паштек шижӹн кешӹ кӹшкӹвлӓ аяр лывӓлӓн ӹрен киӓш пиш яратенӹт. Кынамжы тум тангата вӹлнӹ пырен вазыныт, кынамжы кукшы ӹлӹштӓш ара вӹлнӹ, кынамжы урын валыш кукшы рок араэш... Чоте шукы кӹшкӹм кынамжы кӹчӓл моаш лиэш ылын. Кок-кымытеш пайлалтыннаат мӓ тӹ кӹшкӹвлӓм кӹчӓлӓш да кычаш тӹнгӓлӹннӓ. Кычашжы цаткыды панды дон вел лиэш ыльы, да панды мычашжым коктеш шелӹннӓ - тенге вел когон шӹдӹ шим кӹшкӹвлӓм кычаш лиэш ылын. Варажы тылым олтен шӹнденнӓ дӓ кычым кӹшкӹвлӓм тылеш жареннӓ... Колыш кӹшкӹвлӓм рок лӹвӓлӓн, ямвлӓм капаеннӓӓт таеннӓ. Ти семынь мӓ сола вольыклан кӹтӹм алык вӓрвлӓм кӹшкӹдеок переген кодаш цаценнӓ. Кынам-тинамжы ышкалвлӓ кӹшкӹм самынь ташкал колтатат кӹшкӹжы шкал вадарым яды дон чӹнгӓл колта ылын. Тӹдӹ паштек шкалвӓ хвораенӹт дӓ нӹнӹн шӹшерӹштӹм йӱӓш ак ли ылын. Экологи гишӓнжы мӓ тӹнӓм нимамат пӓлӹделна седӹ...

вторник, 29 января 2013 г.

Знамя

Альбина Курилова, Акту сола

Изинӓ годым, мӓ, Актусола тетявлӓ, мадына ыльы техень мадышла. Мадышыжым "Знамя" манынна. Кырык нерӹштӹ лым шошым ирӹрӓкок шылен кеӓӓт, мӓ шукын погыненӓ тӹштӹ. Кынамжы 25-30 эдем якте моло. Пайылалтына кок командеш, знамя вӓреш пандок когонок яжон шалга. Ыдырал шӹнденӓ границӓм, кок векылӓ икнӓр ашкылым ӹштенӓ, пандынам шагалтенӓ. Варажы мадаш тынгӓлӹнӓ. Кӱ анзыцрак пандым шке докы нӓлӹн кердеш, тӹдӹ силанрак ылеш. "Пленыш" кычаш лиэш, мӹнгеш "плен" гӹц ытараш лиэш. Ик мадыш пӹтӓ, вӓрӹм вашталтетӓт, пакыла мадат. Кынамжы пел кечӹ моло мадына ыльы.

пятница, 25 января 2013 г.

Пӱӓ вӹлнӹ

Геннади Смирнов, Йынгы Кушыргы

Пакыла сирем... Шӹжӹмжӹ каремӹштӹ пӱӓ кӹлмӹш кечӹм пиш когон выченӓ ыльы. Цаткыды ижӹм вычен шоаш тырхен кердтелнаат - коньким писты керем доно тьосынгы вӹлец ялштен шӹнденӓӓт и вӹлкӹ тӹргештенӓ. Ижӹ вӹцкӹж гӹнят кыдалаш цацена ыльы. Маняр гӓнӓ нуштӹлӹнна ӱштӹ вӹдӹштӹ ижӹ шелӹн кенӓт... И цаткыдем паштекжӹ хокейлӓ мадынна. Клюшкывлӓжӹм кугин какляка важан панды гӹц пӹчкӹн лыктына ыльы. Шайбынажы уке дӓ, кӹлмыш имни шыр лаштыкым мона дӓ мадаш тӹнгӓлынӓ. Э-э-эх, кынамжы имни "шайбет" чонгештен толеш дӓ лепкӓшкет пытлоч-ч-ч пуа ыльы. Когон каршта вет... Сойток пакыла мадынна, мӓгрӓлтенӓ вел пыйырт рвезӓш тӓнгвлӓлӓн анжыктыдеок - намыс вет... Ик гӓнӓ, ӓшӹндӓрем, мадмы кодым тӓгӱ и лаштык кöргеш кӹлмен шӹцшӹ жавам мон дӓ цилӓнӓм ӱжӹн тӹдӹм анжыкташ. Тӹ ӹрвезӓш йӹржы цилӓн погынен шагалыннаат когон цудееннӓ ти жаважым анжен. Тӹ веремӓн ялна лӹвӓлнӹ иэтжӹ шелӹн кеш - "Рушт!" Ой-йой! Цилӓн уже вӹдӹштӹ шалгенӓ - вуйвлӓнӓ вел и вӹлвец кайыныт - кавшта йӹрӓн гань... Вӹджӹ ӱштӹ дӓ начкы гӹньӓт ик рвезӓшӓт лӱдтелыт дӓ ӹш мӓгреп - цилӓн пиш когон ваштылынна вел токо. Малын ӓнят когон потикӓ ыльы. Тенгежӹ пӱӓ вӹлнӹ лым вацмеш мадынна. Лым вацмы кечӹжӹмӓт пиш выченнӓ ыльы - празньык ганьок ти кечӹжӹ ылын. Амаленӓт кердӓш ак ли ыльы - йыдымжы вӓр гыц таманяр гӓнӓ кӹньӹлӹнӓмӓт ош лым валымжым соты окня вашт анжен шалгенӓм...

Тетявлӓн мадмашвлӓ

Геннади Смирнов, Йынгы Кушыргы

Изи ылмем годымжы мӓ пиш когонок тӱнӹ мадаш яратеннӓ. Телӹм ӓшӹндӓрӓш гӹнь - ечӹ дон кыргыжталаш, дӓ кӱкшӹ кырык гӹц лапыш пикш гань чӹнь кыдал валаш пиш когон яратенӓ ыльы. Ечӹ дон вел агыл, изидир донжат. Каремӹштыжӹ тел гач ик свезӓ дӓ пышкыды лым лаштыкат ак код ыльы - тетявлӓ ечӹ дон, тирвлӓ дон дӓ изи кутанвлӓштӹ доно цилӓ кырык монгырвлӓм йӹлгӹжтен шындӓт ыльы. Пӹцкем якте мадынна. Вадешӹжӹ цилӓ ӓвӓвлӓ карем тӹрӹш толытат, тетявлӓштӹм саслен дӓ вырсен токышты ӱжӹнӹт. Кынамжы пиш когон шӹдешкӓт - тетявлӓштӹ урокыштымат ӹштӹделыт, вольыкымат пукшаш-йӱктӓш палшыделыт. Мадыныт веле... Мӹньжӓт, кынамжы, техеньок ылынам, седӹ... Мадмашыжы сек керӓл "пӓшӓ" ылын вет мӓмнӓн "тетя сӓндӓлӹкнӓштӹ". Кӹзӹтшӹ гӹнь йӹрӓлтен вел ӓшӹндӓрем тӹ ӹлӹмӓшӹм... Телевизӹр солаш толмык, каремӹштӹ лымжат тел гач тӹкӓлдеок киӓш тӹнгӓльӹ, векӓт. Тетявлӓн сусу юквлӓ моренвлӓм дӓ луды караквлӓм воксьок тыргыжтарыделыт... Шукы цилӓ йиш мадмашла мадынна ыльы тӱнӹжӓт, дӓ кынамжы пöртӹштӹжӓт- ӱштӹ мардежет шӹренок пöртӹш мӓмнӓм поктен пырта ыльы. Цилӓ мадмаш лӹмвлӓжӹм амат ӓшӹндӓры - ӓнят тӓ палшен кердӹдӓ?