Маткыла мадмы гишäн

Гликерия Никитина

Сӹнзäм пач! Пӹлӹшӹм кашарты! Вуй кӧргӹш пиштӹ!

Изи эдемӹн ӹлӹмäш пачмы корныжы...
Измаил Ефимовын фотовлä.

Этюдым ӹштӓш каштмы годым со паштекем изи тетявлӓ пижӹтӓт сӓрнӓт ыльы. Тидӹ Цигӓн солашты 1968 ин тӓйгӱ снимаен, шалга сагаэм Оськин Л. (вара художник лин).

Пашкуды мары Поствай Михала ыныкажы доно. Фотожы иктӓ 1978-80 ивлӓштӹ ӹштенӓм. Коментари гӹц паснаок сюжетшым ынгылаш лиэш.

Ти кок изи ӹдӹрӓш капкашты анзылны шалгалтат. Капка монгыреш пижӹктӹмӹ кок звездажы пӓлдӹртӓ маняр эдем ти пӧрт гӹц Отечественый Войнаэш ямын кенӹт...



Тетям хрестӓш папажы Пистерлӓ Троицкий церкӹш толын ылын, фотографируйымем гишӓн ваштареш моло ӹш ли. 1977 и. Отец Василий Йамангаш сола гӹц служашыжы каштеш ыльы. Тӹнӓм кым художник 1977-78 ивлӓштӹ ти церкӹштӹ пиш кого реставраци пӓшӓм ӹштеннӓ. Ӓшӹндӓрӓш веле.

Ти тетявлӓн уже шке кого тетявлӓштӹ улы. Шыргӹтӹр сола. 1979-80 ивлӓн фотографируенӓм.

Тетявлä тамалын пура вӹкӹ дä пӱшäнгӹ вӹкӹ мадмыла кузаш яратат ыльы. Тамамат тумаен лыктына ыльы шке тäнгвлä анзылны пӹсӹ ылметӹм, кайланымашетӹм анжыктен пуаш хоть пура вӹлнӹ, хоть пӱшäнгӹ вуйышты, хоть вӹдӹштӹ. Кӱн гӹнят шкӹмжӹн мыштымашжы ылын. Мӹнь ечӹ доно сек тура кырыквлä гӹц валаш дä велосипед доно тупынь кыдалаш яратем ыльы.
Фотом сӱäн годым ӹштенäм, Шӹргӹдӹр солашты(1980-шӹ ивлäштӹ). Кӱшнӹш фотовлäжӹ - 2011 иäш.

Велосипед вӹлнӹ катайымаш - тидӹ цилӓ вӓре ик ганьы мадыш.Тидӹ Кого Шошмарышты снимаенӓм, лишӓшлык, 1976 ин.

Нимат келесӹмӹ ак шо, цилӓ ужыда. Махань ти тетявлӓн ӹлӹмӓш корнышты лин, кыце кушкыныт моло, - тумаялаш веле.
1980 и тӹнгалтӹшӹн снимаенӓм.

Цигӓн сола рвезӓшвлӓ, иктӓ 1960 ивлӓштӹшӹ фото. Фотон авторжым ам пӓлӹ.

Кушкылдалшы рвезӹвлӓ уже ӹдӹрвлӓ сага пӹзӹргӓш тӹнгӓлӹнӹт, скоро вес мадышвлӓм мадаш тӹнгӓлӹт. 1970-80 ивлӓ лошты ти фотом снимаенӓм.

Шӹргӹдӹр сола гӹц ылыт, лишäшлык. Иктä 1980 ивлäн фотом ӹштенäм.

Капка оролымаш - Йоласал пазар

Геннади Смирнов, Йынгы Кушыргы
Измаил Ефимов, фото

Кынамжы мадмыла семӹнь Йынгы Кушыргы тетявлӓ изи оксам ӹштенӹт. Сек яжо оксажым Йоласал пазар кечӹн погеннӓ ыльы. Амат пӓлӹ кынам дӓ кӱ техень "бизнесым" тумаен лыктын.
Пазар кечӹн Йоласалышкет пиш шукы суасламарынвлӓ имни арава дон каштыныт ыльы. Корныжы солана гач кен. Солаш пырашжы Пошкырт корны гӹц нӹнӹ Весирӹштӹш дӓ Кӱшлык капкавлӓ гач вел кердӹнӹт. А сола гыц Йоласал корнышкыжы Изилык капка гач лӓктӹнӹт... Мӹнгешжӓт ти корны донок токышты кеӓт ыльы.
Пазар кечӹн ирокок цилӓ капкаеш иктӓ 5-7 тетя погынен шӹнзӹтӓт пазарыш кешӹвлӓм вычат. Тевеш суасламары араваэт ляврӓ корны мыч кулдыртен капка анзык кыдал толеш... Капкажы чӱчмӹ дӓ цепжӹ мӓнгӹ кӹлеш пиштымы - сыралым ганьок. "Откройте пожалуйста!" - суасламарет пуры семӹнь ядеш гӹнь пачына. Капкам эртӹмӹк араваштым шагалтатат тыгыды оксам пуат. Мӓжӹ когон сусу линӓ дӓ вес арававлам капка вӹлкы кузен мол мӹндӹрцок ужын колташ цаценӓ - пиш выченнӓ. Кынамжы сола мыч кыдалмы годымат суасламарывлӓэт иктӓ олицаштӹш тетям вӓшлит дӓ сӹгӹрӓлӹт - вӹдӹм лыкташ ядыт. Йӱлдӓлӹтат тожы 3-5 копекым пуры тетялӓн пуат ылын. Пазар гӹц мӹнгеш токышты кемӹ годымжы тыгыды окса вӓреш кынамжы конфетым, пряникӹм, ӓль печеньӹм пуэнӹт. Тӹдӹлӓнжӓт мӓ пиш сусу ылынна седӹ - цилӓ «капка оролы» лоэш пайленнӓ оксажымат, дӓ костенецжӹмӓт. Кынамжы кукырвлӓӓт вӓшлиӓлтӹнӹт. Нимамат тӱлӹдеок капка вашт кыдал лӓктӹтат араваштым шагалтыдеок, имним лывшалытат, пакыла цудырге кыдалыт. Мӓжӹ орланеннӓ гӹнят сулыкым кужын урдыделна, вес арава толмы якте вел, - пуры эдемвлӓжӹ шӹрерӓкӹн вӓшлиӓлтӹнӹт! Кынамжы мӓ лоштына иктӓ патыррак рвезӓш техень кукырвлӓлӓн капкам ак пач дӓ мӓлӓннӓӓт: "Идӓ пач!" - манеш. Тӹнӓм тӹ кукырвлӓэтлан сола йӹр пичӹ шайылныш кужырак корны дон Пошкырт монгырышкет кеӓш вӓрештӹн...

Капка оролым гач пиш шукым сола ӹлӹмӓш гишӓн пӓлӓш вӓрештӹн. Мам выжалаш ӓль нӓлӓш хресӓньвлӓ Йоласалышкет каштыныт - тӹдӹм эртӹш арававлӓштӹ ужынна, шергӓш-шулдаш гишӓн шайыштмашвлӓм колынна... Арававлӓэш суасла- дӓ кырык марывлӓжӓт цилӓ йиш солашты кычылтмы хӓдӹрӹм шывштен каштыт ыльы. Дӓ, цилӓ тӹ хӓдӹрвлӓжӹм вет шке кидӹштӹ доно ӹштенӹт: йыдалвлӓ, керемвлӓ, мижгем-тьосынгывлӓ, шарык каваштывлӓ, миж мешаквлӓ, миж носкивлӓ-пижоргывлӓ, изи тирвлӓ-ечӹвлӓ, пистӹн пешӹрвлӓ-кырышвлӓ, уала ваштырын корзинвлӓ, камака олтым хӓдӹрвлӓ, крӓплявлӓ, сӓ- тавар вурдывлӓ, тумын сыра урдым пецкӓвлӓ, кавшта-охрец санзалтым вачкывлӓ, тум кольмывлӓ, шун коршоквлӓ-кринкӓвлӓ, тама йиш кӹртни хӓдӹрвлӓ, сӓ шымым лопаткавлӓ (шӹрӓтӹм смольыш пун лопаткам шыралытат вара монгырвлӓэшжӹ шалдыра ошмам пижӹктӓт - тӹдӹ пингӹдеммӹкжӹ пиш яжон сӓм пӹсемдӓрен кердӹн, манарлаок) дӓ когон шукы тамавлӓ - амат ӓшӹндӓры...







Арава паштек шӹренок шур йӹр керем дон ялштен шӹндӹм ышкал мыльген-мыльген кеӓ ыльы, шарыквлӓжӓт арава паштекок цымырген кыдалыныт, а сасна игӹвлӓжӹм кого короплявлӓэш, аль корзинвлӓэш шывштенӹт - вӹцкӹж ньыргыжмыштым мӹндӹрцок колаш лиэш ыльы. Комбы-лыды-цӹвӹвлӓжӹмӓт корзинвлӓэш кандыштыныт. Комбывлӓжӹ кужы шуӓн вуйыштым лыктын шӹндӓтӓт цилӓ велкӹлӓ вуй сӓрен тамам ӹшке йӹлмӹштӹ дон кытырат. Мешӓквлӓ дон садвичеш куштым качкышым: турим, охрам, ушманым, кавштам, олмам шывштеныт, да тамахань фрукты-овощвлам эче амат ӓшӹндӓры... Цилӓ йиш санзалтым охрец-помидорым-кавштам-рижӹкӹм тум вачкывлӓ дон кандыштыныт...
Халыкжы пазарышкет косиррӓк выргемым вел чиэн каштыт ыльы. Вӓтӹвлӓ шим шавыр дон ош савыцым, ялешӹштӹ — куштылгы хром кемӹм. Сӓмӹрӹк ӹдӹрӓшвлӓжы рушын статян сарапанвлӓм дӓ туфльым чиэн каштыныт. Вуйэш вӹцкӹж вискозын косинкӹм хала ӹлӹзӹвлӓн моды семӹнь ялштен шӹндӓт ыльы. Марывлажӹ, кӱн улы гӹнь, хром кемӹм шим крем доно аяр гань йӹлгӹжмеш шӹркӓлен шӹндат, а кӱн уке гӹнь - кирзӹ кемжӹмӓт хайзи статян чиэн мыштенӹт. Йыдал яланжы сек незервлӓ вел каштыныт — дӓ нӹнӹжӓт йыдалыштым кыце гӹнят уэмдӓш цаценӹт. Тошты йыдал керем вӓреш у керемӹм ялштенӹт, дӓ ӹштӹржӹмӓт уракым да ирерӓкӹм ял йыр косиррӓкӹн пӹтӹрен шӹндӓт ыльы.
Сӓмӹрӹк эргӓшвлӓнӓ ӹдӹрӓшвлӓ паштек цымырен каштыныт. Иктӓжӹ гармонь доно шактен кеа, тӓнгвлӓжӹ частушкым мыралтен дӓ кынамжы кушталтенӓт пазар яктеок кенӹт. Ыдӹрӓшвлӓжӹ мырызывлӓм колыштын кынамжы тянгыран ваштыл колтат, кынамжы вӹцкӹж йонгата йукышты дон эргӓшвлӓлӓн ваштарешлӓ ӹшкӹмӹштӹн частушкым гармонь семешок мыралтен колтат. Йоласалышкыжы уже иквӓреш ушнен дӓ икмахань яратымаш мырым мырен пырат.

Пикшлä

Измаил Ефимов, Шӹргӹдӹр сола

Анатолий Ларькинӹн пäлдӹртӹмӹ мадыш хäдӹрвлан фотом тишкӹ пижӹктем. Фотожы тӹдӹн.
Шанымашыштем, ПИКШЛÄ мадыш тожы первишӹ годым когорак тетявлäм изинекок тымдымаш - йäмдӹлӹмäш упражнени ылын, "ПЫТЬЮЖ" (Йамангашвлä семӹнь - "ТЮЖ") ганьок пиш лудмäшäн мадыш ылеш. Мадмы гач пиш перегäлтäш келеш.
Шукы первишӹ кырык мары мадышыжок, лишӹлрäк анжалатат, патыр, пӹсӹ, силан, нелӹцӹм тырхышы млоецвлäм дä ӹдӹрвлäм анзыкыла ӹлӹмäшеш, шке верц кредäлäш, охотничаяш тымдышывлä дä йäмдӹлӹшӹвла ылыт.

Акули

Геннади Смирнов, Йынгы Кушыргы

Эче техень статян мадмашла кӓнгӹжӹм мадынна ыльы. Лӹмжӹ - "Акули"... Эргӓшвлӓ вел мадыт ыльы токо. Коктын мадаш лиэш. Ти мадышлан пун лопатка дон "акулим" яктӹ ханга гӹц пӹчкӹн лыктыт ыльы. Лопаткажы иктӓ пел-метӹр кытан, дӓ кымда мычашыжы вӹцкӹжемдӓлтеш ылын. Акулижӹ - тетян кид лапа кыташ брус лаштык, кок вуйге кашартымы лишӓшлык ылыныт. Кӹжгӹцжӹ 2-2,5 см нӓрӹ. Акулин нӹл покаэш тореш канававлӓм пӹчкӹн лыкташ келеш. Иктӹ гӹц нӹлӹт якте...

Кукшы рок лаштыкеш нӹл оголан вӓрым ("пӧртӹм") панды дон ыдырен шӹндӓт (покавлӓжӹ 50-70 см нӓрӹ). Акулижӹм ти вӓр покшалан пиштӓш келеш. Мадшывлӓжӹ шотлым лыдыш доно церотым шӹндӓт (марын церот шотлым лыдышвлӓ ылыныт вет - монденӓм, ӓшӹндӓрӓш палшемӓдӓ... ). Яра, пытӓриш мадшы эргӓшет (ӓлмӓдӓ тӹдӹм Волойкы лӹм дон лӹмден шӹнденӓ) лопаткажы дон акулин кашаргы вуйым шелешӓт: "Иктӹ!!!" - сӹгӹрӓл колта. Шелмӹ паштек акулижӹ кӱш тӹргештӓ седӹ. Вара тӹргештӹш акулиэтӹм лопатка дон когон цаткыдын лывшал колтаат: "Кокты!!!" - сӹгӹрал колта. Акулижӹ мӹндӹркӹрӓк чонгештӓ... Яжон шин мыштет гӹнь - когонок мӹндӹркӹ чонгештен кердеш. Кокшы рвезӓшет (Ондри лижӹш) кенвацшы акулим рок гӹц нӓлешат пӧрт кӧргӹш попазаш цацен шуен колта. Акулижӹ пӧрт кӧргеш вазеш гӹнь - церот вашталтеш. Идӓ монды - Волойкетӹн кокты (кок шот) "кӹшӓнӹштӹжӹ" уже улы... Акули пӧртӹш ак попазы гӹнь - Волойкы пакыла мадеш. Коктынат анжалыт махань пока дон акулижӹ кӱшкӹлӓ киӓ. Аштедӓ? Лин кердӹт - "иктӹ" гӹц "нӹлӹт" якте. Яра, ӓлмӓдӓ иквӓреш анжалына, ужыда? "Кымыт!" - кым пӹчкӹн лыкмы канава пока дон кӱшкӹла киӓ. Волойкет пиш сусу ылеш - кым гӓнӓ шин кердеш, дӓ мышта гӹнь шукы гӓнӓ акулим куштыктен кердеш. Лопаткан тореш мычаш доно акулин кашар вуйжым слабкаракын шелӹн колтыш дӓ цӓрнӹдеок кӱшкӹла шин кеӓ дӓ акулилӓн рок вӹлкӹ кенвазаш воксьок ак пу... "Кымыт, нӹлӹт, вӹзӹт, кудыт, шӹмӹт!!! - шелмӹшвлӓжӹм шотла. Шимӹ семӹнь пӧрт дорц мӹндӹркӹрӓк, ашкыл паштек ашкылым ӹштен, карангаш цаца... Иктӓ вӹц метӹр нӓрым уже шин-шин ӧрдӹжӹш каранг кеш, дӓ самынь шелмӹжӹ паштек акулижӹ рокыш кенвазы. Но! Эче кок церотжы кодын вет! Седӹн дон пакыла мадеш дӓ тенгеок акулим лывшен-лывшен "куштыкта"... "Коклы, коклы иктӹ, коклы... таманяры..." якте шотлен шӹндӹшӓт, трӱк ӹш чуч, дӓ акулижӹ рокыш кенвазы. Пӧрт гӹцжат уже пакырак каранг кен колтен, но ти гӓнӓжы Ондринӓ акулим прамойракын шуэн колтышат пӧрт коргӹш попазыш. Ындежӹ тӹдӹн церотжы акулим "куштыкташ" дӓ шелмӹшвлӓжӹм шотлаш... Тенге Йынгы Кушыргы рвезӓшвлӓ мадыныт ыльы "шӱдӹ", "кокшӱдӹ", "кымшӱдӹ"... якте - маняр якте мадыш анзыц ӹшке лоштышток ярыктат.

Пӱа тангыжышты

Альбина Курилова, Акту сола

Солаштына кӓнгыжӹм Коговал каремыштӹ ӓнгӹрӹм сӧ пӱӓт ыльы. Вӹдшӹ ӱштӹ-ӱштӹ тӹштӹ, кечӹ мыч ӹренӓт ак шокты кугивлӓ дӓ вӹтлӓвлӓ лошты. Пӱаштӹ вӹд погына Коговал гӹц Изивал якте. Ялын ванжаш лиэш лач Изивалышты веле. Кӹвержӹ Коговалышты ылеш. Мӓжӹ, изивлӓжӹ, тӹнӓм нимагӹцӓт ана лӱд, каремӹш кыргыжталынна. Хангам нӓлӓтӓт, каремыш, пандыжы каремӹшток шукы. Шагалына хангаш дӓ пӱӓ мыч Изивал гӹц Коговал якте мӹнгеш-анеш каштына, ик сир гыц вес сир якте моло.

Маняр гӓнӓ вӓл вӹдӹшкӹ кенвазына, анат лыд. Инжӹ цилӓнок ана мышты, икта ик-кок эдем веле лоштына.Цӹтӹрена, кӹлмена, токы кемӹ ак шо. Тӹрвӹнӓжӓт луды цӹреӓн лин шӹнзеш, когон кӓкӓргӓ ӱштӹ вӹдешет, вӓш-вӓш линжӓт ак керд, но иктӓт ак талашеп токы векӹлӓ. Тыгырнажат вӹлӓннӓок кошка. Мӓмнӓм кӹчӓлӓш Огаптя папамат вала ыльы каремӹш. Кынамжы йӓлӹн папаштат- ӓвӓштат кӹчалӹнӹт. Вырсат гӹнят , изирӓквлӓ ылынна, ынгылделна, лӱдделна вален кимӓш гӹц. Йымы палшен- переген мӓмнӓм, векӓт.

Сад оролы

Валери Микор, Шур монгыр Ӓвӓсир сола

«Сад оролы» мадыш.
Ти мадмаш пиш кӹтӹк жепӓш, лач икта-мам вычен шӹнзӹмӹ дӓ ӓвӹклӓ мадын нерат лимӹ паштек, изиш шӱлӓлтӓш лижӹ манын, мадына ыльы. Нӹл-вӹц тетя ти мадышлан, векӓт сек оптимальный шот. Мадыш кӹтӹк спектакльла кеӓ.
Аран-аран каштшы тетявлӓ, шамаклан, кӱ эртӹш гӓнӓ сад оролы ылын, а ти эртӹш гӓнӓжӹ тенгечӓт дӓ ӓрня первиӓт лин кердӹн, тидӹм яжон ӓшӹндӓренӹт. Седӹндонат, сад оролы пачелӓ-пачелӓ цилӓн лин кердӹнӹт, седӹ, изи тыманавлӓ гӹц пасна, кыдывлӓ эче сиренжӓт-лыдынжат дӓ лыдышвлӓм лыдынжат мыштыделыт. Сад оролым айырымыкы, тетявлӓ кӱ махань пеледӹш ылеш «Мӹнь роза ылам, мӹнь – ошвуй, мӹнь – сонимакы, мӹнь - йӹнгӹлвеледӹш…» манын увертӓренӹт. Маняр шукы тетя – тӹнӓр шукы пеледӹш дӓ мадышат тенге, кужынрак шыпшылтын.
Садывичӹ оролын шаявлӓжӹ (техеньрӓквлӓ):
«Мӹнь ӹрвезӹ сад оролы, пеледӹшвлӓм анжен сӓрнем, ӹштӓт нӹнӹжӹ нератым но мӹнь иктӹм яратем, сонимакым яратем!» (ӓль: "мӹньӹ розам яратем!")
«Сонимакы» лӹмӹм намалшы тетяэт, тидӹм колын, келгӹн шӱлӓлтен, «А-ах!» маншашлык. Тидӹм колын, Сад оролет, когон ӧрӹн «Ма вар линӓт?» манын ядшашлык. «Сонимакет» кердмӹжӹ семӹнь театрыштышла «Мӹнь яратен шӹнденӓм!» вӓшештӓ? А Сад оролетшӹ, эчеӓт когоракын веле ӧрӹн «Кӱ-ӱм вара яратет?» манын ядеш. Сонимакыжы, шамаклан «Розам!» манын келесен кердеш. "Роза", тидӹм колын, эчеӓт келгӹн шӱлӓлтен «А-ах!» маншашлык. Варажы Сад оролет тӹдӹ гӹц «Ма вар линӓт?» ядеш дӓ «Розаэт» «Мӹнь яратен шӹнденӓм!» вӓшештӹшӓшлык. Ти мадышышты маняр шукырак тетя, тӹнӓр потикӓрӓк мӓгӓлвлӓ вӓшлиӓтӹнӹт. А изи мындришӓвлӓжӹ, кыдывлӓ пеледӹш лӹмвлӓжӹмӓт пӓлӹделытат эче, ти мадышла мадаш шеклӓнӓт ыльы. Тенге гӹнят, нӹнӹмӓт мадаш тымдаш цаценӓ ыльы доко. Кӹзӹт ти мадышым ӓштӓлтемӓт, «Сад оролы» мадыш тетявлӓштӹ артистӹн дӓ лыдышвлӓм лыдын мыштымы качествывлӓм виӓнгдӓш палшен, шаналтем.

Эртӓ жеп

Леонид Асланов, Йынгы Кушыргы

Эртӓ жеп.

Йыд вашталта кечӹм,
Ӱштӹ телӹм-шошым,
Цӓрет ма игечӹм?
Вуйта кӹцкен ожым.

Эх, чонгештӓ пӹсын
Мӓмнӓм шӹндӓлӓлӹн,
Шӹжӹм, телӹм вӹсӓ,
Кӓнгӹж ӹрдӹнӓт.

Мӓжӹ шукын чоте
Шӹнзӓлтенӓ вӓш,
Шӹм иӓт вет шоте –
Ылынна йӹрвӓш.

Кым гӓна нӱштӹлӓш
Кечӹ мыч Йынгыш.
Вара пӱкшӹм кӹрӓш
Кырык вӹк шӹргӹш.

Йечӹм роалтенӓ
Кынам толеш тел.
Пуалтем дон кенӓ
Вӹсӓ поран вел.

Школыш шӹм иӓшын
Кешнӓ цилӓнок.
Лыдмы-сирӹмӓшӹм
Пӓлӓш яжонок.

Тенге лу и эртӹш,
Тымень лӓкнӓ мӓ.
Пӓшӓ цилӓ вецӹн
Цевер капнӓӓт.

Жепнӓн имни ӹнде
Цилӓн цила йиш,
Кыды – вӹсӓ чӹмде,
Кыды – лач изиш.

Ма гӹнят, кыдалда,
Сӓрнӓлт идӓ вац.
Анзык вел анжалда-
Соты каеш пац.

1970 и.

Петюка - петьонга - питюнга

Геннади Смирнов, Йынгы Кушыргы

Шошым, лым шылаш тӹнгӓлмӹк мӓ Йынгы Кушыргышты "Апшат нереш" погыненӓ ыльы. Тӹ кырык лаштыкжы сек иры шылен лӓктеш дӓ кошка ылын. "Петюкала" мадынна тӹ кукшы лаштыкыштыжы... Петюкажым пӹркем панды гӹц ӹштӓт ыльы. Кӹжгӹцжӹ иктӓ 2-3 сантиметр нӓрӹ. Кытжы - 5 см нарӹ. Ик мычашым кашартен шӹндӓт, весӹжӹ ножовкы дон пӹчмӹ паштек тӧрок кодеш. Тӧр мычаш дон петюкам кӹрпӹц вӹлӓн шӹндӓт. Тӹ кӹрпӹц йӹржӹ нӹл оголан вӓрӹм рокеш панды дон ыдырен шӹндӓт. Тӹ ыдырен анжыктымы вӓр лӹмжӹ "момоца" ыльы векӓт, агыл вӓл? Ам ӓшӹндӓрӹ... Мадшывлӓжӹ эче цаткыды пӹркем пандывлӓм, иктӓ метр кытла, сагашты канденӹт. Мадыш анзыц ик оролым айырат. Кыце айырат? Кужы пандым кидвлӓштӹм вашталтен ик мычаш гӹц вес мычаш якте кычен лыктыт дӓ кун кидешжӹ панды пӹтӓ - тӹдӹ оролышы. Вес рвезӓшвлӓжӹ церот доно пандывлӓштӹм мӹндӹрцрӓк шуэн петюкам кӹрпӹц вӹлвец шин лыкташ цацат. Яжон попазымыкжы петюкаэт пиш мӹндӹркӹ чонгештӓ. Тӹнӓм оролыжы петюка паштек кыргыжеш дӓ "Пе-е-е-етю-ю-ю-юка-а-а-а!!!" - сасла. Ти веремӓнок шин колтыш рвезӓшетжӓт "момоца" шайык кыргыжшашлык ылын (икта 5-7 метӹрӹштӹ тӹшӓк тореш канавам ыдырат ыльы). Тӹ канава шайык шомыкжы шалгалаш дӓ кӓнӓлтӓш лиэш. Силаэт кодын гӹнь дӓ веремӓэтжӓт улы гӹнь - мӹнгеш кыргыжын кердӓт дӓ эче петюкам лывшалташ церотыш шагалаш. Яжон ат чуч гӹнь петюкаэт мӹндӹркӹ ак чонгештӹ, оролыжы тӹдӹм пӹсӹрӓкӹн хватяат мӹнгеш кӹрпӹц вӹлӓн пыртен шӹндӓ. Варажы пиш чӹнь тӹ церотышкок тӹнь анзыцет кыргыж шоаш цаца. Пӹтӓри толеш гӹнь - оролы вашталеш. Ӹнде тӹнь оролет... Кынамжы петюка кӹрпӹц гӹц вел кенвазеш дӓ "момоца" кӧргешок кодеш. Тӹнӓмжӓт оролы вашталтеш. Эчэ, яжон ат чуч гӹнь, петюкаэт иктӓ пелметӹреш вел момоца лишӓн кодеш. Тидӹжӹ когонок худа агыл - кыргыжтеок вычен кердӓт. Сойток иктӓ мастар рвезӓш церотжы шомык петюкаэтӹм мӹндӹркӹрӓк лывшал колта. Тӹнӓм вел цилӓ вычен шалгышы "какляка кидвлӓэт" иквӓреш кыргыжын кердӹт дӓ эчеат мӹнгеш "лывшалтмы" церотыш, оролы анзыц поспеят гӹнь, - шагалыт...

Ольга Микрякова, Пӹзӹкныр сола

Пӹзӹкныр - Кузнецово монгырышты ти мадыш вес статян лӹмдалтӹн - "петьонга", "питьонга" ӓль "питюнга". Мадшывлӓ черта шайылан шагалыт, каждыйын кидӹштӹ панды (биты ганьы манмыла), церот доно петьонга вӹкӹ пандыштым кӹшкӓт, а петьонгажы квадрат коргӹштӹ шӹнзӓ. Петьонга сага видӹшӹ оролен шалга,анжа, кыш питьонга вӹсӓ, кидӹштӹжӹ йыдал ӓль иктӓ-махань вес хӓдӹр. Если иктӓжӹ чучеш, питьонга кенвазеш, цилӓн пандыштылан кыргыжыт. Ты веремӓн видӹшӹ кыргыжшывлӓ вӹкӹ йыдалым шуэн колта, если иктӓжӹ вӹкӹ чучеш, тӹдӹ видӹшӹ лиэш. Если ик эдемӹмӓт ак чуч, видӹшӹ петьонгалан кыргыжеш. Петьонгажы каремӹшкӓт чонгешетен кердӹн. Мадшывлӓ петьонга квадратыш шот гынь, нӹнӹ вӹкӹ видӹшӹ йыдалым шуэн ак керд. Ик тетяок видӹшӹ лиэш гӹнь, конечно, ньыртка, вара ньырик манын мыскылат. Эче улы ик момент, ӓнят, самынялтам: видӹшӹ петьонгалан кыргыжеш, тӹдӹм ӹшке вӓрӹшкӹжӹ пӹсӹн шӹнден шоктышашлык, шӹнден шоктымыкыжы, кыргыжшывлӓ вӓрӹшкӹштӹ шоделыт гӹнь, остаткажы видӹшӹ лиэш. Мӓжы тенге мадына ылын, йыдал кӹшкӹмӹм ам ӓшӹндарӹ. Петьонга дон пандывлӓжӹм ӹрвезӹвлӓ ӹштӓт ылын вӹцкӹжрӓк равы гӹц ӓль укш гӹц.Если иктӓ-мам самынь сиренӓм, торлӓлтӹдӓ.

Пытьыж

Измаил Ефимов, Шӹргӹдӹр сола (выс. Революция)

Ӓшӹндӓрем, когорак рвезӓшвлӓ техень мадмашла мадыныт. Кӹжгӹ пикш модан тум гӹц пӹчкеден лыкмы дӓ пӹсӹн кашартымы равым (нелӹ тубинка ганьрак) церот доно икӓнӓ иктӹ паштек лым вӹлвец кого сила дон шырал колтат ыльы. Ти хӓдӹрӹн лӹмжӹ "пытьыж" ылын.

Палныжы иктӓмахань мишеньӹм шӹнденӹт. Тӹ равыжы когон яклака лишӓшлык ылын - тӹнӓм вел лым мыч чӹнь дӓ мӹндӹркӹ йыжнен кердӹн. Яжон колтен мыштет гӹнь тӹ пытьыжет яклака корны мыч пуалтемвлӓм ыражтен дӓ изи лым неркӓвла вашт шишкалтен вел "йышт-йышт" чонгештӹмлӓок кеӓ ыльы. Шонгы эдемвлӓн шайыштмы семӹнь техень пикӹвлӓ доно кырык марын патырвлӓ мӹндӹр перви ӹлӹмӓшӹштӹ тышманвлӓ ваштареш шидӓлӹнӹт. Кынамжы тидӹн донок охотничӓеныт - шардым мол келгӹ лымеш поктен шон дӓ пуштын кердӹнӹт. Техень ӹлӹмӓш ылын - руш кугижӓэт дӓ тӹдӹн кӹнезвлӓжы мары халык патырвлӓлӓн цила йиш оружым кычылташ волям путелыт. Ты гишӓн мӓмнӓн преткӹвлӓлӓн ӹшке вуйыштыгӹц техень оружы хӓдӹрӹм тумаен лыкташ вӓрештӹн... "Пытть-ы-ы-ы-ы-жжжжжж!"