ПИ

Ондрин Валька
Йынгы-Кушыргы

Иктӹ, кокты, кымыт, нӹлӹт,-
Кырык кӱшнӹ шӹнзӓ кӹлӓт;
Ылеш кӹлӓт тумын ач,
Амасашты сыравач.
Кӹлӓт кӧргӹштӹжӹ ямак,
Амасажым пачшы - шамак.
Амасажы лижӹ виш -
Кыргыж кузенӓ мӓ тиш!

Мона ма керӓл шамакым,
Лыкташ питӹрӹм ямакым?

Теве-теве, тӓгӱ кердӹ:
...Ылын тидӹ пиш шукердӹ.
Ик солашты ӹлен пи,
Кого, костан, луды пи.
Пален пӓшӓм пиш яралын,
Пыт пӧрт-кудыжым оролен.
Ӹнян ылын пи хозалан,
Вӓтӹжӹлӓн дӓ ӓзӓлӓн:
Шалген шекде кечӹн-йыдын
Кудывичӹштӹжӹ шӹдын.

Но лиӓлтын самынь иктӹ
(Тиш пӹлышвлӓм ӹнде виктӹ):
Шарык ирок шушыр лин-
Агыл моло "пӓшӓ" пин?
Ӓнят, самынялт, тӹргештен?
Хоза пи вӹкӹ шӹдешкен:
Кого пандым шуэн колтен,
Капка тӱгӹ лыктын колтен!

Пи тӹнӓм когон орланен,
Седӹндоно пиш церлӓнен.
Кӱ-йӓ, тӹдӹн ойхым ужын,-
Ӧрдӹжӹштӹ каштын, шужен.
Пырен кеет ӹнде кышкы?
Толын миэн пи шӹргӹшкӹ:
Калям молы трӱк роалта,
Морен кычашат шаналта.
Теве ик моренӹм покта-
Поктен веле тӹдӹм шокташ...
Тӓгӱ пырен кеӓ анзык
(Кӱ техеньӹ, корным ванжа?)
Пӱжӹм шӹдӹн-шӹдӹн пыреш-
Ой-ой, ылеш тидӹ пирӹ-ш!
Цаца тӹдӹ лач шкӹлӓнжӹ,
Ух-х, кые шыклана, анжы!

Пинӓ толшы вӹк кечӓлтеш,
Тӹдӹжӓт ваштареш лӓктеш:
Пырын, кӓпвлӓштӹм шыпшедӓт,
Иктӹ-весӹм лач кышкедӹт!
Шалгат ваштарешлӓ тӹрген
(Морен тагынам сӹсӹрген):
Когон-когон коктын цацат,
Иктӹ-весӹм вуйта царгат.

Вара виштӹ нӹнӹн пӹтен,
Киӓт иктӹ-весӹм шӹкен:
-Яра!-шӹрен шӱлӓ пирӹ,-
Ылам мӹньтагачы пуры...
Ам ли тӹлат мӹньӹ тышман,
Ам вӹрӓнгдӹ такеш ышмам...
Пирӹ ат ыл тӹньӹ, ужам,
Пачетшӓт- лаштыра, кужы...

-Пирӹ ам ыл, тидӹ тенге,
Ат ыл тӹньӹ мӹлӓм тангем.
Ӹнде сӹнген ат керд гӹньӹ,
Мам когонжы ырлет тӹньӹ?

Изиш эртӹмӹк верема,
Коктын тагыце пуремӹт:
Киӓт шушырвлӓштӹм нылен,-
Тенге шӹргӹ лошты ылын...

Пирет пим сагажӹ ӱжӹн:
-Мам ӹшкетет каштат шужен?
Ке сагаэм пирӹ партьыш..."-
Шаям тенгелӓ кашартыш.

Мам тумаен пинӓ, пӓлок:
-Яра,ӹне,- манеш,- ӓлок..."
Ӹшкедурешӹжӹ шудалеш,
Пирӹ паштек гӹнь кыдалеш.

Пи дон пирӹнӓ иквӓреш
Теве толын пырат вӓрӹш:
Пивлӓм пирӹвлӓ вет пӓлӓт-
Тиштӹ пинӓм тӧрӧк ӓрӓт!
Яра кандышет талаша:
"Мӹньӹн,- манеш,- пи, пелӓшем.
Мӓ сагана лиэш керӓл,
Кӹтӧм моло кердеш сӓрӓл!"

Ядаш миӓт КОГО докы
(Пи ӹжӓлӹн шалга покан).
Теве КОГОн вычат шаям,
Тӹдӹ шӱжӹм олен ӓйӓ:
-Яра, тидӹ тенге лижӹ
Мӓ сагана каштшы пижӹ!

Вот кыцелӓ лин-ӹштӓлтӹн,
Пинӓ пирӹшкӹ сӓрнӓлтӹн...
Изин-олен кӓнгӹж эртӓ,
Вара шӹжӹ. Лым уж пӧрта.
Пирӹ партьышты пи ӹлӓ,
Йӓнгжӹ пилӓок со йыла.
Тӹдӹм лач керӓлеш кычат,
Шке веремӓм зверьвлӓ вычат.
Сӹгӹрӓлӹт вадын тӹдӹм:
-Кенӓ мӓ солашкы йыдым.
Тӹнь кешӓшлык ылат анзыц,
Кышты шарык улы, анжаш!
Пӓлет шотым тӹньӹ тӹштӹ,
Тенгелӓн разведкӹм ӹштӹ.
Сӓрнен толмыкет, пу юкым,-
Линӓ пӓлӹ- шарык шукы.

Колышт нӓлеш тидӹм пинӓ:
- Яра, келеш гӹньӹ, кенӓ...
Угӹц шукым ӓшӹндӓрӓ,-
Тенге толеш лишӹл варӹш.

Пырат нерӹш тотлы пышвлӓ-
Шке солажым пинӓ тӹшлӓ.
Вара пырен кеӓ выртын,
Шке кудвичӹшкӹ йывыртын.
Пырен вазеш витӓ сага,
Тӹштӹ ылыт шарык, тӓгӓ...
Амаса юк пӧртӹн шакта-
Кудывичӹш хоза лӓктӹ!

Эртӓ кудыш, толеш мӹнгеш
(Цилӓ кӓпшӹ пинӓн тӹнгеш),
Капка-пичӹвлӓм тӹкӹлӓ,
Сӓрнӓ тӹшкӹ-тиш тӹхӓлӓ...

Пиш жӓлӓя мары юкын:
- Костан пиэм ӹнде уке.
Такеш вырсенӓм вет тӹдӹм,
Самынь ылын мӹньӹн шӹдем.
Кышты ӹнде вӓл пиэмжӹ?
Эх, ышемжӹ, эх, ышемжӹ...

Монден ылмыжым шӹргӹштӹ,
Пинӓ хоза док тӹргештӓ.
Сусу-сусун пиш йӹнгӹсӓ-
Кудывичӹ лин ӓнгӹсӹр!
Эх, кыцела вет лиӓлтеш,
Эртӹшӓт цилӓ мондалтеш.

Шукы шалгат нӹнӹ мадын,
Келгӹ йыдыш пыра вады.
Вара пи пӓшӓжӹм ӓштӓ:
-Малын,-шана,- тидӹм ӹштӓш?"
Шанымашым нелӹм шуа,
Шке "йӹвӹртшӹм" пачын пуа:
- Вычат,-манеш,- сола лишнӹ.
Пиры партьы. Лидӹ кӱшнӹ."

Мары пижӹм пиш ниӓлтӓ,
Тагышец пичӓлжӹм валта.
Вара канда ӱжӹн йӓлвлӓм,-
Толыт шукын пичӓлӓнвлӓ.
Пиры йыхым сӹнгӓш лиэш,
Йӓмдӹлӓлтӹт вырт вӓшлиӓш.
Вӓрӹн-вӓрӹн шӹлӹн шӹнзӹт:
Ӹнде пӹсӹн анжы сӹнзӓ!

Пи мӹнгешлӓжӹ кыдалеш:
-Йӹле ӱжӹн кандем!- манеш.
Лачокатыш, изиш лимӹк,
Кайын колта ара шимӹ...

Лишкӹ-лишкӹ толеш ара,
Ӹнде келеш арам ӓрӓш,-
Пи сӹсӹргӓ айыртемлӓ-
Лӱлӹт пирӹвлӓм эдемвлӓ!

Шукы лудывлӓн кавашты
Тидӹн паштек лин солашты...

Тенге ямак мӓмнӓн пӹтӓ,-
Пиш олакын сӓрнӓ кӹтӧ.

1992