Пал Генай, Йынгы-Кушыргы
Лактӹмӓ тӱгӹ, йӓ! Лӓктӹмӓ!
Лым йыдвашт вален вет — ужат?
Ит кайышланы, йӓ! Качкыма...
меленӓэтжӹм! Вет - кузат!
Ӱллыквлӓ кӱшкӹлӓ!.. Валат!
Кӱшлыквлӓ ӱлӹклӓ! Лач
Карем покшалны тӹнгӓлӹт...
Тӹргӓш пуалтемвлӓ гач!
Лӓктӹмӓ тӱгӹ, йӓ! Лӓктӹмӓ!
Лымжы вет кодте воксьок!
Мам вычен шӹнзет, йӓ! Качкыма...
Леметжӹ ӱкшӓш! Анжок!
Вессирвлӓ толыт! Талашен...!
Вес лыквлӓжӓт тӹдӹм пӓлӓт...
Лапка ваштареш - лу цӓшӹн...
Петюкам лыпшаш тӹнгӓлӹт!!!
Лӓктӹмӓ тӱгӹ, йӓ! Лӓктӹмӓ!
Шокшемеш пыт — кечӹ куза!
Ит полдымактыл, йӓ! Качкыма!
Туаткалетжӹм... Вет шужет -
Кечӹ гыт ӓнгӹрӓш валенӓ
Йынгы тӹрӹшкӹ мӓ коктын.
Ольгын лык сирӹштӹ тӓнгвлӓнӓ
Кычымы мӱктӹштӹм шотлат...
Лӓктӹмӓ тӱгӹ, йӓ! Лӓктӹмӓ!
Ыржа саремеш - анжалма!
Ит ваштыл шӹнзӹ, йӓ! Качкыма!
Кагыльым патыл дон нӓлмӓ!
Сприлыквлӓ Кӱш-шӹргӹш кевӹ...
Пешӹрвлӓм туп гач сӓкенӹт.
Ош понгым, маныт, погевӹ...
Мажӹ Ул-шӹргӹш шоктенӓ?!..
Лӓктӹмӓ тӱгӹ, йӓ! Лӓктӹмӓ!
Шим пӹлвлӓ ӱкшӹктӓт кымдем!
Котим ит чымы, йӓ! Качкыма!
Кравецӹм анзыкет шӹндем!
Ирок шӹргӹш пысӹн кенӓ.
Йыдалым цаткыдын ялшты...
Вес лыквлӓ анзыц шоктенӓ
Якшар олмам ӹрзен валташ
Лактӹмӓ тӱгӹ, йӓ! Лӓктӹмӓ!
Эчеӓт тольы тиш тел!
Качкашет улы гӹнь - качкыма!
Тӹньым сойток вычем вел...
четверг, 28 декабря 2017 г.
четверг, 9 ноября 2017 г.
МӸНЕР АМАШВЛӒ (пӹтӓрӹшӹм)
Пал Генай, Йынгы-Кушыргы
Мӹнь Шурышты кол кычаш пиш когон яратенӓм... Пӓшӓ паштек, пӹцкемӹшӓлтмеш, качдеок мол, яратым вӓрӹшкем цӓрӓ ялаок шуды атыл мыч кыргыжам ыльы дӓ ӓнгӹремӹм йӹлерӓк сӹсӹртен тӹдӹм тыр вӹдӹш чиктӹм йӹл доно шуэм...
Вара ошма сирӹштӹ пиш тырын, вӓр гыц тӓрвӓнӹдеок, шӹнзенӓм, дӓ пӹцӓлгӹш вӹд вӹлнӹ капцакаэм яммеш йук лыкдеок вычен кердӹнӓм... Кынамжы тембӓл тӹшкӓ шайылны кого кол шувырталтмы йукым колынам — тӹ колым солана мары, сек мастар коллоэц Филимон, кычен дӓ сирӹш лыйге шыпшын лыктеш...
Ӹшкежӹ амат ӓшындӓрӹ — иктӓ кого колым кыченӓм вӓл, но шӹренжок мӹлӓм лач тыгыды якшарсӹнзавлӓ, алангывлӓ дӓ кӹршвлӓ вел попазенӹт... Но, вуй кӧргешемжӹ кол вӓреш вес йиш ӓшӹндӓрӹмӓшвлӓ раскыдыракын перегӓлт кодыныт...
...Йыд вецӹн ирвекӹ шӹдӹрнат шӹдӹрвлӓ...
Тӹтӹра Шур сирӹм ӹштӹрӹш пӹтӹрӓ...
Пышкыды мӹшкӹр дон кол ошмам ыдыра...
Пыш вӹдӹм пӹчкедӓ, вешлӓ дон йышкыра...
Якшаргыш пӹл тӹрвлӓ шӓрлӓнӓт шылдырла...
Тӹтӹрӓм шӓлӓтӓт цӹтӹртен кӹдӹрвлӓ...
Ӹжӹвӹр шӹжвӹк дон хытырат пӹльдӹрлӓ...
Уала йӹлгӹжшӹ вӹдъялым тӹкӹлӓ...
...Ти лыдышем лач имештӹ шачы — вуйта курым вашт перегӓлт кодшы ужмашвлӓэмӹн тӹшлӹк...
...Яратым алыкемжӹ тагынамок вӹд лӹвӓлӓн ямын вет — тенге гӹнят..,
дӓ вӓрӹштӹжӹ воксьок вес йиш ужмашвлӓ ӹнде кайыт - тенге гӹнят...
…....
Икманяр и перви мӹнь эчеӓт тура Йыл сирӹшкӹ мишӹм дӓ кӱшӹц алык йӹр анжен шалгышым... Техеньок мардежӓн кечӹ ыльы... Но, коэштӓлтшӹ ыжар алык вӓрӹштӹ пыдыранзык вӹд коэвлӓ вел нелӹн коэштӓлтӹнӹт... Йыл сирӹм цӓрнӹдеок лыпшен нӹнӹ вуйта Кырык Сирнӓм урыктен пӹтӓрӓш цаценӹт... Пеледшӹ шуды пыш тагынамок ямын - шапыш кол пышым вел вӹдӹжгӹ мардеж йӹрвек шӓрлӹш...
Шим тангатавлӓ уршы рок гӹц лӓктӹн шыгерлӓ гӹц лӓкшӹ короплӓок кайыныт,.. важвлӓ дон туан мӱлӓндеш пижӹн кодаш цаценӹт,.. но вара сойток вуйын-пачын шун вӹдӹш вален вазыныт дӓ важвлӓштӹм лӱктен вуйта сарвален курымеш тӹнгӹнӹт...
Сӹнзӓвӹд лӓкмеш анжышым дӓ тӹ йӓнгдӹмӹ вӹд лывӓлнӹ пишок моаш цацышым - кышты вӓл ош мӹнер амашвлӓна тӹнӓм, вӹслӹ и перви, шалгенӹт???..
Мӹрзӓнӓй-алык, Картук-алык, Кыльыкал-алык...
Вес сола вӓрвлӓмӓт пӓледӓ гӹнь сӓмӹрӹквлӓлӓн анжыктыдай...
Пурым шанен...
Мӹнь Шурышты кол кычаш пиш когон яратенӓм... Пӓшӓ паштек, пӹцкемӹшӓлтмеш, качдеок мол, яратым вӓрӹшкем цӓрӓ ялаок шуды атыл мыч кыргыжам ыльы дӓ ӓнгӹремӹм йӹлерӓк сӹсӹртен тӹдӹм тыр вӹдӹш чиктӹм йӹл доно шуэм...
Вара ошма сирӹштӹ пиш тырын, вӓр гыц тӓрвӓнӹдеок, шӹнзенӓм, дӓ пӹцӓлгӹш вӹд вӹлнӹ капцакаэм яммеш йук лыкдеок вычен кердӹнӓм... Кынамжы тембӓл тӹшкӓ шайылны кого кол шувырталтмы йукым колынам — тӹ колым солана мары, сек мастар коллоэц Филимон, кычен дӓ сирӹш лыйге шыпшын лыктеш...
Ӹшкежӹ амат ӓшындӓрӹ — иктӓ кого колым кыченӓм вӓл, но шӹренжок мӹлӓм лач тыгыды якшарсӹнзавлӓ, алангывлӓ дӓ кӹршвлӓ вел попазенӹт... Но, вуй кӧргешемжӹ кол вӓреш вес йиш ӓшӹндӓрӹмӓшвлӓ раскыдыракын перегӓлт кодыныт...
...Йыд вецӹн ирвекӹ шӹдӹрнат шӹдӹрвлӓ...
Тӹтӹра Шур сирӹм ӹштӹрӹш пӹтӹрӓ...
Пышкыды мӹшкӹр дон кол ошмам ыдыра...
Пыш вӹдӹм пӹчкедӓ, вешлӓ дон йышкыра...
Якшаргыш пӹл тӹрвлӓ шӓрлӓнӓт шылдырла...
Тӹтӹрӓм шӓлӓтӓт цӹтӹртен кӹдӹрвлӓ...
Ӹжӹвӹр шӹжвӹк дон хытырат пӹльдӹрлӓ...
Уала йӹлгӹжшӹ вӹдъялым тӹкӹлӓ...
...Ти лыдышем лач имештӹ шачы — вуйта курым вашт перегӓлт кодшы ужмашвлӓэмӹн тӹшлӹк...
...Яратым алыкемжӹ тагынамок вӹд лӹвӓлӓн ямын вет — тенге гӹнят..,
дӓ вӓрӹштӹжӹ воксьок вес йиш ужмашвлӓ ӹнде кайыт - тенге гӹнят...
…....
Икманяр и перви мӹнь эчеӓт тура Йыл сирӹшкӹ мишӹм дӓ кӱшӹц алык йӹр анжен шалгышым... Техеньок мардежӓн кечӹ ыльы... Но, коэштӓлтшӹ ыжар алык вӓрӹштӹ пыдыранзык вӹд коэвлӓ вел нелӹн коэштӓлтӹнӹт... Йыл сирӹм цӓрнӹдеок лыпшен нӹнӹ вуйта Кырык Сирнӓм урыктен пӹтӓрӓш цаценӹт... Пеледшӹ шуды пыш тагынамок ямын - шапыш кол пышым вел вӹдӹжгӹ мардеж йӹрвек шӓрлӹш...
Шим тангатавлӓ уршы рок гӹц лӓктӹн шыгерлӓ гӹц лӓкшӹ короплӓок кайыныт,.. важвлӓ дон туан мӱлӓндеш пижӹн кодаш цаценӹт,.. но вара сойток вуйын-пачын шун вӹдӹш вален вазыныт дӓ важвлӓштӹм лӱктен вуйта сарвален курымеш тӹнгӹнӹт...
Сӹнзӓвӹд лӓкмеш анжышым дӓ тӹ йӓнгдӹмӹ вӹд лывӓлнӹ пишок моаш цацышым - кышты вӓл ош мӹнер амашвлӓна тӹнӓм, вӹслӹ и перви, шалгенӹт???..
Мӹрзӓнӓй-алык, Картук-алык, Кыльыкал-алык...
Вес сола вӓрвлӓмӓт пӓледӓ гӹнь сӓмӹрӹквлӓлӓн анжыктыдай...
Пурым шанен...
вторник, 31 октября 2017 г.
МӸНЕР АМАШВЛӒ (вадывекӹ...)
Кечӹ вадывекӹлӓ сӓрнӓлмӹк алык пыйырт йонгатаэмӓш тӹнгӓлеш. Тӹнӓм хресӓньвлӓнӓ арававлӓштӹм эчеӓт кӹцкӓтӓт мӹндӹр алыкыш кӓвӓнлӓш лӓктӹт. Кӓнӹм паштекет цилӓн кымылзын хытырланат, цудыргыш арававлӓ вуйта пӓшӓш агыл, вуйта сӱӓнӹш кыдалыт. Лач крӓпля дон шеньӹк вуйвлӓ пӹзӹргӹш кутанвлӓ лӹвӓц лӓктӹн кайытат ӧрдӹж эдемӓт тӧрӧк цакла — ти тӹшкӓ сӱӓнӹш агыл, а пиш керӓл пӓшӓм ӹштӓш талаша...
Алыквлӓ мыч валым мыч цилӓн цӱдееннӓ дӓ ӹшке ӹшкӹмӹм хваленнӓ — вет ӓрня вел Шурыш толмыкнажы эртӹш, а йӹрвеш уже ик шуды лаштыкат ак куш. Цилӓ сӓрӓн салымы, вуйта нӹжӹн лыкмы, шуды коштымы-авартымы, дӓ кӓвӓнвлӓш оптен-ташкен кузыктымы! Тевеш ӹнде корны сагаок кӱкшӹ кӓвӓнвлӓ шалгат, изин-олен лудемӹт, тел якте хресӓньвлӓнӓм ӹнде вычат...
Тӹнӓм, иктӓ ӱштӹ аяран кечӹн марывлӓнӓ тиш имни тирвлӓ дон кыдал миӓт дӓ шудым кӓвӓнвлӓ гӹц возывлӓш пиш пӹсӹн, шеньӹк паштек шеньӹкӹм, ташкен-лаптыртен оптат. Шукырак пырыжы манын шудым кӱшӹц палшыквӓрӓ дон пӹзырӓт дӓ чангым мычашжым цаткыды вӹрӓн дон тир арата йӹр лыпшалын ушнат дӓ тӹ вӹрӓнӹм чӹмен ялштат. Ак ситӹлӓ каеш гӹнь, вӹрӓнӹм сӹсӹртӓт дӓ эче икманяр шеньӹкӹм вӹлец пиштӓт. Варажы пашкар дон ижӹ цаткыдыракын пӹзӹрӓт дӓ тирвлӓштӹм кужы цуцаш рӓдлӓнӓт. Мӹндӹр корныш лӓкмеш возы покавлӓм крӓпля дон ыдырен кечӹш шуды лаштыквлӓм валтат дӓ иквӓреш цымырен кӱш, тирешкӹ лӹвӓк шуат... Ато вет кужы корны мыч кутанвлӓштӹ чоте шиӓнгӹт... Но, сойток изи шуды пучкавлӓ тир кырны мыч ямын кодыт, а морен-калявлӓ йыдым тӹ тотлы шудым качкаш погыненӹт - пышкыды лым вӹлан кишӓвлӓштӹ вел кодыт: морен кишӓ раскыдынок каеш, каляжы пиш тыгыдын - вуйта лым вӹлвӓлӹм керемет-ыргызы уждымы шӹртӹ доно ырген...
...Яра, тидӹ телӹм вел лиӓлтеш, а покажы вет вадемшӹ жепӹн хресӓньвлӓнӓ ӱл алыкыш кыдал миэвӹ. Цилӓн анжыктыдеок ӹшке пӓшӓштӹм пӓлӓт. Вӓтӹвлӓ тетявлӓштӹм сагаштырак шагалтен кошкыш шуды кӓштӓвлӓм крӓпля дон цымыраш тӹнгӓлӹт, дӓ пиш йӧнӹн капналат... Капна паштек капнам - когон пӹсӹн аралат...
...Иктӓжӹ шуды лӹвӓц амален кишӹ кӹшкӹм мол ыдырен лыктеш, дӓ трӱк лӱдӹн колтаат йукын царгыжаш тӹнгӓлеш. Тӹ кӹшкӹм анжаш изижӓт-когожат тӧрӧк цымырнат дӓ шӹренжок крӓплявлӓ дон шин пуштыт — кӹшкӹвлӓ гӹц цилӓн пиш лӱдӹнӹт...
...«Пӓшӓ ак вычы! Ӓлдок-ӓлдок пакыла капналенӓ!» - иктӓ шонгырак пелештӓ дӓ тӹнӓм цилӓн кӓштӓвлӓштӹ мыч шӓланӓт дӓ пакыла эче пӹсӹрӓкӹн шудым ыдырат...
...Лач жепдеок колыш кӹшкӹ вел оты лӹвӓлӓн киэн кодеш — йӹлгӹжшӹ кӓп вӹлӓнжӹ уже шӹнгӓ дон кыткывлӓ погынаш тынгӓлӹт... Качкышым моныт... Ӹлӹмӓш дон колымаш пиш цаткыды кӹлӹм кычат, ане вет?!...
...Теве сӓрӓннӓ йӹр ик шуды лаштыкат ӹш код — капнавлӓ вел лыптык-лаптык кузен шӹнзӹнӹт... Ӹнде кӓвӓнлаш келеш!..
Цаткыды марывлӓ шеньӹквлӓм йӓмдӹлӓт, мытык вурдан дон кужы вурданат лишӓшлык.., тӹшкӓ логӹц тавар йук шакта — кӓвӓн ӹрдӹм йӓмдӹлӓт...
Имнивлӓм туарат, но амытыштым имни шӱэшок кодат дӓ тарта вӓреш кок монгырешӓт кужы вырӓн мычашвлӓм ялштен шындӓт. Техень йӧнештӓрӹмӓшӹм йори кого капнавлӓм кӓвӓн вӓрӹш шӹдыртӓш лижӹ манын ӹштенӹт.
Ти пӓшӓжӹ ӹрвезӓшвлӓ лошты сек яратымы ылын. Тӹдӹ верц тетявлӓ ӹшке лоштыштат когон кредӓлӹнӹт дӓ имни хозавлӓжӹмӓт, кыце мыштенӹт, кынамжы мӓгӹрӓлтен мол, сарваленӹт... Тенге вет - имни дон ровотаяш цилӓн яратенӹт... Лоштышты мӹнят ылынам...
Толкан марывлӓ кӓвӓн вӓрӹм айырат, вара покшаланжы кужы кӓвӓн ӹрдӹм рокыш шыралын шагалтат, вӓржӹ лапатарак гӹнь кӓвӓн пындашеш эче шӓнгӹм шӓлӓтен шуат...
Тӹ жепӹн уже имниӓн ӹрвезӓшвлӓэт пӹтӓриш капнавлӓм канден кодатат, мӹнгеш - весӹвлӓлӓн, икӓна иктӹм эртен кыдалыт, цӓрӓ ялышты дон имни монгырым йышкырат, сермӹц мышач донат лыпшат, йукын-шишкалтенжӓт чоте патырланат...
Анжыдок уже ӱлӹк тӹрген нӹнӹ йӹпшвлӓштӹм капна лӹвӓк шырат, вӓрӓнӹм йӹпш мычашвлӓ йӹр лыпшалыт дӓ покшал кытжым капна вӹк шуэн имништӹм тарвӓтӓт... Тӹ имнивлӓнӓ чоте ышан ылевӹ — трӱк мол ак тӹргеп, лач изин-олен тӓрвӓнен вӹрӓнӹм чӹмӓт, дӓ вара вел, нелӹцӹм шижмӹк, цӹтӹрнӓлтӹт, пышарен мол колтат, дӓ кого капнаэтӹм вӓр гӹц тӓрвӓтӓт...
Капна вӓреш кодшы шудым тӧрӧк ӹдӹрӓшвлӓ (техень мыжырвлӓ лоштат вет соты яратымаш йук лыкдеок шачын... ой-ёй, шачын-шачын...) крӓплявлӓ дон постарат дӓ сагашы капнаш шуат. Тенгеок шыпшедӹм корны мыч ямын кодшы лаштыквлӓм погат — ик кишӹ вургат алыкеш ӹнжӹ код...
Теве тӹнгӓлеш! Кок-кым мары иквӓреш капнаш шеньӹквлӓштӹм пиш келгӹн шыралыт дӓ дружнан тӹ капнам кӱш лӱктӓлӹн вуйышты гач лач кӓвӓн ӹрдӹ сагарак шуат. Тенгеок вес монгыр гӹц капнавлӓ кӓвӓн вӓрӹш чонгештен миӓт... Кӓвӓннӓ пиш пӹсӹн кушкаш тӹнгӓлеш...
Ти жепӹн кок-кым пӹсӹ сӓмӹрӹк ӹдрӓмӓш/ӹдӓрӓш кӓвӓнӹм ташкаш кузат — крӓпля дон кӓвӓн ӹрдӹ йӹр шудым шӓлӓтен шӓрлӓт. Вуйыштым савыц дон шӱ йыр пӹтӹрен шӹнденӹт - ик цаштыра вургат нӹжӹлгӹ вӓрвлӓм ӹнжӹ тыкӓл...
Э-э-эх! Махань сӹлнӹ ӹштӹмӓш тӹнгӓлеш! Вуйта тагынамок тамахань мужан вуйлатышы халыкнам курым гыц курымыш ти пӓшӓм ружген ӹштӓш тымден.
Техень цӱдӓ йиш театр ӧрдӹж гыц анжаш гынь пачылт кеӓ...
Сӓрӓн... Аяран... Йӹлгӹжеш Шур... Йӹр симсӹн валгалтеш... Коэштӓлтеш уала... Мардеж пӹлӹм вӹстӓрӓ... Пӹл вашт кечӹялвлӓ лактӹн ӱлӹк валат — вуйта кӓван ӹрдӹвлӓ... Пӹлвлӓжӹ цӱдӓ кӓвӓнвлӓ ганьок тӹ аяр ӹрдӹвлӓ йӹр аралалтыт...
Техеньӹ алыкышты пӧртӱ...
Алык мыч халык... Сӓмӹрӹк-ӹлӹшӹрӓк-шонгы — цилӓн иквӓреш... Крӓплявлӓ-шеньӹквлӓ шуды дон мадыт... Вӓрӓнвлӓ имнивлӓм капнавлӓ дон ушат... Капнавлӓ кӓвӓнвлӓшкӹ пыратат ямыт... Ӓйӹнӹш атыл вел корныштым анжыкта — кӱшӹцӹн лач кечӹяллаок каеш... Кӓвӓн ӹрдӹвлӓ мыч, кечӹялвлӓ мыч, кӱшкӹлӓ кузат кӓвӓнвлӓ...
...Теве остатка шуды лаштык кӓвӓн вуйыш кузен вазы, пӹркем артемвлӓ кӓвӓн ӹрдӹш чиктен сӓкӹмӹ, кӓвӓн ташкышы сӓмӹрӹк ӹдӹрӓшнӓ кӓвӓн вуй гӹц йошт - йыжнен вала... Лач вырт-варт, пыйырт вел пачылт кеӓ ош кужы ялжы, но йӹр шалгыш млоецвлӓм тӹ ужмаш валгынзышлаок йӹмыктара дӓ яратымаш коэ тӧрӧк йӓнг кӧргӹвлӓм лыпшаш тӹнгӓлеш...
Техеньӹ алыкышты халык...
Тӹ шуды ӹштӹм жепӹн Кырык Мары халыкын сек соты шанымашвлӓ шолын-аварген лӓктӹт дӓ кечӹял мыч пӹлвлӓ лош кузен пиш кӱшнӹ курымеш перегӓлтӹт...
(пыйырт эче кодын...)
понедельник, 23 октября 2017 г.
КУШЫРГЫШКЫ ТОЛАШ МАНЫН
Пал Генай, Йынгы-Кушыргы
Тевеш, анжалдок, видеом ӹштӹшӹм...
Пытӓрижӹ кек-комбым ханга лаштыквлӓ гӹц пычкеден-чанген погышым...
Чиӓлтӓш тӹнгӓльӹмӓт тама йиш ӓшӹндӓрымӹ ӹлӹмӓш лаштыквлӓм тупеш, шылдыреш, кӓпеш рисуен анжыкташ цацышым...
Воксьок художник ам ыл - лач рокым ыдырыш цӹвӹлӓ вел рисуен/чиӓлтен мыштем...
Мам ӹштен мыштышым вара? Анжем-анжем - когонжок худа агыл векӓт... Сойток тама ӓшӹндӓрымӓшвлӓм вуй кӧргӹ гыц лыктеш... Кырык мары йиш мыры мол солана гишӓн лӓкты - тӹдӹм видеошты лыдын кердӹдӓ...
Иктӓжӹ ти лыдышым семеш пиштӓт гӹнь пиш сусу лиӓм - ӓнят мыралтат дӓ интернетӹш лыктыт... Вара тӹ мырым мынь пакыла кычылтнем - техень тумайымашемӓт улы...
Яра, шукым ам сирӹ - анжалдок!..
Кушыргышкы кеӓш манын...
Тевеш, анжалдок, видеом ӹштӹшӹм...
Пытӓрижӹ кек-комбым ханга лаштыквлӓ гӹц пычкеден-чанген погышым...
Чиӓлтӓш тӹнгӓльӹмӓт тама йиш ӓшӹндӓрымӹ ӹлӹмӓш лаштыквлӓм тупеш, шылдыреш, кӓпеш рисуен анжыкташ цацышым...
Воксьок художник ам ыл - лач рокым ыдырыш цӹвӹлӓ вел рисуен/чиӓлтен мыштем...
Мам ӹштен мыштышым вара? Анжем-анжем - когонжок худа агыл векӓт... Сойток тама ӓшӹндӓрымӓшвлӓм вуй кӧргӹ гыц лыктеш... Кырык мары йиш мыры мол солана гишӓн лӓкты - тӹдӹм видеошты лыдын кердӹдӓ...
Иктӓжӹ ти лыдышым семеш пиштӓт гӹнь пиш сусу лиӓм - ӓнят мыралтат дӓ интернетӹш лыктыт... Вара тӹ мырым мынь пакыла кычылтнем - техень тумайымашемӓт улы...
Яра, шукым ам сирӹ - анжалдок!..
Кушыргышкы кеӓш манын...
четверг, 19 октября 2017 г.
ПИ
Ондрин Валька
Йынгы-Кушыргы
Иктӹ, кокты, кымыт, нӹлӹт,-
Кырык кӱшнӹ шӹнзӓ кӹлӓт;
Ылеш кӹлӓт тумын ач,
Амасашты сыравач.
Кӹлӓт кӧргӹштӹжӹ ямак,
Амасажым пачшы - шамак.
Амасажы лижӹ виш -
Кыргыж кузенӓ мӓ тиш!
Мона ма керӓл шамакым,
Лыкташ питӹрӹм ямакым?
Теве-теве, тӓгӱ кердӹ:
...Ылын тидӹ пиш шукердӹ.
Ик солашты ӹлен пи,
Кого, костан, луды пи.
Пален пӓшӓм пиш яралын,
Пыт пӧрт-кудыжым оролен.
Ӹнян ылын пи хозалан,
Вӓтӹжӹлӓн дӓ ӓзӓлӓн:
Шалген шекде кечӹн-йыдын
Кудывичӹштӹжӹ шӹдын.
Но лиӓлтын самынь иктӹ
(Тиш пӹлышвлӓм ӹнде виктӹ):
Шарык ирок шушыр лин-
Агыл моло "пӓшӓ" пин?
Ӓнят, самынялт, тӹргештен?
Хоза пи вӹкӹ шӹдешкен:
Кого пандым шуэн колтен,
Капка тӱгӹ лыктын колтен!
Пи тӹнӓм когон орланен,
Седӹндоно пиш церлӓнен.
Кӱ-йӓ, тӹдӹн ойхым ужын,-
Ӧрдӹжӹштӹ каштын, шужен.
Пырен кеет ӹнде кышкы?
Толын миэн пи шӹргӹшкӹ:
Калям молы трӱк роалта,
Морен кычашат шаналта.
Теве ик моренӹм покта-
Поктен веле тӹдӹм шокташ...
Тӓгӱ пырен кеӓ анзык
(Кӱ техеньӹ, корным ванжа?)
Пӱжӹм шӹдӹн-шӹдӹн пыреш-
Ой-ой, ылеш тидӹ пирӹ-ш!
Цаца тӹдӹ лач шкӹлӓнжӹ,
Ух-х, кые шыклана, анжы!
Пинӓ толшы вӹк кечӓлтеш,
Тӹдӹжӓт ваштареш лӓктеш:
Пырын, кӓпвлӓштӹм шыпшедӓт,
Иктӹ-весӹм лач кышкедӹт!
Шалгат ваштарешлӓ тӹрген
(Морен тагынам сӹсӹрген):
Когон-когон коктын цацат,
Иктӹ-весӹм вуйта царгат.
Вара виштӹ нӹнӹн пӹтен,
Киӓт иктӹ-весӹм шӹкен:
-Яра!-шӹрен шӱлӓ пирӹ,-
Ылам мӹньтагачы пуры...
Ам ли тӹлат мӹньӹ тышман,
Ам вӹрӓнгдӹ такеш ышмам...
Пирӹ ат ыл тӹньӹ, ужам,
Пачетшӓт- лаштыра, кужы...
-Пирӹ ам ыл, тидӹ тенге,
Ат ыл тӹньӹ мӹлӓм тангем.
Ӹнде сӹнген ат керд гӹньӹ,
Мам когонжы ырлет тӹньӹ?
Изиш эртӹмӹк верема,
Коктын тагыце пуремӹт:
Киӓт шушырвлӓштӹм нылен,-
Тенге шӹргӹ лошты ылын...
Пирет пим сагажӹ ӱжӹн:
-Мам ӹшкетет каштат шужен?
Ке сагаэм пирӹ партьыш..."-
Шаям тенгелӓ кашартыш.
Мам тумаен пинӓ, пӓлок:
-Яра,ӹне,- манеш,- ӓлок..."
Ӹшкедурешӹжӹ шудалеш,
Пирӹ паштек гӹнь кыдалеш.
Пи дон пирӹнӓ иквӓреш
Теве толын пырат вӓрӹш:
Пивлӓм пирӹвлӓ вет пӓлӓт-
Тиштӹ пинӓм тӧрӧк ӓрӓт!
Яра кандышет талаша:
"Мӹньӹн,- манеш,- пи, пелӓшем.
Мӓ сагана лиэш керӓл,
Кӹтӧм моло кердеш сӓрӓл!"
Ядаш миӓт КОГО докы
(Пи ӹжӓлӹн шалга покан).
Теве КОГОн вычат шаям,
Тӹдӹ шӱжӹм олен ӓйӓ:
-Яра, тидӹ тенге лижӹ
Мӓ сагана каштшы пижӹ!
Вот кыцелӓ лин-ӹштӓлтӹн,
Пинӓ пирӹшкӹ сӓрнӓлтӹн...
Изин-олен кӓнгӹж эртӓ,
Вара шӹжӹ. Лым уж пӧрта.
Пирӹ партьышты пи ӹлӓ,
Йӓнгжӹ пилӓок со йыла.
Тӹдӹм лач керӓлеш кычат,
Шке веремӓм зверьвлӓ вычат.
Сӹгӹрӓлӹт вадын тӹдӹм:
-Кенӓ мӓ солашкы йыдым.
Тӹнь кешӓшлык ылат анзыц,
Кышты шарык улы, анжаш!
Пӓлет шотым тӹньӹ тӹштӹ,
Тенгелӓн разведкӹм ӹштӹ.
Сӓрнен толмыкет, пу юкым,-
Линӓ пӓлӹ- шарык шукы.
Колышт нӓлеш тидӹм пинӓ:
- Яра, келеш гӹньӹ, кенӓ...
Угӹц шукым ӓшӹндӓрӓ,-
Тенге толеш лишӹл варӹш.
Пырат нерӹш тотлы пышвлӓ-
Шке солажым пинӓ тӹшлӓ.
Вара пырен кеӓ выртын,
Шке кудвичӹшкӹ йывыртын.
Пырен вазеш витӓ сага,
Тӹштӹ ылыт шарык, тӓгӓ...
Амаса юк пӧртӹн шакта-
Кудывичӹш хоза лӓктӹ!
Эртӓ кудыш, толеш мӹнгеш
(Цилӓ кӓпшӹ пинӓн тӹнгеш),
Капка-пичӹвлӓм тӹкӹлӓ,
Сӓрнӓ тӹшкӹ-тиш тӹхӓлӓ...
Пиш жӓлӓя мары юкын:
- Костан пиэм ӹнде уке.
Такеш вырсенӓм вет тӹдӹм,
Самынь ылын мӹньӹн шӹдем.
Кышты ӹнде вӓл пиэмжӹ?
Эх, ышемжӹ, эх, ышемжӹ...
Монден ылмыжым шӹргӹштӹ,
Пинӓ хоза док тӹргештӓ.
Сусу-сусун пиш йӹнгӹсӓ-
Кудывичӹ лин ӓнгӹсӹр!
Эх, кыцела вет лиӓлтеш,
Эртӹшӓт цилӓ мондалтеш.
Шукы шалгат нӹнӹ мадын,
Келгӹ йыдыш пыра вады.
Вара пи пӓшӓжӹм ӓштӓ:
-Малын,-шана,- тидӹм ӹштӓш?"
Шанымашым нелӹм шуа,
Шке "йӹвӹртшӹм" пачын пуа:
- Вычат,-манеш,- сола лишнӹ.
Пиры партьы. Лидӹ кӱшнӹ."
Мары пижӹм пиш ниӓлтӓ,
Тагышец пичӓлжӹм валта.
Вара канда ӱжӹн йӓлвлӓм,-
Толыт шукын пичӓлӓнвлӓ.
Пиры йыхым сӹнгӓш лиэш,
Йӓмдӹлӓлтӹт вырт вӓшлиӓш.
Вӓрӹн-вӓрӹн шӹлӹн шӹнзӹт:
Ӹнде пӹсӹн анжы сӹнзӓ!
Пи мӹнгешлӓжӹ кыдалеш:
-Йӹле ӱжӹн кандем!- манеш.
Лачокатыш, изиш лимӹк,
Кайын колта ара шимӹ...
Лишкӹ-лишкӹ толеш ара,
Ӹнде келеш арам ӓрӓш,-
Пи сӹсӹргӓ айыртемлӓ-
Лӱлӹт пирӹвлӓм эдемвлӓ!
Шукы лудывлӓн кавашты
Тидӹн паштек лин солашты...
Тенге ямак мӓмнӓн пӹтӓ,-
Пиш олакын сӓрнӓ кӹтӧ.
1992
Йынгы-Кушыргы
Иктӹ, кокты, кымыт, нӹлӹт,-
Кырык кӱшнӹ шӹнзӓ кӹлӓт;
Ылеш кӹлӓт тумын ач,
Амасашты сыравач.
Кӹлӓт кӧргӹштӹжӹ ямак,
Амасажым пачшы - шамак.
Амасажы лижӹ виш -
Кыргыж кузенӓ мӓ тиш!
Мона ма керӓл шамакым,
Лыкташ питӹрӹм ямакым?
Теве-теве, тӓгӱ кердӹ:
...Ылын тидӹ пиш шукердӹ.
Ик солашты ӹлен пи,
Кого, костан, луды пи.
Пален пӓшӓм пиш яралын,
Пыт пӧрт-кудыжым оролен.
Ӹнян ылын пи хозалан,
Вӓтӹжӹлӓн дӓ ӓзӓлӓн:
Шалген шекде кечӹн-йыдын
Кудывичӹштӹжӹ шӹдын.
Но лиӓлтын самынь иктӹ
(Тиш пӹлышвлӓм ӹнде виктӹ):
Шарык ирок шушыр лин-
Агыл моло "пӓшӓ" пин?
Ӓнят, самынялт, тӹргештен?
Хоза пи вӹкӹ шӹдешкен:
Кого пандым шуэн колтен,
Капка тӱгӹ лыктын колтен!
Пи тӹнӓм когон орланен,
Седӹндоно пиш церлӓнен.
Кӱ-йӓ, тӹдӹн ойхым ужын,-
Ӧрдӹжӹштӹ каштын, шужен.
Пырен кеет ӹнде кышкы?
Толын миэн пи шӹргӹшкӹ:
Калям молы трӱк роалта,
Морен кычашат шаналта.
Теве ик моренӹм покта-
Поктен веле тӹдӹм шокташ...
Тӓгӱ пырен кеӓ анзык
(Кӱ техеньӹ, корным ванжа?)
Пӱжӹм шӹдӹн-шӹдӹн пыреш-
Ой-ой, ылеш тидӹ пирӹ-ш!
Цаца тӹдӹ лач шкӹлӓнжӹ,
Ух-х, кые шыклана, анжы!
Пинӓ толшы вӹк кечӓлтеш,
Тӹдӹжӓт ваштареш лӓктеш:
Пырын, кӓпвлӓштӹм шыпшедӓт,
Иктӹ-весӹм лач кышкедӹт!
Шалгат ваштарешлӓ тӹрген
(Морен тагынам сӹсӹрген):
Когон-когон коктын цацат,
Иктӹ-весӹм вуйта царгат.
Вара виштӹ нӹнӹн пӹтен,
Киӓт иктӹ-весӹм шӹкен:
-Яра!-шӹрен шӱлӓ пирӹ,-
Ылам мӹньтагачы пуры...
Ам ли тӹлат мӹньӹ тышман,
Ам вӹрӓнгдӹ такеш ышмам...
Пирӹ ат ыл тӹньӹ, ужам,
Пачетшӓт- лаштыра, кужы...
-Пирӹ ам ыл, тидӹ тенге,
Ат ыл тӹньӹ мӹлӓм тангем.
Ӹнде сӹнген ат керд гӹньӹ,
Мам когонжы ырлет тӹньӹ?
Изиш эртӹмӹк верема,
Коктын тагыце пуремӹт:
Киӓт шушырвлӓштӹм нылен,-
Тенге шӹргӹ лошты ылын...
Пирет пим сагажӹ ӱжӹн:
-Мам ӹшкетет каштат шужен?
Ке сагаэм пирӹ партьыш..."-
Шаям тенгелӓ кашартыш.
Мам тумаен пинӓ, пӓлок:
-Яра,ӹне,- манеш,- ӓлок..."
Ӹшкедурешӹжӹ шудалеш,
Пирӹ паштек гӹнь кыдалеш.
Пи дон пирӹнӓ иквӓреш
Теве толын пырат вӓрӹш:
Пивлӓм пирӹвлӓ вет пӓлӓт-
Тиштӹ пинӓм тӧрӧк ӓрӓт!
Яра кандышет талаша:
"Мӹньӹн,- манеш,- пи, пелӓшем.
Мӓ сагана лиэш керӓл,
Кӹтӧм моло кердеш сӓрӓл!"
Ядаш миӓт КОГО докы
(Пи ӹжӓлӹн шалга покан).
Теве КОГОн вычат шаям,
Тӹдӹ шӱжӹм олен ӓйӓ:
-Яра, тидӹ тенге лижӹ
Мӓ сагана каштшы пижӹ!
Вот кыцелӓ лин-ӹштӓлтӹн,
Пинӓ пирӹшкӹ сӓрнӓлтӹн...
Изин-олен кӓнгӹж эртӓ,
Вара шӹжӹ. Лым уж пӧрта.
Пирӹ партьышты пи ӹлӓ,
Йӓнгжӹ пилӓок со йыла.
Тӹдӹм лач керӓлеш кычат,
Шке веремӓм зверьвлӓ вычат.
Сӹгӹрӓлӹт вадын тӹдӹм:
-Кенӓ мӓ солашкы йыдым.
Тӹнь кешӓшлык ылат анзыц,
Кышты шарык улы, анжаш!
Пӓлет шотым тӹньӹ тӹштӹ,
Тенгелӓн разведкӹм ӹштӹ.
Сӓрнен толмыкет, пу юкым,-
Линӓ пӓлӹ- шарык шукы.
Колышт нӓлеш тидӹм пинӓ:
- Яра, келеш гӹньӹ, кенӓ...
Угӹц шукым ӓшӹндӓрӓ,-
Тенге толеш лишӹл варӹш.
Пырат нерӹш тотлы пышвлӓ-
Шке солажым пинӓ тӹшлӓ.
Вара пырен кеӓ выртын,
Шке кудвичӹшкӹ йывыртын.
Пырен вазеш витӓ сага,
Тӹштӹ ылыт шарык, тӓгӓ...
Амаса юк пӧртӹн шакта-
Кудывичӹш хоза лӓктӹ!
Эртӓ кудыш, толеш мӹнгеш
(Цилӓ кӓпшӹ пинӓн тӹнгеш),
Капка-пичӹвлӓм тӹкӹлӓ,
Сӓрнӓ тӹшкӹ-тиш тӹхӓлӓ...
Пиш жӓлӓя мары юкын:
- Костан пиэм ӹнде уке.
Такеш вырсенӓм вет тӹдӹм,
Самынь ылын мӹньӹн шӹдем.
Кышты ӹнде вӓл пиэмжӹ?
Эх, ышемжӹ, эх, ышемжӹ...
Монден ылмыжым шӹргӹштӹ,
Пинӓ хоза док тӹргештӓ.
Сусу-сусун пиш йӹнгӹсӓ-
Кудывичӹ лин ӓнгӹсӹр!
Эх, кыцела вет лиӓлтеш,
Эртӹшӓт цилӓ мондалтеш.
Шукы шалгат нӹнӹ мадын,
Келгӹ йыдыш пыра вады.
Вара пи пӓшӓжӹм ӓштӓ:
-Малын,-шана,- тидӹм ӹштӓш?"
Шанымашым нелӹм шуа,
Шке "йӹвӹртшӹм" пачын пуа:
- Вычат,-манеш,- сола лишнӹ.
Пиры партьы. Лидӹ кӱшнӹ."
Мары пижӹм пиш ниӓлтӓ,
Тагышец пичӓлжӹм валта.
Вара канда ӱжӹн йӓлвлӓм,-
Толыт шукын пичӓлӓнвлӓ.
Пиры йыхым сӹнгӓш лиэш,
Йӓмдӹлӓлтӹт вырт вӓшлиӓш.
Вӓрӹн-вӓрӹн шӹлӹн шӹнзӹт:
Ӹнде пӹсӹн анжы сӹнзӓ!
Пи мӹнгешлӓжӹ кыдалеш:
-Йӹле ӱжӹн кандем!- манеш.
Лачокатыш, изиш лимӹк,
Кайын колта ара шимӹ...
Лишкӹ-лишкӹ толеш ара,
Ӹнде келеш арам ӓрӓш,-
Пи сӹсӹргӓ айыртемлӓ-
Лӱлӹт пирӹвлӓм эдемвлӓ!
Шукы лудывлӓн кавашты
Тидӹн паштек лин солашты...
Тенге ямак мӓмнӓн пӹтӓ,-
Пиш олакын сӓрнӓ кӹтӧ.
1992
понедельник, 16 октября 2017 г.
Кожла Сир увер...
Матвеева Нина
Мазикино сола
Кожламары мландӹм шукыжок шӹргӹ йӓшнӓ.
Молнам Арде монгыр дӓ Визимйӓржӓт Кырык Мары районыш пыренӹт ылын, а кӹзӹт тидӹ цилӓ Килемар районын территорижӹ лин.
1981 и анзыц Йыл Коротняк донок йоген эртен, корны Коротняк гӹц Арде якте пиш мытык - 8 уштыш нӓрӹ веле ылын, а кӹзӹт теве йӹр 35 уштышым кемӹла. Чебоксар ГЭСӹм пӱэн шӹндӹмӹ паштек, вӹд пиш шукы вӓрӹм нӓлӹн колтен, когонжок кожламарывлӓ эксӹкӹш пыренӹт, теве Коротняк, Отар сола, Дубовый дӓ вес солавлӓӓт кого вӹд лӹвӓк линӹт. Кӹзӹт Йыл вӹдшӹ Мазикино докок толын шагалын. Тиш кӹзӹт Йошкар-Ола гӹц дӓ вес вӓрвлӓ гӹцӓт кӓнгӹжӹмӓт-телӹмӓт кол кычаш толыт. Йори, гостиницы семӹнь томавлам молы тиштӹ нӹнӹлӓн йӓмдӹлен шӹнденӹт. Толыт ӓрняэш молы...
Тевеш эксӹквлӓӓт лиӓлтӹт, иктӓ лу кечӹ эртӹш, мардежӓн годым пышышты сӓрнӓлт вазын, кым эдем Мазикино туре вален кенӹт...
Телӹмӓт пиш когон кол кычаш толыт. А шӹргӹштӹ кӹзӹт пиш пӧчӹжӹм (клюквым) погат. Каляпонгым погаш Кырык Сир гӹцӓт пиш каштыт, эче мудым (черника), ӹнгӹжӹм, шим ӹнгӹжӹм (ежевика) дӓ вес мӧрвлӓмӓт погаш тиштӹ йӧн улы. Шӹргӹнӓ вет пиш паян, молнамжы моло тиштӹ шӹргӹ пайда донок ӹленӹт.
Опонгавлӓжӹ! Вачкывлӓ доно санзалтенӹт. Пӧчӹжӹмӓт мешӓквлӓ доно погенӹт. Выжалаш. Вет пӧчӹж пиш шергӹ ылын.
Урвлӓмат кыченӹт, каваштыжым выжаленӹт. Эче лый ылын. Тожы каваштыжы шергӹ. Шардывлӓӓт, мӧскӓвлӓӓт молнам тиштӹ чӹдӹн агыл каштыныт, мӧскавлӓнӓт кыды тидӹ томашты каваштышты ылын...
А кӹзӹт тинӓрӹжок уке седӹ, но остатка веремӓн пирӹвлӓ пашен шӹнзӹнӹт маныт доко. Кыды ин вет Арде сола гач моло пиры партьы эртен, пивлӓжӹ моло цилӓн ородыш кенӹт дӓ шӹлӹнӹт...
P.S. Лый - тидӹ куница, а эче ымдырвлӓм (бобр) кычат, а цӓрла марынвлӓ умдыр маныт, каваштышты калпак ыргаш молы яра. А понгы шотышты эче рижӹкӹм, крузым когон шукым бачкывлӓ дон санзалтат. Пӓлӹшӹвлӓжы сакой керӓл шудывлӓм шӹргӹштӹ погат, а лымегож (можжевельник) гӹц момоца пыраш веньӹквлӓм молы пидӹт. А Мазикины лишнӹ, Арде ӓнгӹр сага, каждый ин кӓнгӹжӹм "Земля предков" фолькльорно-этнографический айо эртӓрӓлтеш.
Мазикино сола
Кожламары мландӹм шукыжок шӹргӹ йӓшнӓ.
Молнам Арде монгыр дӓ Визимйӓржӓт Кырык Мары районыш пыренӹт ылын, а кӹзӹт тидӹ цилӓ Килемар районын территорижӹ лин.
1981 и анзыц Йыл Коротняк донок йоген эртен, корны Коротняк гӹц Арде якте пиш мытык - 8 уштыш нӓрӹ веле ылын, а кӹзӹт теве йӹр 35 уштышым кемӹла. Чебоксар ГЭСӹм пӱэн шӹндӹмӹ паштек, вӹд пиш шукы вӓрӹм нӓлӹн колтен, когонжок кожламарывлӓ эксӹкӹш пыренӹт, теве Коротняк, Отар сола, Дубовый дӓ вес солавлӓӓт кого вӹд лӹвӓк линӹт. Кӹзӹт Йыл вӹдшӹ Мазикино докок толын шагалын. Тиш кӹзӹт Йошкар-Ола гӹц дӓ вес вӓрвлӓ гӹцӓт кӓнгӹжӹмӓт-телӹмӓт кол кычаш толыт. Йори, гостиницы семӹнь томавлам молы тиштӹ нӹнӹлӓн йӓмдӹлен шӹнденӹт. Толыт ӓрняэш молы...
Тевеш эксӹквлӓӓт лиӓлтӹт, иктӓ лу кечӹ эртӹш, мардежӓн годым пышышты сӓрнӓлт вазын, кым эдем Мазикино туре вален кенӹт...
Телӹмӓт пиш когон кол кычаш толыт. А шӹргӹштӹ кӹзӹт пиш пӧчӹжӹм (клюквым) погат. Каляпонгым погаш Кырык Сир гӹцӓт пиш каштыт, эче мудым (черника), ӹнгӹжӹм, шим ӹнгӹжӹм (ежевика) дӓ вес мӧрвлӓмӓт погаш тиштӹ йӧн улы. Шӹргӹнӓ вет пиш паян, молнамжы моло тиштӹ шӹргӹ пайда донок ӹленӹт.
Опонгавлӓжӹ! Вачкывлӓ доно санзалтенӹт. Пӧчӹжӹмӓт мешӓквлӓ доно погенӹт. Выжалаш. Вет пӧчӹж пиш шергӹ ылын.
Урвлӓмат кыченӹт, каваштыжым выжаленӹт. Эче лый ылын. Тожы каваштыжы шергӹ. Шардывлӓӓт, мӧскӓвлӓӓт молнам тиштӹ чӹдӹн агыл каштыныт, мӧскавлӓнӓт кыды тидӹ томашты каваштышты ылын...
А кӹзӹт тинӓрӹжок уке седӹ, но остатка веремӓн пирӹвлӓ пашен шӹнзӹнӹт маныт доко. Кыды ин вет Арде сола гач моло пиры партьы эртен, пивлӓжӹ моло цилӓн ородыш кенӹт дӓ шӹлӹнӹт...
P.S. Лый - тидӹ куница, а эче ымдырвлӓм (бобр) кычат, а цӓрла марынвлӓ умдыр маныт, каваштышты калпак ыргаш молы яра. А понгы шотышты эче рижӹкӹм, крузым когон шукым бачкывлӓ дон санзалтат. Пӓлӹшӹвлӓжы сакой керӓл шудывлӓм шӹргӹштӹ погат, а лымегож (можжевельник) гӹц момоца пыраш веньӹквлӓм молы пидӹт. А Мазикины лишнӹ, Арде ӓнгӹр сага, каждый ин кӓнгӹжӹм "Земля предков" фолькльорно-этнографический айо эртӓрӓлтеш.
пятница, 6 октября 2017 г.
ЙЫНГЫ-КУШЫРГЫ
Ондрин Валька
Йынгы-Кушыргы
Мыры семемжӹ
Лижӹ куштылгы:
Шачмы велемжӹ-
Йынгы-Кушыргы.
Кеем кышкы гӹнь
Йыдым-сотыла,-
Токеток толам,
Токеток толам.
Шӧртньӹ шергӹлӓ
Каят палныла,-
Ӹдӹр-эргӹвлӓн
Со вет йӓнг йыла!
Уэт-тоштетшӹм
Ивлӓ вӓш погат,
Кок сир лоштетшӹ
Ире вӹд йога.
И гӹц ишкӹлӓ
Ылат пӓлӹкем,
Ӱжеш тишкӹлӓ
Роды халыкем.
Кӓнгӹж ирӹштӹ
Кузем кӱшкӹлӓ;
Йынгы сирӹштӹ
Кечеш нӱштӹлӓт!
Мыры семемжӹ
Лижӹ куштылгы:
Шачмы велемжӹ-
Йынгы-Кушыргы!
Йынгы-Кушыргы
Мыры семемжӹ
Лижӹ куштылгы:
Шачмы велемжӹ-
Йынгы-Кушыргы.
Кеем кышкы гӹнь
Йыдым-сотыла,-
Токеток толам,
Токеток толам.
Шӧртньӹ шергӹлӓ
Каят палныла,-
Ӹдӹр-эргӹвлӓн
Со вет йӓнг йыла!
Уэт-тоштетшӹм
Ивлӓ вӓш погат,
Кок сир лоштетшӹ
Ире вӹд йога.
И гӹц ишкӹлӓ
Ылат пӓлӹкем,
Ӱжеш тишкӹлӓ
Роды халыкем.
Кӓнгӹж ирӹштӹ
Кузем кӱшкӹлӓ;
Йынгы сирӹштӹ
Кечеш нӱштӹлӓт!
Мыры семемжӹ
Лижӹ куштылгы:
Шачмы велемжӹ-
Йынгы-Кушыргы!
понедельник, 11 сентября 2017 г.
Кырык марла лыдына
Тагачы кырык мары халыклан интернетӹштӹ пиш керӓл книгӓ лӓктӹн. Авторвлӓжӹ - Надежда Краснова, Татьяна Ефремова, Джереми Бредли (Jeremy Bradley), Тимоти Риз (Timothy Riese). Ти книгӓ гишӓн Джереми Бредли тиштӹ тевеш мам сирӓ:
"Шотеш пиштӹмӹ тäнгвлä, коллегывлä, лыдшывлä дä тыменьшӹвлä,
«Кырык марла лыдына» книгäнӓм ӹнде кычылт кердӹдä! 400 страницäн книгäм кырык мары литературный йӹлмӹ доно пäлӹмӹм ӹштäш сирӹмӹ. Марла попышывлä логӹц кырык мары йӹлмӹ доно 10 % гӹц чӹдӹ эдем попа. Келесäш келеш, кырык мары йӹлмӹ культурышты дä сӹлнӹшаяшты кычылталтеш.
Ти книгä палшымы доно, алык марла мыштышывлӓ кырык марла лыдаш тымень кердӹт. Книгӓнӓм кырык мары йӹлмӹ доно грамматика äли тыменьмӹ книгäжок манаш ак ли, но ти материалым кырык мары йылмӹм тыменяш кымыланвлä кычылт кердӹт. Тиштӹ кок литературный йӹлмӹ лоштышы фонетика дä морфологи айыртемвлӓм анжыктымы – тидӹжӹ алык мары дон кырык мары йӹлмӹвлӓ лоштышы пӓлӹквлӓм ынгылаш палша. Тенгелӓ, ти ынгылдарымашвлӓ гач алык мары йӹлмӹм пӓлӹшӹвлӓ кырык марла сирӹмӹ текствлӓм ланзылен, лыдын кердӹт. Ти материал гишӓн алык марла мӓмнӓн сайтыштына tk.mari-language.com ссылкышты лыдаш лиэш.
Книгäштӹ кым йӹлмӹ доно – алык марла, кырык марла дä англичанла – лыдшашлык текствлäм дä книгäшты кычылтмы шамаквлäм пасна глоссари семӹнь пумы. Тыменьшӹвлä тенге ӹшке пäлӹмäшӹштӹм терген кердӹт.
Ти книгäм кырык мары шӹмлӹзӹ Надежда Краснова дä алык мары йӹлмӹм пäлӹшӹ Татьяна Ефремова сирäш палшенӹт. Ти пӓшӓ Конэ Фонд гӹц нäлмӹ палшык доно йӓмдӹлӓлтӹн (www.koneensaatio.fi/en/)."
"Шотеш пиштӹмӹ тäнгвлä, коллегывлä, лыдшывлä дä тыменьшӹвлä,
«Кырык марла лыдына» книгäнӓм ӹнде кычылт кердӹдä! 400 страницäн книгäм кырык мары литературный йӹлмӹ доно пäлӹмӹм ӹштäш сирӹмӹ. Марла попышывлä логӹц кырык мары йӹлмӹ доно 10 % гӹц чӹдӹ эдем попа. Келесäш келеш, кырык мары йӹлмӹ культурышты дä сӹлнӹшаяшты кычылталтеш.
Ти книгä палшымы доно, алык марла мыштышывлӓ кырык марла лыдаш тымень кердӹт. Книгӓнӓм кырык мары йӹлмӹ доно грамматика äли тыменьмӹ книгäжок манаш ак ли, но ти материалым кырык мары йылмӹм тыменяш кымыланвлä кычылт кердӹт. Тиштӹ кок литературный йӹлмӹ лоштышы фонетика дä морфологи айыртемвлӓм анжыктымы – тидӹжӹ алык мары дон кырык мары йӹлмӹвлӓ лоштышы пӓлӹквлӓм ынгылаш палша. Тенгелӓ, ти ынгылдарымашвлӓ гач алык мары йӹлмӹм пӓлӹшӹвлӓ кырык марла сирӹмӹ текствлӓм ланзылен, лыдын кердӹт. Ти материал гишӓн алык марла мӓмнӓн сайтыштына tk.mari-language.com ссылкышты лыдаш лиэш.
Книгäштӹ кым йӹлмӹ доно – алык марла, кырык марла дä англичанла – лыдшашлык текствлäм дä книгäшты кычылтмы шамаквлäм пасна глоссари семӹнь пумы. Тыменьшӹвлä тенге ӹшке пäлӹмäшӹштӹм терген кердӹт.
Ти книгäм кырык мары шӹмлӹзӹ Надежда Краснова дä алык мары йӹлмӹм пäлӹшӹ Татьяна Ефремова сирäш палшенӹт. Ти пӓшӓ Конэ Фонд гӹц нäлмӹ палшык доно йӓмдӹлӓлтӹн (www.koneensaatio.fi/en/)."
вторник, 8 августа 2017 г.
Мӹнер амашвлӓ (кечӹвӓл...)
Кечӹвӓл!...
Качкындалмык хресӓньвлӓнӓ, шукынжок, амашвлӓ мыч шӓлӓневӹ дӓ кӓнӓлтӓш вазын амален кевӹ... Амаш вӓрнӓ шӹплӓнӹш... Тум ӹлӹштӓшвлӓ вел шокшы мардежешэт тама йишлӓ шужгат... кынамжы амаш кӧргӹгӹц цаклашат ак ли... вуйта юр юрмыла мол чучеш... Седӹндон, Лёнитнӓ ти йукым колын трӱк тыргыжланен шижӹн кеӓ дӓ амаш гӹц лӓктӹн вуйым йӹрвеш сӓрӓ — юр толеш гӹнь халыкым тӧрӧк кӹньӹлтӹмлӓ дӓ пӹсӹрӓкӹн капналаш кемӹлӓ вет...
Юр агыл — мардеж вел! Цилӓ век анжалын-омештӓлӹн, Лёнит мӹнгеш амаш кӧргӹш пыра дӓ иктӓ пелцӓш нӓреш эче вазындалеш...
Тӹ жепӹн сӓмӹрыквлӓ Шур тӹрӹш нӱштӹлӓш кеӓт...
Тура сир гӹц тӹрген, ошмам урыктен, тыгыр-ялашым талашен кыдашын... вӹд тӹрӹшкет иктӹ весӹ паштек саслен... ваштылын... кыргыж валенӓ ыльы...
Да тӹгырлӓ йӹлгӹжшӹ Шур вӹдӹш шагалтеок шынгалтынна...
Яжонок иэн мыштышывлӓ пӹсӹн Шур покшак, ӓль вес сирӹш ижӹ, соревнуялтын иӓт ыльы... Кодшы изирӓк тетявлӓжӹ коаш вӹдӹштӹ вел шунгырталтылыт дӓ царгыж йуквлаштӹ вӹд вӹлец пиш мӹндӹркӹ чонгештӓт...
Вес сиржӹ кымда ошма нерӓн ыльы, дӓ тӹшец покшакыла гынь вӹслӹ метӹр якте вӹджӓт коаш ылын. Икӓнӓ йыдым, ӓшӹндӓрем, мӓ тӹш пыш дон ванженнӓӓт претньӹк дон колым кычаш пыреннӓ. Дӓ, анжок, вӹд пындашым лыген-пыдратен претньӹкнӓм ошмаш ыдырен лыкнаат ӧрт кешнӓ — кыт мыч цилӓ претньӹк ражвлӓштӹ изи стерляквлӓ шыралт шӹнзӹнӹт ыльы... Ведрӓнӓм тӧрӧк тӹнӓм темӹшнӓ векӓт... Но, лачокшым гӹнь, стерляк лошты тӓзӹля кӹршвлӓжӓт шукын попазенӹт...
Нӱштӹлмӹ паштек мӓ тура сирӹш кузенӓӓт жар сиремеш пачангын веремӓм эртареннӓ... Шӹренжок кӱшӹцӹн вӹд тӹрӹш анженнӓ — тӹштӹ кого колвлӓ коаш вӓрӹш лӓктӹн цӹрцӹквлӓм, лӹпӹвлӓм дӓ вес йиш шукшвлӓм кӹчӓл каштыныт дӓ мӓмнӓм когон ӧрӹктӓренӹт... «Кыце ти кого колым кычаш лиэш вӓл?» - техень ядыштмаш изи вуйвлӓнӓм чоте тыргыжланен...
Но, икӓнӓ цӱдӓ лиӓлтӹн! Ик ӹрвезӓш балуйым семӹнь кого цӹрцӹкӹм кычышат ӓнгӹрӹшкӹжӹ чиктӹш. Йориок лескыжымат сек цаткыдым ялштыш — техень кӹжгӹм кол лӱдеш манын мӓ нигнамат кычылтделна... Вара тӹ кого цӹрцӹкӹм коаш вӓрӹш шуш дӓ ӓнгӹрваштыржӹм шун сирӹш шыральы... Тӹ пашӓжӹ вашт мӓжӹ тӓнгнӓм потикӓлӓ мыскыленнӓ: «Крокодилым кычынет ма? Ат лӱд вара — ӹшкӹметӹм вет вӹд лӹвӓк ыдырен кеӓ дӓ качкеш!!!». Но, ӹрвезӓшнӓ йӹралтӹдеок: «Шӹпӹн! Колемӹм идӓ лӱдӹктӹ!» - манын, вуйта лачок ӹнянен...
Техень шаныдымы пьесым тӹ кечӹн изи ватагана Шур сирӹштӹ колвлӓ дон кеквлӓлӓн анжыктен... Дӓ,... тумаялат гӹнь,... тетя жеп ти йиш мадмашвлӓ дон халык ӹлӹмӓшӹм чоте сӹлнештӓра... Анжалдок, ма вара тӹ кечӹн лиӓлтӹ...
Теве тӓнгнӓ нӱштӹлӓш пырыш дӓ сагана ӓвӹклӓ мадаш тӹнгӓльӹ... Теве, тетявлӓэт мадын шугырталтылыныт дӓ трӱк тӓгӱн тянгыра йукжы нӹнӹм ӧрт колтыш: «Кол! Кого кол качкеш!»... Дӓ тӹ эргӓшет киджӹм ӓнгӹрваштыр векӹлӓ виктӓ...
Ой-йой!... Цаткыды пӹркем ӓнгӹрваштыр вӹдвӓрӓ гань ӓйӹнӓлтӹн, мычашжы дон вӹдӹм ыдыра, кого колет тӹдӹм ӹрзен-цӹтӹртен вӹд лӹвӓк шыпшеш...
Кол-лоэц тӓнгнӓ цӓрӓ кутанок тӹш кыргыж мишӓт цӹтӹрнӹш киджӹ пиш ӓнгӹрваштырым хватьышат кого пӓрдӓшӹм сирӹш ыдырен лыкты — лач ӹшкӹмжӹн киджӹ кытанок ыльы...
Нелӹцжӹ иктӓ кым кило нӓрӹ ыльы векӓт...
(пакыла эчеӓт лиэш...)
Качкындалмык хресӓньвлӓнӓ, шукынжок, амашвлӓ мыч шӓлӓневӹ дӓ кӓнӓлтӓш вазын амален кевӹ... Амаш вӓрнӓ шӹплӓнӹш... Тум ӹлӹштӓшвлӓ вел шокшы мардежешэт тама йишлӓ шужгат... кынамжы амаш кӧргӹгӹц цаклашат ак ли... вуйта юр юрмыла мол чучеш... Седӹндон, Лёнитнӓ ти йукым колын трӱк тыргыжланен шижӹн кеӓ дӓ амаш гӹц лӓктӹн вуйым йӹрвеш сӓрӓ — юр толеш гӹнь халыкым тӧрӧк кӹньӹлтӹмлӓ дӓ пӹсӹрӓкӹн капналаш кемӹлӓ вет...
Юр агыл — мардеж вел! Цилӓ век анжалын-омештӓлӹн, Лёнит мӹнгеш амаш кӧргӹш пыра дӓ иктӓ пелцӓш нӓреш эче вазындалеш...
Тӹ жепӹн сӓмӹрыквлӓ Шур тӹрӹш нӱштӹлӓш кеӓт...
Тура сир гӹц тӹрген, ошмам урыктен, тыгыр-ялашым талашен кыдашын... вӹд тӹрӹшкет иктӹ весӹ паштек саслен... ваштылын... кыргыж валенӓ ыльы...
Да тӹгырлӓ йӹлгӹжшӹ Шур вӹдӹш шагалтеок шынгалтынна...
Яжонок иэн мыштышывлӓ пӹсӹн Шур покшак, ӓль вес сирӹш ижӹ, соревнуялтын иӓт ыльы... Кодшы изирӓк тетявлӓжӹ коаш вӹдӹштӹ вел шунгырталтылыт дӓ царгыж йуквлаштӹ вӹд вӹлец пиш мӹндӹркӹ чонгештӓт...
Вес сиржӹ кымда ошма нерӓн ыльы, дӓ тӹшец покшакыла гынь вӹслӹ метӹр якте вӹджӓт коаш ылын. Икӓнӓ йыдым, ӓшӹндӓрем, мӓ тӹш пыш дон ванженнӓӓт претньӹк дон колым кычаш пыреннӓ. Дӓ, анжок, вӹд пындашым лыген-пыдратен претньӹкнӓм ошмаш ыдырен лыкнаат ӧрт кешнӓ — кыт мыч цилӓ претньӹк ражвлӓштӹ изи стерляквлӓ шыралт шӹнзӹнӹт ыльы... Ведрӓнӓм тӧрӧк тӹнӓм темӹшнӓ векӓт... Но, лачокшым гӹнь, стерляк лошты тӓзӹля кӹршвлӓжӓт шукын попазенӹт...
Нӱштӹлмӹ паштек мӓ тура сирӹш кузенӓӓт жар сиремеш пачангын веремӓм эртареннӓ... Шӹренжок кӱшӹцӹн вӹд тӹрӹш анженнӓ — тӹштӹ кого колвлӓ коаш вӓрӹш лӓктӹн цӹрцӹквлӓм, лӹпӹвлӓм дӓ вес йиш шукшвлӓм кӹчӓл каштыныт дӓ мӓмнӓм когон ӧрӹктӓренӹт... «Кыце ти кого колым кычаш лиэш вӓл?» - техень ядыштмаш изи вуйвлӓнӓм чоте тыргыжланен...
Но, икӓнӓ цӱдӓ лиӓлтӹн! Ик ӹрвезӓш балуйым семӹнь кого цӹрцӹкӹм кычышат ӓнгӹрӹшкӹжӹ чиктӹш. Йориок лескыжымат сек цаткыдым ялштыш — техень кӹжгӹм кол лӱдеш манын мӓ нигнамат кычылтделна... Вара тӹ кого цӹрцӹкӹм коаш вӓрӹш шуш дӓ ӓнгӹрваштыржӹм шун сирӹш шыральы... Тӹ пашӓжӹ вашт мӓжӹ тӓнгнӓм потикӓлӓ мыскыленнӓ: «Крокодилым кычынет ма? Ат лӱд вара — ӹшкӹметӹм вет вӹд лӹвӓк ыдырен кеӓ дӓ качкеш!!!». Но, ӹрвезӓшнӓ йӹралтӹдеок: «Шӹпӹн! Колемӹм идӓ лӱдӹктӹ!» - манын, вуйта лачок ӹнянен...
Техень шаныдымы пьесым тӹ кечӹн изи ватагана Шур сирӹштӹ колвлӓ дон кеквлӓлӓн анжыктен... Дӓ,... тумаялат гӹнь,... тетя жеп ти йиш мадмашвлӓ дон халык ӹлӹмӓшӹм чоте сӹлнештӓра... Анжалдок, ма вара тӹ кечӹн лиӓлтӹ...
Теве тӓнгнӓ нӱштӹлӓш пырыш дӓ сагана ӓвӹклӓ мадаш тӹнгӓльӹ... Теве, тетявлӓэт мадын шугырталтылыныт дӓ трӱк тӓгӱн тянгыра йукжы нӹнӹм ӧрт колтыш: «Кол! Кого кол качкеш!»... Дӓ тӹ эргӓшет киджӹм ӓнгӹрваштыр векӹлӓ виктӓ...
Ой-йой!... Цаткыды пӹркем ӓнгӹрваштыр вӹдвӓрӓ гань ӓйӹнӓлтӹн, мычашжы дон вӹдӹм ыдыра, кого колет тӹдӹм ӹрзен-цӹтӹртен вӹд лӹвӓк шыпшеш...
Кол-лоэц тӓнгнӓ цӓрӓ кутанок тӹш кыргыж мишӓт цӹтӹрнӹш киджӹ пиш ӓнгӹрваштырым хватьышат кого пӓрдӓшӹм сирӹш ыдырен лыкты — лач ӹшкӹмжӹн киджӹ кытанок ыльы...
Нелӹцжӹ иктӓ кым кило нӓрӹ ыльы векӓт...
(пакыла эчеӓт лиэш...)
понедельник, 10 июля 2017 г.
Мары халык ушнымаш
Эртӹш ӓрняшӹ Йолна ТВ-н видеожы эчеӓт чоте сусуэмдӹш. Сӓндӓлӹк йӹрвец сирӹшкӹнӓ толшы мары халык айом анжыктыш. Ти йиш вӓшлимӓшвлӓ пакылажат лишӓшлык ылыт дӓ ти корны дон ротньык халыквлӓнӓ иквӓреш цымырен мары йыхым цаткыдемдӓт дӓ цеверемдӓт... Тенге лижӹ!
Анжалдок - сек яратымы фотовлӓм тӹ видео гӹц лыктын тишӓк анжыктем...
Анжалдок - сек яратымы фотовлӓм тӹ видео гӹц лыктын тишӓк анжыктем...
среда, 28 июня 2017 г.
Йоласал...
Эче Йоласал СПТУ гишӓн тиштӹ анжалдок. Ти видео гӹц ӹшлӓнем осовын керӓл фотовлӓм нӓльӹм...
Кӹдӓл школ тымдышвлӓэмвлӓмӓт ужын колтышым (!!!) - теве ти фотошты Кисельников Петр Никандровичӹм мон шӹндӹшым, эче Михал Иванович Скворцовым пӓлӹшӹм (солаштына ӹлен), шайлныжы Люба-ӓкам (Сидушкина Любовь Александровна) каеш... А кӱшӹл вургымла оголышты Куприн Валери векӓт? Мӓ тӹдӹ дон иквӓреш Йошкарлашты, ПЛТИ-штӹ, тыменьӹннӓ дӓ пиш друженнӓ... Пакылажы мӹнь Сибирьӹш кешӹмӓт Йоласал лык ӹлӹмӓш гишӓн мӹндӹрц вел кынам-тинӓм колынам...
А тиштӹжӹ (ӱл фото) мӓмнан ярытымы Люба-ӓкинӓ пеледӹш букет доно, тыменьшӹвлӓ лошты шалга. Йуран ӓль поранан годым мӹнь шӹренок изи квартирышкыжы амалаш пыренӓм, дӓ тӹ школ жепем гишӓн ти блогыштына "Книгӓ корны" лӹмӓн шайыштмашым сиренӓм.
А ти тошты фотоштыжы Йоласал тагынамшы вӹд вал. Мӹнь пиш раскыдын ти валым ӓшӹндӓрем - вӓтӹвлӓ со тӹштӹ шӱӓлтен шалгат ыльы. Эче сагажок момоца ыльы - ӓтям мӹньӹм тӹш кидешок намал пыртен моло...) Техень изи ылмем годшенок ӓшӹндӓрем...
"Йолна ТВ" компанилӓн пиш кого тау ти шӱм пыдыратыш видеовлӓ гишӓн...
Кӹдӓл школ тымдышвлӓэмвлӓмӓт ужын колтышым (!!!) - теве ти фотошты Кисельников Петр Никандровичӹм мон шӹндӹшым, эче Михал Иванович Скворцовым пӓлӹшӹм (солаштына ӹлен), шайлныжы Люба-ӓкам (Сидушкина Любовь Александровна) каеш... А кӱшӹл вургымла оголышты Куприн Валери векӓт? Мӓ тӹдӹ дон иквӓреш Йошкарлашты, ПЛТИ-штӹ, тыменьӹннӓ дӓ пиш друженнӓ... Пакылажы мӹнь Сибирьӹш кешӹмӓт Йоласал лык ӹлӹмӓш гишӓн мӹндӹрц вел кынам-тинӓм колынам...
А тиштӹжӹ (ӱл фото) мӓмнан ярытымы Люба-ӓкинӓ пеледӹш букет доно, тыменьшӹвлӓ лошты шалга. Йуран ӓль поранан годым мӹнь шӹренок изи квартирышкыжы амалаш пыренӓм, дӓ тӹ школ жепем гишӓн ти блогыштына "Книгӓ корны" лӹмӓн шайыштмашым сиренӓм.
А ти тошты фотоштыжы Йоласал тагынамшы вӹд вал. Мӹнь пиш раскыдын ти валым ӓшӹндӓрем - вӓтӹвлӓ со тӹштӹ шӱӓлтен шалгат ыльы. Эче сагажок момоца ыльы - ӓтям мӹньӹм тӹш кидешок намал пыртен моло...) Техень изи ылмем годшенок ӓшӹндӓрем...
"Йолна ТВ" компанилӓн пиш кого тау ти шӱм пыдыратыш видеовлӓ гишӓн...
понедельник, 26 июня 2017 г.
Яргата мардеж онгвлӓ...
Тевеш, ти видеом тагачы тӓнгем анжаш яды... Анжальымат когон сусу лим... Дӓ техень коментарим сирен кодышым:
"Тау-тау, шергӓкӓн Кырык Сирем! Пиш яжо пӓшӓм ӹштедӓ... Тагачы вел тӓмдӓм вӓшлим... Ӹнде пакылаат паштекдӓ кеӓш вӓрештеш - йӓнгӹм ӹрӹктедӓ... Цӱдеем дӓ пыйырт тыргыжланем - чоте чӹдӹ ӹдӹр-эргӹвлӓ тенежӹ кӹдӓл школым пӹтӓренӹтӹш... Ӹжӓл!.. Но, мам вара ӹштет? Ӹлӹмӓш пиш чӹнь вашталтеш... Сӓмӹрӹк халыкна сӓндӓлӹк йӹр, дӓ пакылажат, шӓлӓнӓ... Но, мӹнь ӹнянем - туан мулӓндӹ гӹц мӹндӹрнӹ пижӹт гӹнят туан йӹлмӹнам дӓ овуцавлӓнӓм шӱм кӧргеш переген урдат!..."
Цилӓлӓн тидӹм ужаш келеш - Кырык Сирнӓн иргодшы патырвлӓм вӓшлимӓдӓ...
"Тау-тау, шергӓкӓн Кырык Сирем! Пиш яжо пӓшӓм ӹштедӓ... Тагачы вел тӓмдӓм вӓшлим... Ӹнде пакылаат паштекдӓ кеӓш вӓрештеш - йӓнгӹм ӹрӹктедӓ... Цӱдеем дӓ пыйырт тыргыжланем - чоте чӹдӹ ӹдӹр-эргӹвлӓ тенежӹ кӹдӓл школым пӹтӓренӹтӹш... Ӹжӓл!.. Но, мам вара ӹштет? Ӹлӹмӓш пиш чӹнь вашталтеш... Сӓмӹрӹк халыкна сӓндӓлӹк йӹр, дӓ пакылажат, шӓлӓнӓ... Но, мӹнь ӹнянем - туан мулӓндӹ гӹц мӹндӹрнӹ пижӹт гӹнят туан йӹлмӹнам дӓ овуцавлӓнӓм шӱм кӧргеш переген урдат!..."
Цилӓлӓн тидӹм ужаш келеш - Кырык Сирнӓн иргодшы патырвлӓм вӓшлимӓдӓ...
воскресенье, 18 июня 2017 г.
Мӹнер амашвлӓ (эче ик лаштык)
Пал Генай, Йынгы-Кушыргы
Ирок!...
Аслан Лёнит — йӓрсӹдӹм бригадирнӓ, мӓмнӓм ял гӹц кычен шокшы вӓрвлӓ гӹц тӱгӹ шыпшын лыктеш... Пӓшӓ ак вычы! Коговлӓ уже арававлӓм кӹцкенӹт дӓ цилӓ керӓл хӓдӹрӹм тӹш оптат... Изи омъюавлӓэтӹм пӹсӹрӓк ӹрвезӹ-ӹдӹрвлӓ ваштылын мыскылатат мӓжӓт йӹле погынаш цаценӓ, дӓ качдеок тӓрвӓнӹш араваш тӹргенӓ...
...Кечӹ эче лӓктеш вел,... когон ом шоэш, цӹтӹрнӹш арава вӹлнет пакыла амалаш цаценӓ, начкы ӱштӹ шуды цӓрӓ ялым лывша гӹнят...
Йонгатан, шӹмӓвычла кужын шишкен, ӹжӹвӹрвлӓ алыкым шижӹктӓрӓт, а шӹжвӹк юквлӓжӹ сотеммӹ семӹнь чӹдемӹт дӓ воксьок ямыт, вуйта ик кек весӹлӓн пӧртӱ сценӹм йонгештӓрӓ...
Тӹтӹрӓ логӹц кого пушангӹвлӓ кайыт, кыдыжы лишеммӹ семӹнь изиэмӹт-изиэмӹт да трӱк самшуды лапштаныш сӓрнӓлт кеӓт... Арава гӹц тӹргештен ик-кок пӹсӹ эргӓш тӹ тӹшкӓ гӹц каржангым кӹрӹн погатат цилӓ вӹкӹлӓ кӹшкӓш тӹнгӓлӹт. Тӹдӹ попаза гӹнь пӹсӹ вӹцкӹж кагаквлӓжӹ дон тыгыр-ялашешет пиш цаткыдын пижеш. Тевеш уже тетявлӓэт цилӓн каржангы-вырсыла мадыт, выргем гӹц ыдырал нӓлӹн имӓн каржангетӹм мӹнгеш шуат, дӓ чучыт гӹнь сусун сӹгӹрал колтат... Цилӓн ваштылыт, коговлӓжӓт лач кайышланен вел костанла чучаш цацат...
Алыкыш кыдал шомеш цилӓн шижӹт, нелӹ пӓшӓм ӹштӓш йӓмдӹлӓнӓт — имни пачеш пижӹн кодшы каржангывлӓ вел эртӹш веселӓ мадмашым ӓшӹндӓрӹктӓт...
… «Ялетӹм перегӹ!» - цаткыды мары, Сиволот, мӹньӹм поктен шон, дӓ сӓжӹ дон кымдан сален вургымла монгыр гӹц эртен анзыкем лӓктеш. «Йошт-йошт-йошт!» - цилӓ вец салым йук шакта. Мӹнят изи сӓэм дон кымдаракын салаш цацем, но иктӹ паштек весӹ, кого хресӓньвлӓ мӹньӹм эртӓтӓт анзыланем шагалыт...
...Кечӹ кузен кеӓӓт шудым кажландара - салаш нелӹрӓк лин колта... Лёнитнӓ пӓшӓм шагалта дӓ цилӓн тӹшкӓ-пушӓнгӹвлӓ лӹвӓлӓн пышкыды шуды вӹк кӓнӓлтӓш вазынна. «Маняр покосым салышыц?» - икӓнӓ иктӹм тетявлӓ ядыштыт. Бригадирнажӓт хресӓньвлӓ лошты каштеш, дӓ цилӓм тенгеок ядыштеш, вара изи блокнотыш лӹмӹштӹ ваштареш сирӓ — тӹдӹ шыжӹм, пӓшӓдӓр тӱлӹм годым, керӓл лиэш... Сӓмӹрӹквлӓ лошты шукынжок коговлӓ гӹц кок-кым покосеш чӹдӹм саленӹт, дӓ пел йукын вел Лёнитлӓн пелештӓт — слабка ылметӹм анжыкташ намыс ылын вет... Но цаткыдырак эргӓшвлӓнӓ коговлӓ гӹц ак кодеп гӹнь пиш сусун дӓ раскыдын сӹгӹрӓл колтат: «Мӹнят шӹмӹтӹм сален лӓктӹм!»...
...Тевеш шокшырак лин колтыш — цӹрцӹквлӓ цилӓ вец вуйта йӓрсӹдеок изи сӓвлӓштӹм шымат, мӱкшвлӓ пеледшӹ пистӹ йӹр мынген-цыжген чонгештӹлӹт,.. кловой пӹлгомышты раскыдын кайшы вӓрӓшвлӓ икӓнӓ иктӹ йӹр шылдыр тӓрвӓтӹдеок сӓрнӓт...
Хресӓньвлӓнӓ йуалгы ӹмӹлкӓштет амален кенӹт мол, лач кыды-тидӹ вел пел-юкын тама керӓл йыла гишан шайыштыт — сола ӹлӹмаш куштылгы нигынамат ылте векӓт...
...Тӹ жепӹн шокшы аяр шудынам ик монгыр гӹц коштыш — ӹнде авараташ келеш, вес монгыржат кошкыжы...
Лёнитнӓ шуды пучкам кидӹш нӓлӹн пыйырт тӹдӹм пынзалеш-кормежтӓлеш дӓ вара халыкым кӹньӹлтӓ: «Ӓлдок — кӹньӹлдок! Аварташ кенӓ!»
...Ти пӓшӓм халык пиш пӹсӹн ӹштен... Иктӹ паштек весӹ, цилӓн, покосвлӓ мычкет шӓлӓнен кеӓт дӓ крӓпля дон кажланыш шудым ик монгыр гӹц вес монгырыш ыдырен, авартен кузыктат...
"Крӓплям шуэт-токет ыдырет-шудым кузыктет,.. шуэт-ыдырет-кузыктет,.. шуэт-ыдырет-кузыктет..." - тӹ жепӹнок ашкедӓт, ашкыл паштек ашкыл, дӓ крӓпляэт ик шуды лаштыкымат авартыде ынжӹ коды! Тенгелӓ ровотаен хресӓнвлӓнӓ покос мыч пиш чӹнь ашкедӹт...
Кынамжы пелцӓш нарӹ вел эртӓ, а пӓшӓ пӹтен кеш — сӓрӓн мыч пылвуй якте ыдырен лӱктӹмӹ шуды рӓдӹвлӓ кечӹ лӹвӓлӓн кошкаш тӹнгӓлӹт дӓ кажланыш пеледӹш пышым изи мардеж алык мыч цилӓ векӹлӓ вӹстӓрӓ...
Цилӓ вец цӹрцӹк йук — когон тужын тьыргат, вуйта икӓнӓ иктӹм шымен-нӹжӹн сӹнгӓш цацат...
Ти йук сагана амаш вӓрнӓ яктеок шакта, вуйта цӹрцӹквлӓэт кыдалшы аравам ыжатат дӓ цилӓ алык хирӹм шижтӓрӓт: «Перегӓлтдӓ! Пакырак шӹлдӓ! Хресӓньвлӓ толыт! Сӓштӹ пӹсӹ, крӓпляштӹ кужы!..».
Мӹндӹрцок шуды пыш лоэшет тотлы шарык лем пышым шижӓш тынгӓлӹнӓ да тынӓм вел шужыш мӹшкӹрвлӓнӓ гишан цилан трӱк ашӹндӓрен колтенӓ...
Повырнажат жар тумвлӓ шайыцок цудыргыш арававлӓнӓм колын дӓ уже стӧл вӹк ире плошкавлӓм лыктын, сыкырым шулын дӓ марльы дон шӹнгӓ гӹц леведӹн стӧл кыт мыч шӓлӓтен,..
Кого падвлӓ пӹслӓнӹш тыл сага мӓмнӓм вычат — качмынажы пиш шоэшӓт мӓ кидӹм мышкындалын кужы стӧл лош ӱждеок пырен шынзынӓ...
(эчеӓт лиэш...)
Ирок!...
Аслан Лёнит — йӓрсӹдӹм бригадирнӓ, мӓмнӓм ял гӹц кычен шокшы вӓрвлӓ гӹц тӱгӹ шыпшын лыктеш... Пӓшӓ ак вычы! Коговлӓ уже арававлӓм кӹцкенӹт дӓ цилӓ керӓл хӓдӹрӹм тӹш оптат... Изи омъюавлӓэтӹм пӹсӹрӓк ӹрвезӹ-ӹдӹрвлӓ ваштылын мыскылатат мӓжӓт йӹле погынаш цаценӓ, дӓ качдеок тӓрвӓнӹш араваш тӹргенӓ...
...Кечӹ эче лӓктеш вел,... когон ом шоэш, цӹтӹрнӹш арава вӹлнет пакыла амалаш цаценӓ, начкы ӱштӹ шуды цӓрӓ ялым лывша гӹнят...
Йонгатан, шӹмӓвычла кужын шишкен, ӹжӹвӹрвлӓ алыкым шижӹктӓрӓт, а шӹжвӹк юквлӓжӹ сотеммӹ семӹнь чӹдемӹт дӓ воксьок ямыт, вуйта ик кек весӹлӓн пӧртӱ сценӹм йонгештӓрӓ...
Тӹтӹрӓ логӹц кого пушангӹвлӓ кайыт, кыдыжы лишеммӹ семӹнь изиэмӹт-изиэмӹт да трӱк самшуды лапштаныш сӓрнӓлт кеӓт... Арава гӹц тӹргештен ик-кок пӹсӹ эргӓш тӹ тӹшкӓ гӹц каржангым кӹрӹн погатат цилӓ вӹкӹлӓ кӹшкӓш тӹнгӓлӹт. Тӹдӹ попаза гӹнь пӹсӹ вӹцкӹж кагаквлӓжӹ дон тыгыр-ялашешет пиш цаткыдын пижеш. Тевеш уже тетявлӓэт цилӓн каржангы-вырсыла мадыт, выргем гӹц ыдырал нӓлӹн имӓн каржангетӹм мӹнгеш шуат, дӓ чучыт гӹнь сусун сӹгӹрал колтат... Цилӓн ваштылыт, коговлӓжӓт лач кайышланен вел костанла чучаш цацат...
Алыкыш кыдал шомеш цилӓн шижӹт, нелӹ пӓшӓм ӹштӓш йӓмдӹлӓнӓт — имни пачеш пижӹн кодшы каржангывлӓ вел эртӹш веселӓ мадмашым ӓшӹндӓрӹктӓт...
… «Ялетӹм перегӹ!» - цаткыды мары, Сиволот, мӹньӹм поктен шон, дӓ сӓжӹ дон кымдан сален вургымла монгыр гӹц эртен анзыкем лӓктеш. «Йошт-йошт-йошт!» - цилӓ вец салым йук шакта. Мӹнят изи сӓэм дон кымдаракын салаш цацем, но иктӹ паштек весӹ, кого хресӓньвлӓ мӹньӹм эртӓтӓт анзыланем шагалыт...
...Кечӹ кузен кеӓӓт шудым кажландара - салаш нелӹрӓк лин колта... Лёнитнӓ пӓшӓм шагалта дӓ цилӓн тӹшкӓ-пушӓнгӹвлӓ лӹвӓлӓн пышкыды шуды вӹк кӓнӓлтӓш вазынна. «Маняр покосым салышыц?» - икӓнӓ иктӹм тетявлӓ ядыштыт. Бригадирнажӓт хресӓньвлӓ лошты каштеш, дӓ цилӓм тенгеок ядыштеш, вара изи блокнотыш лӹмӹштӹ ваштареш сирӓ — тӹдӹ шыжӹм, пӓшӓдӓр тӱлӹм годым, керӓл лиэш... Сӓмӹрӹквлӓ лошты шукынжок коговлӓ гӹц кок-кым покосеш чӹдӹм саленӹт, дӓ пел йукын вел Лёнитлӓн пелештӓт — слабка ылметӹм анжыкташ намыс ылын вет... Но цаткыдырак эргӓшвлӓнӓ коговлӓ гӹц ак кодеп гӹнь пиш сусун дӓ раскыдын сӹгӹрӓл колтат: «Мӹнят шӹмӹтӹм сален лӓктӹм!»...
...Тевеш шокшырак лин колтыш — цӹрцӹквлӓ цилӓ вец вуйта йӓрсӹдеок изи сӓвлӓштӹм шымат, мӱкшвлӓ пеледшӹ пистӹ йӹр мынген-цыжген чонгештӹлӹт,.. кловой пӹлгомышты раскыдын кайшы вӓрӓшвлӓ икӓнӓ иктӹ йӹр шылдыр тӓрвӓтӹдеок сӓрнӓт...
Хресӓньвлӓнӓ йуалгы ӹмӹлкӓштет амален кенӹт мол, лач кыды-тидӹ вел пел-юкын тама керӓл йыла гишан шайыштыт — сола ӹлӹмаш куштылгы нигынамат ылте векӓт...
...Тӹ жепӹн шокшы аяр шудынам ик монгыр гӹц коштыш — ӹнде авараташ келеш, вес монгыржат кошкыжы...
Лёнитнӓ шуды пучкам кидӹш нӓлӹн пыйырт тӹдӹм пынзалеш-кормежтӓлеш дӓ вара халыкым кӹньӹлтӓ: «Ӓлдок — кӹньӹлдок! Аварташ кенӓ!»
...Ти пӓшӓм халык пиш пӹсӹн ӹштен... Иктӹ паштек весӹ, цилӓн, покосвлӓ мычкет шӓлӓнен кеӓт дӓ крӓпля дон кажланыш шудым ик монгыр гӹц вес монгырыш ыдырен, авартен кузыктат...
"Крӓплям шуэт-токет ыдырет-шудым кузыктет,.. шуэт-ыдырет-кузыктет,.. шуэт-ыдырет-кузыктет..." - тӹ жепӹнок ашкедӓт, ашкыл паштек ашкыл, дӓ крӓпляэт ик шуды лаштыкымат авартыде ынжӹ коды! Тенгелӓ ровотаен хресӓнвлӓнӓ покос мыч пиш чӹнь ашкедӹт...
Кынамжы пелцӓш нарӹ вел эртӓ, а пӓшӓ пӹтен кеш — сӓрӓн мыч пылвуй якте ыдырен лӱктӹмӹ шуды рӓдӹвлӓ кечӹ лӹвӓлӓн кошкаш тӹнгӓлӹт дӓ кажланыш пеледӹш пышым изи мардеж алык мыч цилӓ векӹлӓ вӹстӓрӓ...
Цилӓ вец цӹрцӹк йук — когон тужын тьыргат, вуйта икӓнӓ иктӹм шымен-нӹжӹн сӹнгӓш цацат...
Ти йук сагана амаш вӓрнӓ яктеок шакта, вуйта цӹрцӹквлӓэт кыдалшы аравам ыжатат дӓ цилӓ алык хирӹм шижтӓрӓт: «Перегӓлтдӓ! Пакырак шӹлдӓ! Хресӓньвлӓ толыт! Сӓштӹ пӹсӹ, крӓпляштӹ кужы!..».
Мӹндӹрцок шуды пыш лоэшет тотлы шарык лем пышым шижӓш тынгӓлӹнӓ да тынӓм вел шужыш мӹшкӹрвлӓнӓ гишан цилан трӱк ашӹндӓрен колтенӓ...
Повырнажат жар тумвлӓ шайыцок цудыргыш арававлӓнӓм колын дӓ уже стӧл вӹк ире плошкавлӓм лыктын, сыкырым шулын дӓ марльы дон шӹнгӓ гӹц леведӹн стӧл кыт мыч шӓлӓтен,..
Кого падвлӓ пӹслӓнӹш тыл сага мӓмнӓм вычат — качмынажы пиш шоэшӓт мӓ кидӹм мышкындалын кужы стӧл лош ӱждеок пырен шынзынӓ...
(эчеӓт лиэш...)
понедельник, 5 июня 2017 г.
Мӹнер амашвлӓ (пакылаш лаштык)
Пал Генай, Йынгы-Кушыргы
Йынгы-Кушыргы соланан алыкжы Шурышты ылын, дӓ, анжок - Шур-Кушыргы доцжат пиш лишнӹ, иктӓ кок-кым уштышышты вел векӓт. Вуйта ротньык солавлӓ кӓнгӹжӹм иквӓрешрӓк пижӹндӓлӹнӹт...
Тӹ солана алык покшалны, пасна шалгыш тумвлӓ ылевӹ, шукы агыл, лач шӹм-лу тум ӓнят. Хресӓвлӓнӓ мӹнер амашвлӓштӹм тӹ тумвлӓ лоэш, пушӓнгӹ лывӓлӓн кӓренӹт. Тӹ вӓрӹм курым мыч чоте переген урдаш цаценӹт...
Тевеш арава паштек арава амаш вӓрӹшкӹнӓ кыдал миӓт. Дӓ шонгырак марывлӓ тӧрӧк имештшӹ варешок арававлӓштым йӓстӓрӓт. Кыдыжы тум вуйыш анжен тамам кӹчӓлӹт, дӓ вара сусун сӹгӹрал колтат: «Теве-теве, равывлӓэм тишток мӹньӹм имештшен вычен кечӓт!» Дӓ тум вуйыш кузен тӹшец таен кодымы хӓдӹрвлӓштӹм валтат.
Пӹцкемӹшӓлтмеш ош мӹнер амашвлӓ рӓдӹн-рӓдӹн шӓрлӓт. Амаш сӓрӓн покшалны тыл вӓр ӹлӹжеш. Йӹржӹ кӹжгӹ тум пренявлӓ тагынамшенок киӓт, вуйта тылым оролат...
Тишток кужы ханган стӧл — повырын пӓшӓ вӓржӹ. Тӹдӹ хресӓньвлӓм шуды жеп вашт пукша — шарык пай дон кого падеш пырса лемӹм шолта, да вес падеш — чӓйӹм. Ӹрвезӓшвлӓм тӹдӹлӓн палшаш шыренок колтенӹт. Чӓй шолташ мол шим шаптыр ӹлӹштӓшым погаш, ӓль лӧчкӓ важым постараш — тожы пиш яжо чӓй пылучаялтын (тӹ важвлӓ уршы Шур сир гӹц канатвлӓ гань кеченӹт — тӹ «канатвлӓэш» кечӓлтӹн, мӓ утикӓлӓ мадынна, а кӹрӹн кеӓтӓт пышкыды ошмаш ваштылын-царгыжын кенвазынна — но керӓл важ лаштык кидешок кодеш...). Эче кечӹнь кукшы сӓвӹм тӹшкӓ логӹц лыктын кандаш келеш ыльы — тылым ӹлӹжтӓш пиш керӓл,... ӓнгӹр гӹц ӱштӹ вӹдӹмӓт кандаш топлотраок келӹн...
Вӹд кандашжы мӓ, ӹрвезӓшвлӓ, чоте яратеннӓ — имним кӹцкен Шур-Кушыргы монгырыш арава дон цудырген кыдалына. Ӓнгӹрышкок кыдал пыренӓ дӓ аравам покшалан шагалтенӓ. Сермӹцӹм лыштарен имнилӓн волям пуэнӓ — тӹдӹ вара вӹдӹм йӱн шалга пока мӓ ведра дон кӹртни пецкӓм теменӓ. Тӹ вӓрӹштӹ ӓнгӹр пындаш гыц вӹдважвлӓ лӓктӹнӹтӓт вӹджӹ когон ӱштӹ дӓ йонгата ыльы...
...Вадеш, качкындалытат хресӓньвлӓнӓ тыл йӹр изижӓт-когожат, цилӓн иквӓреш цымыргат дӓ ик кого семнялӓок тыл сотышты веремӓм эртӓрӓт...
Тевеш иктӓжӹ шонгемшӹ марым ядышташ тӹнгӓлеш: «Михӓлӓ! Лачокок ма соланавлӓ суасламарывлӓ ваштареш Кожваж алыкышты шидӓлӹнӹт?»
Тидӹм колын цилӓн трӱк полдымактылаш цӓрнӓт дӓ пӹлӹшӹштӹм кашартен Михӓлӓ-кугузам вел колышташ тӹнгӓлӹт. Тӹдӹ цигӓркӓм шыпшылын кахыралта дӓ шайышташ тӹнгӓлеш (...тӹжемшӹ гӓнӓок агыл вӓл...).
Тӹ шидӓлмӓш иктӓ кокшӱдӹ и перви лиӓлтӹн дӓ изи вырсы гань ылын маныт... Йынгы-Кушырышты тӹшӓк колышы патырвлӓм чоте шотеш пиштенӹт. Но, лачок тиды лиӓлтӹн, ӓль ямак вел курым гӹц курымыш аварген кузен — кӱ вара пӓлӓ?..
Ти йиш шайыштмашвлӓм, ямаквлӓм дӓ манеш-манешвлӓм ӹлӓлшӹвлӓ церот дон шайыштыныт. Сӓмӹрӹквлӓжӹ тынӓм первиш ӹлӹмӓш гишӓн пиш шукым пӓлӓш тӹнгӓлӹнӹт — техень шаныдым тыменьмӓш лиӓлтӹн...
...Тыл пӹслӓнен йӧрӓш тӹнгӓлмеш тӹшкӓнӓ тӹштӹ цымырген шӹнзен. Шонгыраквлӓ вел йук лыкдеок кӹньӹлӹт дӓ омештӹн-омештӹн амаш кӧргӹш пырен кеӓт. Пыйырт эртӹмӹк тӹшец цила йиш нерьюквлӓ оркестр гань шакташ тӹнгӓлӹт... Тӹдӹм колын кодшы сӓмӹрӹквлӓэт йук кычен ваштыл колтат дӓ пакыла тамам вычен шӹнзӓт... Хайзирӓк ӹрвезӹвлӓ ӹдӹрӓшвлӓм элтӓлен яратымаш йиш мадмашвлӓм тӹнгӓлнештӹ... Ӹдӹрӓшвлӓжӹ кайышланат, вуйта шӹдешкӓт мол (кыдыжы ӓнят кайышланыдеок седӹ...), ахальывлӓэтӹм лывшал колтат кынамжы цаткыдынок шокшы туп тӧр...
Теве кыды-тидӹ, иктӹ весӹ дон иквӓреш мадын-балуен, пӹц кӧргӹш кыргыж пырат дӓ тӹшӓк айырланен, шӹдӹр лӹвӓлӓн... пышкыды шуды вылӓн... шӹжвӹк мырым йыд вашт колыштын — курымеш мыжырангыт...
Весӹвлӓжӹ пӹслӓнӹш тыл йӹр пӹзӹрген, пел-йукын яратымаш мырывлӓм мырен шӹнзӓт... Сӓмӹрӹквлӓэт воксьок ӹнештӹ шӓлӓнеп ылнежӹ, но костан ӓтя-ӓвӓ йуквлӓ амашвлӓ кӧргӹш нӹнӹм сотыки шыпшеден пыртат...
(эче лиэш...)
Йынгы-Кушыргы соланан алыкжы Шурышты ылын, дӓ, анжок - Шур-Кушыргы доцжат пиш лишнӹ, иктӓ кок-кым уштышышты вел векӓт. Вуйта ротньык солавлӓ кӓнгӹжӹм иквӓрешрӓк пижӹндӓлӹнӹт...
Тӹ солана алык покшалны, пасна шалгыш тумвлӓ ылевӹ, шукы агыл, лач шӹм-лу тум ӓнят. Хресӓвлӓнӓ мӹнер амашвлӓштӹм тӹ тумвлӓ лоэш, пушӓнгӹ лывӓлӓн кӓренӹт. Тӹ вӓрӹм курым мыч чоте переген урдаш цаценӹт...
Тевеш арава паштек арава амаш вӓрӹшкӹнӓ кыдал миӓт. Дӓ шонгырак марывлӓ тӧрӧк имештшӹ варешок арававлӓштым йӓстӓрӓт. Кыдыжы тум вуйыш анжен тамам кӹчӓлӹт, дӓ вара сусун сӹгӹрал колтат: «Теве-теве, равывлӓэм тишток мӹньӹм имештшен вычен кечӓт!» Дӓ тум вуйыш кузен тӹшец таен кодымы хӓдӹрвлӓштӹм валтат.
Пӹцкемӹшӓлтмеш ош мӹнер амашвлӓ рӓдӹн-рӓдӹн шӓрлӓт. Амаш сӓрӓн покшалны тыл вӓр ӹлӹжеш. Йӹржӹ кӹжгӹ тум пренявлӓ тагынамшенок киӓт, вуйта тылым оролат...
Тишток кужы ханган стӧл — повырын пӓшӓ вӓржӹ. Тӹдӹ хресӓньвлӓм шуды жеп вашт пукша — шарык пай дон кого падеш пырса лемӹм шолта, да вес падеш — чӓйӹм. Ӹрвезӓшвлӓм тӹдӹлӓн палшаш шыренок колтенӹт. Чӓй шолташ мол шим шаптыр ӹлӹштӓшым погаш, ӓль лӧчкӓ важым постараш — тожы пиш яжо чӓй пылучаялтын (тӹ важвлӓ уршы Шур сир гӹц канатвлӓ гань кеченӹт — тӹ «канатвлӓэш» кечӓлтӹн, мӓ утикӓлӓ мадынна, а кӹрӹн кеӓтӓт пышкыды ошмаш ваштылын-царгыжын кенвазынна — но керӓл важ лаштык кидешок кодеш...). Эче кечӹнь кукшы сӓвӹм тӹшкӓ логӹц лыктын кандаш келеш ыльы — тылым ӹлӹжтӓш пиш керӓл,... ӓнгӹр гӹц ӱштӹ вӹдӹмӓт кандаш топлотраок келӹн...
Вӹд кандашжы мӓ, ӹрвезӓшвлӓ, чоте яратеннӓ — имним кӹцкен Шур-Кушыргы монгырыш арава дон цудырген кыдалына. Ӓнгӹрышкок кыдал пыренӓ дӓ аравам покшалан шагалтенӓ. Сермӹцӹм лыштарен имнилӓн волям пуэнӓ — тӹдӹ вара вӹдӹм йӱн шалга пока мӓ ведра дон кӹртни пецкӓм теменӓ. Тӹ вӓрӹштӹ ӓнгӹр пындаш гыц вӹдважвлӓ лӓктӹнӹтӓт вӹджӹ когон ӱштӹ дӓ йонгата ыльы...
...Вадеш, качкындалытат хресӓньвлӓнӓ тыл йӹр изижӓт-когожат, цилӓн иквӓреш цымыргат дӓ ик кого семнялӓок тыл сотышты веремӓм эртӓрӓт...
Тевеш иктӓжӹ шонгемшӹ марым ядышташ тӹнгӓлеш: «Михӓлӓ! Лачокок ма соланавлӓ суасламарывлӓ ваштареш Кожваж алыкышты шидӓлӹнӹт?»
Тидӹм колын цилӓн трӱк полдымактылаш цӓрнӓт дӓ пӹлӹшӹштӹм кашартен Михӓлӓ-кугузам вел колышташ тӹнгӓлӹт. Тӹдӹ цигӓркӓм шыпшылын кахыралта дӓ шайышташ тӹнгӓлеш (...тӹжемшӹ гӓнӓок агыл вӓл...).
Тӹ шидӓлмӓш иктӓ кокшӱдӹ и перви лиӓлтӹн дӓ изи вырсы гань ылын маныт... Йынгы-Кушырышты тӹшӓк колышы патырвлӓм чоте шотеш пиштенӹт. Но, лачок тиды лиӓлтӹн, ӓль ямак вел курым гӹц курымыш аварген кузен — кӱ вара пӓлӓ?..
Ти йиш шайыштмашвлӓм, ямаквлӓм дӓ манеш-манешвлӓм ӹлӓлшӹвлӓ церот дон шайыштыныт. Сӓмӹрӹквлӓжӹ тынӓм первиш ӹлӹмӓш гишӓн пиш шукым пӓлӓш тӹнгӓлӹнӹт — техень шаныдым тыменьмӓш лиӓлтӹн...
...Тыл пӹслӓнен йӧрӓш тӹнгӓлмеш тӹшкӓнӓ тӹштӹ цымырген шӹнзен. Шонгыраквлӓ вел йук лыкдеок кӹньӹлӹт дӓ омештӹн-омештӹн амаш кӧргӹш пырен кеӓт. Пыйырт эртӹмӹк тӹшец цила йиш нерьюквлӓ оркестр гань шакташ тӹнгӓлӹт... Тӹдӹм колын кодшы сӓмӹрӹквлӓэт йук кычен ваштыл колтат дӓ пакыла тамам вычен шӹнзӓт... Хайзирӓк ӹрвезӹвлӓ ӹдӹрӓшвлӓм элтӓлен яратымаш йиш мадмашвлӓм тӹнгӓлнештӹ... Ӹдӹрӓшвлӓжӹ кайышланат, вуйта шӹдешкӓт мол (кыдыжы ӓнят кайышланыдеок седӹ...), ахальывлӓэтӹм лывшал колтат кынамжы цаткыдынок шокшы туп тӧр...
Теве кыды-тидӹ, иктӹ весӹ дон иквӓреш мадын-балуен, пӹц кӧргӹш кыргыж пырат дӓ тӹшӓк айырланен, шӹдӹр лӹвӓлӓн... пышкыды шуды вылӓн... шӹжвӹк мырым йыд вашт колыштын — курымеш мыжырангыт...
Весӹвлӓжӹ пӹслӓнӹш тыл йӹр пӹзӹрген, пел-йукын яратымаш мырывлӓм мырен шӹнзӓт... Сӓмӹрӹквлӓэт воксьок ӹнештӹ шӓлӓнеп ылнежӹ, но костан ӓтя-ӓвӓ йуквлӓ амашвлӓ кӧргӹш нӹнӹм сотыки шыпшеден пыртат...
(эче лиэш...)
четверг, 4 мая 2017 г.
ЦӒЦИВЛӒ
Ондрин Валька, Йынгы-Кушыргы
- Эй, ӹрвезӹвлӓ, пӓледӓ?!
- Мам?!
- Шурыш кеӓш келеш! Кӱ кеӓ?
- Малын?
- Сӓрӓн итӹрӓйӓш!
- Э, мӹнь!
- Мӹнь!
- Мӹнят!
- Мӹнят!..
...Эх, тӹнӓм Шур алык лапыштыжы когонок яжо ыльы: кеквлӓ мырат, пеледӹшвлӓ пеледыт. Мӓжӹ, ӹрвезӹ-ӹдырвлӓ, сӓранвлӓм сакой кыныж-сӱк гӹц итӹрӓен каштынна.
Тидӹ вет эче эртӹш курымын 60-шы ивланок, кого ГЭС вӹд пӱӓ яктеок ыльы. Мӓ теве-теве кудымшы классым веле тымень пӹтӓреннӓ дӓ кӓнгӹж каникулыш лӓктӹннӓӓт, ӹнде шамде сусу ылына. Анзылнына кым тӹлзӹ йӓрӓ веселӓ жеп мӓмнӓм выча дӓ аздара.
Шошымшы полой вӹд эртен кемӹкӹ, алыкеш вет тамахань кыныж-сӱквлӓӓт киэн кодыт. Шудым салымы годым вара нӹнӹ сӓш самынь тӹкнен, нӹнӹм локтыл шуэн кердӹт. Мӓжӹ гӹнь: кым ӹрвезӹ - мӹньӹ, Кришкӓн Влайка дӓ Ерохын Коля, дӓ кок ӹдӹр - кок Иванова Галя. Иктӹжӹ Михивырын ӹдӹржӹ, тӹдӹм Михивыр Галина манына, а весӹжӹм Танилӓн Галяжы. Цилӓн солана кӱшӹл-вуйвлӓ ылына, школышкат со иквӓреш каштына, мадашат иквӓреш мадына, икӓнӓ-иктӹнӓ доно чоте келшенӓ.
Техень керӓл пӓшам ӹштӓш коклы уштыш ӧрдӹжӹшкӹ мӓ седӹ ӹшкедурешнӓ агыл, а когорак эдем сага толынна. Имни араваэш мӓмнӓм солана мары Маюк Генай канден. Дӓ тӹдӹн эче Джек лӹмӓн овчаркыжы ылын, тӹдӓт сагана толын.
Пӓшӓжӹ ик кечеш веле агылат, мӓ Шур Орол пӧртеш ӹлӓш шагалынна. Йыдым ти пӧртӹштӹ амаленӓ, а сотыгечӹн со тӱнӹ кыргыжталына. Ти пӧрт сага сарай-кудывлӓӓт улы. Тӹштӹ ӹдӹрвлӓна мӓлӓннӓ качкаш шолтат. Ир качкышым качкындалнаат, мӓ имни араваш кузен шӹнзӹнӓат шуды сӓрӓнӹш кыдалына, тӹштӹ сакой укшвлӓм ик вӓрӹш цымырен погена дӓ кӓвӓн вӓрвламӓт савывлӓ гӹц итӹраенӓ, а вара тылым пижӹктен, нӹнӹм йылатенӓ. А кечӹвӓл шомыкы, мӹнгеш орол пӧртӹшкӹнӓ толына.
А кечӹвӓл паштек нимат ана ровотйы, Маюк Генайна ти шотышты пиш яжо бригадир ыльы. Вады якте пиш йӓрӓ жеп-хоть-мам ӹштӹ.
- Айда нӱштӹлӓш?!.
- Айда!
- Колымат кыченӓ!
Теве Шур сирӹш кыргыж толынаат, выргемвлӓнӓм кыдаш шуэн, иктӹ паштек весӹ, вӹдӹш тӹргештенӓ.
- Ӱштӹ?
- Воксеок агыл!
- Айда Шур гач?!
- О-о, кымда!
- Трусвлӓ мам лӱдыда? Ужыда, покшалны бакен улы. Янгыленӓ гӹнь, тӹштӹ кӓнӓлтӓш лиэш.
- Кенӓ?
- Кенӓ!..
Ӹдӹрвлӓ сир тӹреш кодевӹ, а мӓ, кымытын, Шур покшакыла иӓш тарвӓнӹшна. Сир кӱкшӹц гӹц анжен, такшым, вес сир якте шукылажат ак чуч, а вӹдӹш пырымыкы: ой-йой-ой, махань мӹндӹр! Но лачокшым, иктӓ 200 метӹржӹ лиэш, векӓт.
Мӹньжӹ моло сек пӹтӓриш гӓнӓ ти вӹдӹм ванжемӓт пиш когон лӱдӹн шӹнзӹнам, шанем, вес сир якте силаэм ситӓ вӓл. Ӓль техень кого вӹдышты вӹд лӹвецӹн тамахань кого колат тӹньӹм роалта, машанет. Ӹрвезӹвлӓэмӓт сагаэм тенгеок тумаен ин кеӓт векӓт, тожы ик юкымат ак лыкеп, шӱлештӹлӹт веле.
Шур покшалны якшар цӹреӓн бакен вӹд вӹлнӹ мадеш, тӹдӹ катер дӓ баржывлӓлӓн келгӹ вӓрӹм анжыкта. Теве мӓэт бакен док ин шона. Кидвлӓнӓ доно тӹдӹн кӹртни ваштыр пылдыржым роалтышна. Шӱлештӹлӹнӓ дӓ кӓненӓ.
- Ай-яй...
- Ай-яй...
- Янгылышна ма?
- Уке-э-э!..
Ти вӓрӹштӹжӹ утлаок келгӹ векӓт. А бакен вӹк дажы кузен шагалаш лиэш. Анжет гӹнь, эче вет вуйжы кечӹ сотеш тагыцелӓ тьыл-тьол мадын колта.
- Ужыда-а?..
- Ах-ха...
- Тьолгыжеш!
Кӹзӹт цилӓжок ак ӓшӹндӓрӓлт, кӱ мӓ логыцнӓ ти цӓцивлӓм царгаш тӹнгӓльӹ, но ылын-ылын: мӓ тамалын-ӓнят ти цӓци кӹшкӓрӹм цилӓ царген шуэннӓ). Но мӹньжӹн кидемжӹ тӹшкӹ ӹш тӹкнӹ машанем).
- Во, здорово!
- Вадеш мадашна!
- Ой, ак яры ыльы векӓт...
- Кӱ вара ужеш?
- Ак кел, ак кел, ӓлок мӹнгеш кенӓ!
- Кого дела!
- Теве колыда, тамахань мотор юк шакта!
Лачок вет, шукыштат агыл ӱлнӹ, вӹд сӓрӓлтӹш шайыц, шим ара кайын колтыш, а вара мотор юк яжоракынок шакташ тӹнгӓльӹ. Тидӹ моторан пыш ӓли катер векӓт, но тӹдӹ эче ик уштыш нӓрӹ палны ылеш.
Тамам худам ӹштен шумынам цаклен, мӓ царген шумы цӓци лаштыквлӓнӓм вӹдӹш кӹшкен шушна, а ӹшкежӹ йӹлерӓк мӹнгеш ӹшке сирӹшкӹнӓ иӓш тӓрвӓнӹшнӓ.
Сирнӓ якте иктӓ шӱдӹ метр лиэш, йӹлеок ин ат шо. Дӓ янгылашат теве тӧрӧк янгылен кешнӓ.А моторын юкшы со когоэмеш дӓ когоэмеш...
Теве сир якте изиш веле... изиш веле кодын ылнежӹ.
Мӹньжӹ, орати, эче кок-кым гӓнӓ вӹдымӓт подыл шӹнденӓм. Кахырем молы. Ӹрвезӹвлӓэм уже сирӹшкӓт лӓктӹт, а мӹньӹн ялем эче пындашымат ак шиж.
Теве мотор пыш манмет бакен докат миэн шо. Тӹштӹ трӱк шагал колтыш. Пышышты тамахань пӱэргӹ шӹнзӓ.Вара мотор юкшы эче урмыжаш тӹнгӓльӹ. Анжет гӹнь, тӹдӹ нержӹм лӱктен, токемлӓок толеш.
Теве, яра-хоть, содыки ялвлӓэм вӹд пындаш рокыш тӹкневӹ.
А ӹрвезӹ тӓнгвлӓэм ӹдӹрвлӓнӓ сага уже тура сирӹшкы кузен шагалыныт.
А мӹнь сирӹшкӹ веле лӓктӹн шоктышым, - тӓгӱ-ӓнят мӹньӹм шӱ гӹцем роалтыш. Анжет гӹнь, мотор пышет уже нержӹ доно сирӹш лӓктын шӹнзӹн, а мӹнемӹм кужы брезент плащан пӱэргӹ кычен шӹнден.
- Колтай! - саслем. Ак колты. Ик юкымат ак лык.
- Карангай! Мам кычен шӹнденӓт?! - ӹнгӹрем. Эче ик юкат уке. Ти кытлашты тагыце сӹсӹргӹшӹмӓт, морен гань тура неркӓшкӹ кузен кешӹм. Кужы плащан пӱэргет- паштекем. Тожы пӹсӹн кыргыжталеш, тама доко.Тӹшкӓвлӓ лош шӹлнем ыльы, но тӹдӹ мӹньӹм пыр-лоп ӓнгӹрӓлтен пиштӹш. Мӹнь как раз тамахань кыткы шӱнгӓ вӹк виӓлт вазым. Эче тӹдӹн кидӹштӹжӹ тамахань панды ылын виднӹ: кым-нӹл гӓнӓ тупым тама карштарыш доко.. Вара тӧрӧк тыр лин колтыш. Пӹлӹшӹш пи оптымы юк пыраш тӹнгӓльӹ. Киэм. Логер ӓнгӹш качы маклака куза, сӹнзӓвӹдемат лӓктеш. Мычкемжӹ кыткывлӓ эче кыдалыштыт.
- Джек! Джек!.. Колты!.. Колты, манам!- Маюк Генайын юкшы шакта. Мӹнь комдыкла сӓрнӓл анжальым, ти брезент плащан пӱэргӹ вӹкӹ оказытцы пинӓ кечӓлтын да плащ пачшым мӹнгеш-анеш шыпшедӹлеш.
Пӱэргӹжӹ гынь нимат ак попы, кид доно веле раведӹлеш. Маюк Генайна пижӹм вара кычышат, пӱэргӹ дорц тӹдӹм ӧрдӹжӹш карангдыш.
- Тидӹ апай ылеш вет, - Маюк Генай мӓлӓннӓ ынгылдара, - Бакынщык, - манеш.
Э-э, теве кӱ ылын. Седӹ, тӹдӹ ӹшке бакенвлӓжӹм анжен каштын. А мӓжӹ, ородывлӓ, йори гань ти веремӓн тӹдӹн хӓдӹржӹм содомаен коденнӓ.
А ӹрвезӹвлӓэмжӹ эче ваштылыт веле вет, ӹнде мӹньӹм "бакынщык" манын-манын колтат.
- А тӓжӹ?!
- А ма мӓжӹ?
- Тӓжӹ ада ыл ма?
- Кышты мӓжӹ?
- Иквӓреш ылыннаш...
- Иквӓреш дӓ... а зато тӹньӹн лачокат бакынет ӹнде чӱктӓлтӹн, - мыскылат.
Лачокат, ик сӹнзӓ лӹвӓлнем кӓкӓ лин шӹнзӹн оказытцы дӓ вет эче монгыремӓт якшар кыткывлӓ чӹнген шӹнденӹтӓт, якшар тыл гань йыла.
Пӹтӓрижӹ мӹнь улы свет вӹк шӹдешкен шӹнзӹнӓм ыльы. "Такешок вет, такешок!" - ӹшкедурешем шудалам. А вара изин-олен шаныкален, керӓлжымӓт ынгылаш тӹнгӓлӹнӓм. Вет бакен гӹцӹн тӹ цӓцивлӓм нӓлӹн шумыкына, мӓ йыдым кешӹ пароходын корныжымат самыньдаренӓ ылын.Тӹдӹ келгӹ вӓрӹм пӓлӹде, ошма коашыш пырен шӹнзӹн кердӹн. А тӹнӓмжӹ вет Шуржат цилӓ вӓреок моло келгӹ агыл ыльы, юж кӓнгӹж ӹрдӹжӹн, мӓ кыды вӓрӹштӹжӹ моло пеле якте кыргыж пыренӓ ыльы.
Но ма лин, тӹдӹ лин. Шурышты эче техень агыл масаквлӓ линӹт. Мӓ тӹштӹ пиш шукы яргата цӱдӓ кечӹвлӓм эртӓреннӓ.
- Эй, ӹрвезӹвлӓ, пӓледӓ?!
- Мам?!
- Шурыш кеӓш келеш! Кӱ кеӓ?
- Малын?
- Сӓрӓн итӹрӓйӓш!
- Э, мӹнь!
- Мӹнь!
- Мӹнят!
- Мӹнят!..
...Эх, тӹнӓм Шур алык лапыштыжы когонок яжо ыльы: кеквлӓ мырат, пеледӹшвлӓ пеледыт. Мӓжӹ, ӹрвезӹ-ӹдырвлӓ, сӓранвлӓм сакой кыныж-сӱк гӹц итӹрӓен каштынна.
Тидӹ вет эче эртӹш курымын 60-шы ивланок, кого ГЭС вӹд пӱӓ яктеок ыльы. Мӓ теве-теве кудымшы классым веле тымень пӹтӓреннӓ дӓ кӓнгӹж каникулыш лӓктӹннӓӓт, ӹнде шамде сусу ылына. Анзылнына кым тӹлзӹ йӓрӓ веселӓ жеп мӓмнӓм выча дӓ аздара.
Шошымшы полой вӹд эртен кемӹкӹ, алыкеш вет тамахань кыныж-сӱквлӓӓт киэн кодыт. Шудым салымы годым вара нӹнӹ сӓш самынь тӹкнен, нӹнӹм локтыл шуэн кердӹт. Мӓжӹ гӹнь: кым ӹрвезӹ - мӹньӹ, Кришкӓн Влайка дӓ Ерохын Коля, дӓ кок ӹдӹр - кок Иванова Галя. Иктӹжӹ Михивырын ӹдӹржӹ, тӹдӹм Михивыр Галина манына, а весӹжӹм Танилӓн Галяжы. Цилӓн солана кӱшӹл-вуйвлӓ ылына, школышкат со иквӓреш каштына, мадашат иквӓреш мадына, икӓнӓ-иктӹнӓ доно чоте келшенӓ.
Техень керӓл пӓшам ӹштӓш коклы уштыш ӧрдӹжӹшкӹ мӓ седӹ ӹшкедурешнӓ агыл, а когорак эдем сага толынна. Имни араваэш мӓмнӓм солана мары Маюк Генай канден. Дӓ тӹдӹн эче Джек лӹмӓн овчаркыжы ылын, тӹдӓт сагана толын.
Пӓшӓжӹ ик кечеш веле агылат, мӓ Шур Орол пӧртеш ӹлӓш шагалынна. Йыдым ти пӧртӹштӹ амаленӓ, а сотыгечӹн со тӱнӹ кыргыжталына. Ти пӧрт сага сарай-кудывлӓӓт улы. Тӹштӹ ӹдӹрвлӓна мӓлӓннӓ качкаш шолтат. Ир качкышым качкындалнаат, мӓ имни араваш кузен шӹнзӹнӓат шуды сӓрӓнӹш кыдалына, тӹштӹ сакой укшвлӓм ик вӓрӹш цымырен погена дӓ кӓвӓн вӓрвламӓт савывлӓ гӹц итӹраенӓ, а вара тылым пижӹктен, нӹнӹм йылатенӓ. А кечӹвӓл шомыкы, мӹнгеш орол пӧртӹшкӹнӓ толына.
А кечӹвӓл паштек нимат ана ровотйы, Маюк Генайна ти шотышты пиш яжо бригадир ыльы. Вады якте пиш йӓрӓ жеп-хоть-мам ӹштӹ.
- Айда нӱштӹлӓш?!.
- Айда!
- Колымат кыченӓ!
Теве Шур сирӹш кыргыж толынаат, выргемвлӓнӓм кыдаш шуэн, иктӹ паштек весӹ, вӹдӹш тӹргештенӓ.
- Ӱштӹ?
- Воксеок агыл!
- Айда Шур гач?!
- О-о, кымда!
- Трусвлӓ мам лӱдыда? Ужыда, покшалны бакен улы. Янгыленӓ гӹнь, тӹштӹ кӓнӓлтӓш лиэш.
- Кенӓ?
- Кенӓ!..
Ӹдӹрвлӓ сир тӹреш кодевӹ, а мӓ, кымытын, Шур покшакыла иӓш тарвӓнӹшна. Сир кӱкшӹц гӹц анжен, такшым, вес сир якте шукылажат ак чуч, а вӹдӹш пырымыкы: ой-йой-ой, махань мӹндӹр! Но лачокшым, иктӓ 200 метӹржӹ лиэш, векӓт.
Мӹньжӹ моло сек пӹтӓриш гӓнӓ ти вӹдӹм ванжемӓт пиш когон лӱдӹн шӹнзӹнам, шанем, вес сир якте силаэм ситӓ вӓл. Ӓль техень кого вӹдышты вӹд лӹвецӹн тамахань кого колат тӹньӹм роалта, машанет. Ӹрвезӹвлӓэмӓт сагаэм тенгеок тумаен ин кеӓт векӓт, тожы ик юкымат ак лыкеп, шӱлештӹлӹт веле.
Шур покшалны якшар цӹреӓн бакен вӹд вӹлнӹ мадеш, тӹдӹ катер дӓ баржывлӓлӓн келгӹ вӓрӹм анжыкта. Теве мӓэт бакен док ин шона. Кидвлӓнӓ доно тӹдӹн кӹртни ваштыр пылдыржым роалтышна. Шӱлештӹлӹнӓ дӓ кӓненӓ.
- Ай-яй...
- Ай-яй...
- Янгылышна ма?
- Уке-э-э!..
Ти вӓрӹштӹжӹ утлаок келгӹ векӓт. А бакен вӹк дажы кузен шагалаш лиэш. Анжет гӹнь, эче вет вуйжы кечӹ сотеш тагыцелӓ тьыл-тьол мадын колта.
- Ужыда-а?..
- Ах-ха...
- Тьолгыжеш!
Кӹзӹт цилӓжок ак ӓшӹндӓрӓлт, кӱ мӓ логыцнӓ ти цӓцивлӓм царгаш тӹнгӓльӹ, но ылын-ылын: мӓ тамалын-ӓнят ти цӓци кӹшкӓрӹм цилӓ царген шуэннӓ). Но мӹньжӹн кидемжӹ тӹшкӹ ӹш тӹкнӹ машанем).
- Во, здорово!
- Вадеш мадашна!
- Ой, ак яры ыльы векӓт...
- Кӱ вара ужеш?
- Ак кел, ак кел, ӓлок мӹнгеш кенӓ!
- Кого дела!
- Теве колыда, тамахань мотор юк шакта!
Лачок вет, шукыштат агыл ӱлнӹ, вӹд сӓрӓлтӹш шайыц, шим ара кайын колтыш, а вара мотор юк яжоракынок шакташ тӹнгӓльӹ. Тидӹ моторан пыш ӓли катер векӓт, но тӹдӹ эче ик уштыш нӓрӹ палны ылеш.
Тамам худам ӹштен шумынам цаклен, мӓ царген шумы цӓци лаштыквлӓнӓм вӹдӹш кӹшкен шушна, а ӹшкежӹ йӹлерӓк мӹнгеш ӹшке сирӹшкӹнӓ иӓш тӓрвӓнӹшнӓ.
Сирнӓ якте иктӓ шӱдӹ метр лиэш, йӹлеок ин ат шо. Дӓ янгылашат теве тӧрӧк янгылен кешнӓ.А моторын юкшы со когоэмеш дӓ когоэмеш...
Теве сир якте изиш веле... изиш веле кодын ылнежӹ.
Мӹньжӹ, орати, эче кок-кым гӓнӓ вӹдымӓт подыл шӹнденӓм. Кахырем молы. Ӹрвезӹвлӓэм уже сирӹшкӓт лӓктӹт, а мӹньӹн ялем эче пындашымат ак шиж.
Теве мотор пыш манмет бакен докат миэн шо. Тӹштӹ трӱк шагал колтыш. Пышышты тамахань пӱэргӹ шӹнзӓ.Вара мотор юкшы эче урмыжаш тӹнгӓльӹ. Анжет гӹнь, тӹдӹ нержӹм лӱктен, токемлӓок толеш.
Теве, яра-хоть, содыки ялвлӓэм вӹд пындаш рокыш тӹкневӹ.
А ӹрвезӹ тӓнгвлӓэм ӹдӹрвлӓнӓ сага уже тура сирӹшкы кузен шагалыныт.
А мӹнь сирӹшкӹ веле лӓктӹн шоктышым, - тӓгӱ-ӓнят мӹньӹм шӱ гӹцем роалтыш. Анжет гӹнь, мотор пышет уже нержӹ доно сирӹш лӓктын шӹнзӹн, а мӹнемӹм кужы брезент плащан пӱэргӹ кычен шӹнден.
- Колтай! - саслем. Ак колты. Ик юкымат ак лык.
- Карангай! Мам кычен шӹнденӓт?! - ӹнгӹрем. Эче ик юкат уке. Ти кытлашты тагыце сӹсӹргӹшӹмӓт, морен гань тура неркӓшкӹ кузен кешӹм. Кужы плащан пӱэргет- паштекем. Тожы пӹсӹн кыргыжталеш, тама доко.Тӹшкӓвлӓ лош шӹлнем ыльы, но тӹдӹ мӹньӹм пыр-лоп ӓнгӹрӓлтен пиштӹш. Мӹнь как раз тамахань кыткы шӱнгӓ вӹк виӓлт вазым. Эче тӹдӹн кидӹштӹжӹ тамахань панды ылын виднӹ: кым-нӹл гӓнӓ тупым тама карштарыш доко.. Вара тӧрӧк тыр лин колтыш. Пӹлӹшӹш пи оптымы юк пыраш тӹнгӓльӹ. Киэм. Логер ӓнгӹш качы маклака куза, сӹнзӓвӹдемат лӓктеш. Мычкемжӹ кыткывлӓ эче кыдалыштыт.
- Джек! Джек!.. Колты!.. Колты, манам!- Маюк Генайын юкшы шакта. Мӹнь комдыкла сӓрнӓл анжальым, ти брезент плащан пӱэргӹ вӹкӹ оказытцы пинӓ кечӓлтын да плащ пачшым мӹнгеш-анеш шыпшедӹлеш.
Пӱэргӹжӹ гынь нимат ак попы, кид доно веле раведӹлеш. Маюк Генайна пижӹм вара кычышат, пӱэргӹ дорц тӹдӹм ӧрдӹжӹш карангдыш.
- Тидӹ апай ылеш вет, - Маюк Генай мӓлӓннӓ ынгылдара, - Бакынщык, - манеш.
Э-э, теве кӱ ылын. Седӹ, тӹдӹ ӹшке бакенвлӓжӹм анжен каштын. А мӓжӹ, ородывлӓ, йори гань ти веремӓн тӹдӹн хӓдӹржӹм содомаен коденнӓ.
А ӹрвезӹвлӓэмжӹ эче ваштылыт веле вет, ӹнде мӹньӹм "бакынщык" манын-манын колтат.
- А тӓжӹ?!
- А ма мӓжӹ?
- Тӓжӹ ада ыл ма?
- Кышты мӓжӹ?
- Иквӓреш ылыннаш...
- Иквӓреш дӓ... а зато тӹньӹн лачокат бакынет ӹнде чӱктӓлтӹн, - мыскылат.
Лачокат, ик сӹнзӓ лӹвӓлнем кӓкӓ лин шӹнзӹн оказытцы дӓ вет эче монгыремӓт якшар кыткывлӓ чӹнген шӹнденӹтӓт, якшар тыл гань йыла.
Пӹтӓрижӹ мӹнь улы свет вӹк шӹдешкен шӹнзӹнӓм ыльы. "Такешок вет, такешок!" - ӹшкедурешем шудалам. А вара изин-олен шаныкален, керӓлжымӓт ынгылаш тӹнгӓлӹнӓм. Вет бакен гӹцӹн тӹ цӓцивлӓм нӓлӹн шумыкына, мӓ йыдым кешӹ пароходын корныжымат самыньдаренӓ ылын.Тӹдӹ келгӹ вӓрӹм пӓлӹде, ошма коашыш пырен шӹнзӹн кердӹн. А тӹнӓмжӹ вет Шуржат цилӓ вӓреок моло келгӹ агыл ыльы, юж кӓнгӹж ӹрдӹжӹн, мӓ кыды вӓрӹштӹжӹ моло пеле якте кыргыж пыренӓ ыльы.
Но ма лин, тӹдӹ лин. Шурышты эче техень агыл масаквлӓ линӹт. Мӓ тӹштӹ пиш шукы яргата цӱдӓ кечӹвлӓм эртӓреннӓ.
ОМЪЮАВЛӒ
Ондрин Валька, Йынгы-Кушыргы
Ирок Шур алык лапышты тыр: арашӹнгӓвлӓ веле пызгат. Когораквлӓ шуды салаш кен колтенӹт, мӓ веле, рвезӹвлӓ, эче вӓрӹштӹнӓок пӓрдӓлын, нигыцеӓт кӹньӹл ана керд. Омжы пиш когонок нелӹ, кӹпцӹк вӹлӓн вуйым вуйта шӹм пуд темдӓ.
Тагачы молы ӓвӓм анзыцынрак кӹньылтӹнежӹ ыльы, пӹтарижӹ пурынок, а вара:"Анжы вет, ӱштӹ вӹдым вӹкет кӹшкӓлам!"-маньы.
-Хыть щокшы смольым йӧрӓл!- тенге вӓшештӹшӹмӓт, вес монгырыш веле сӓрнӓл вазым.
Мам вара, эче луаткок иӓш веле ылам ӹшкӓлӓ. Техеньӹ годым нимат ӹштен ат керд, омок тӹнь гӹцет силанрак. А тенгежӹ гӹнь вет мӓжӓт тиштӹ такеш амален ана ки, мӓмнӓнӓт ӹшке пӓшанӓ улы: мӹнь молы,шамак толшеш, Анани тӓнгем доно Шуркушыргы гӹц вӹдым шыпштем. Вес ӹрвезӹ-ӹдӹрвлӓӓт улы, нӹнӓт пӓшӓде ак шӹнзеп:иктӹвлӓ имнивлӓм анжат, весывлӓ пад лӹвӓк пум-шӓнгӹм йӓмдӹлӓт, качкаш шолташ турим итӹрӓят, шудым аврташ каштыт дӓ молат.
Ох, ӹнде вӓрӹштем шукы киӓш ак яры, ато вес ӹрвезӹвлӓ пӹсӹрӓкӹн кӹньӹлӹтӓт, эче сыцымат тӹлӓнет шӹрен кодат. Икӓнӓ тенге, екшуквлӓ, ӹштевӹ вет- амаш гӹц лӓктын шагальым, как раз ти кытлан когораквлӓ шудым сален толыт ыльы, мӹньӹм техеньӹм ужын колтен, ваштылаш тӹнгӓлевӹ.Мӹнгеш амашыш пырен, лицӓэм тӹнӓм тӹгӹр вашт анжал колтышым- сыц веле шалгем!..Тевеш, тевеш, эчеӓт кӹзӹт тӓгӱвлӓ хихиклен кыргыжталыт, омъюавлӓм "тымден" каштыт.
Эх, кӓрнӓлтен колтемӓт, йӹлерӓк ӹнде имним кычаш кемӹлӓ, вара тӹдӹм кандымыкы, пецкӓӓн араваэш кӹцкӹмӹлӓ. Кышты вара Ананиэмжӹ? Эче амала гыце? Имнилӓн кеӓш тагачы такшым мӹньӹн церотем.
Имнинӓжӹ моло утла пӹсӹ идӓ машаны. Мӓлӓннӓ вет со тӧргӹш доно кыдалыштмыла, а алашана мыльырак ӹшкӓлӓ, ӹзӹрӓ тӹдӹм когонат ат талаштары, кидетшӓт сӓп шыпшедӹлмӓшеш каршташ тӹнгӓлеш. Но охыр пецкӓ доно кемӹ годым, сотыки парым пуэнӓ конешны дӓ алык лап мычкы тунгырге веле кыдалына, Шуркушыргы якте кок уштыш веле гӹнят, йӓнгнӓм чоте кӓндӓренӓ:
-Э-ге-гей, хали-гали!
Э-ге-гей, хали-гай!
Вӹдшӹм сола лапыштышы вӹдсӹнзӓ гӹц нӓлӹнӓ. Но тиштӹ пыток пӓшӓлӓш келеш. А мӓ со вет церот доно пӓшӓлена. Шамак толшеш, если мӹнь тагачы имним кӹценӓм гӹнь, тӹнӓм вӹдӹм Анани лыктеш, а мӹнь вӹдӹм пецкӓшкӹ темӹмӹ годым, кӓнӓлтенӓт кердӓм.Тӹнь ти нӱжвек пӱжвӹд лоэш ямаш цацы(пецкӓшкӹжӹ вет пиш шукы ведрӓ вӹд пыра), а мӹнь ти веремӓн ирокшы омем пакыла шыпшам.
Икечӹ молы ведрӓнӓм валтен колтеннӓ ыльы, тагыце-ӓнят кид гӹцӹн сӹсӹрген кеш дӓ кенвазы. Яра тидӹ гишан эче иктӓт ак палеп да кыце-гӹнят, пагырым нӓлӹн, тӹдӹм мӹнгеш ыдырен лыкташ келеш ылнежӹ.
Молнам моло мӓ тенге ана амалы ыльы. А тидӹ ик тӓнгӓштӓрӹмнӓ паштек вет ли. Мам вара, мӓ, Анани доно коктын споренна, кӱ маняры амалыдеок тырхен кердеш? Кок йыд тырхеннӓ, а кымшы кечеш ирок имнинӓм кӹцкеннӓ дӓ тиш вӹдлан толынна. А варажы ӓшӹндӓрӓшӓт намыс. Вӹдсӹнзӓ яктежӹ эче шонна тама, а тӹштӹжӹ гӹнь колен вацшывлӓ гань кенвазынна. Иктӓ кок чӓсӹштӹ веле вӹдлӓн толшывлӓ кӹньӹлтенӹт. Вара имнинӓм тӓрвӓтӓш цаценӓ- а тӹдӹ пыдален шӹндӹмӹ гань вӓрӹштӹжок шалга.
Анженӓ гӹнь, когонок потикӓ:имнинӓ тарта лошты ик пичӹ монгырны шалга, а пецкӓӓн аравана- вес монгырны. Кыце тидӹ тенге лин кердын? Арава- ик монгырны, а имни- вес монгырны? Омпышанвлӓэт мӓ воксеок ынгылен ана керд. А Шуркушыргы ӹрвезӹвлӓ уталген кеен ваштылыт. Тенге, екшуквлӓ, мыскылен пуэнӹт: имнинӓм туарен, арава тартавлӓм пичы раж вашт лыктын, вес вецӹн мӹнгеш кӹцкен шӹнденӹт- ни анзык, ни шайык...
- Эй,Валька, ситӓ амалаш, кӹньӹл, пецкӓнӓ циц!- Ананин юкшы шакта. Шижӹн колтышым, лачокат, тӹдӹ уже сӓпӹм пӹтыркӓлен, имнинӓм мӹнгешлӓ сӓрӓлӓш цаца."Тырлай,-шанем,-тагачыжы цилӓок шот доно вӓл?"
- Ведрӓнӓжӹм ана лык ма?- тыргыжланен Анани гӹц ядам.
- Махань ведрӓм?
- Тевеш,.. икечӹ валтен коденнӓ ыльы?..
- Кына-а-ам?
- Тевеш тӹнӓметшӹ?..
- Ит алталы!
- Лачок попем!
- Омыным ужделат? Шӹц йӹле!
Мӹнь пецкӓ вӹц кузен шӹнзӹмӓт, пел корны эртӹмӹ якте ик юкдеок шӹнзӹшӹм. Со тумаем, тидӹ лачокат ылын ӓли агыл? Раз Анани ведрӓ гишӓн ак пӓлӹ, значит, нимат техеньӹ ылде, лач омынеш веле кайын. Сотыки вара тырхен шӹм керд дӓ ядым:
- Тӹнь, Анани, амалыдеок маняры тырхен кердӓт?
- Амалыде?-
- Ы-ӹ-ӹ?...
- Ам пӓлӹ...
_ Айда споренӓ?!
- Айда!
Лачокат вет Анани дон спорышна. Цилӓ вара омынем семӹньок ли: кок йыд тырхеннӓ, вара ирокеш вӹдланӓт Шуркушыргыш кеннӓ дӓ тенгеок вӹдсӹнзӓ сага вара шыралт вазынна.Имнинӓм веле тупынешлӓ иктӓт кӹцкен шагалтыделыт, тӹдӹ ӹшкедурешӹжок амашвлӓ докы охыр пецкӓ доно миэн шагалын.Амашвлӓ доны вес ӹрвезӹвлӓ тӹдӹм ужын колтенӹтӓт, мӹнгеш мӓмнӓм кӹчӓлӓш толыныт. А мӓ, пышкыды шуды вӹлнет, нерӹм веле шыпшыл колтенӓ- амаленнӓ, маныт ыльы доко.
Вот техень омъюавлӓ ылынна.
Ирок Шур алык лапышты тыр: арашӹнгӓвлӓ веле пызгат. Когораквлӓ шуды салаш кен колтенӹт, мӓ веле, рвезӹвлӓ, эче вӓрӹштӹнӓок пӓрдӓлын, нигыцеӓт кӹньӹл ана керд. Омжы пиш когонок нелӹ, кӹпцӹк вӹлӓн вуйым вуйта шӹм пуд темдӓ.
Тагачы молы ӓвӓм анзыцынрак кӹньылтӹнежӹ ыльы, пӹтарижӹ пурынок, а вара:"Анжы вет, ӱштӹ вӹдым вӹкет кӹшкӓлам!"-маньы.
-Хыть щокшы смольым йӧрӓл!- тенге вӓшештӹшӹмӓт, вес монгырыш веле сӓрнӓл вазым.
Мам вара, эче луаткок иӓш веле ылам ӹшкӓлӓ. Техеньӹ годым нимат ӹштен ат керд, омок тӹнь гӹцет силанрак. А тенгежӹ гӹнь вет мӓжӓт тиштӹ такеш амален ана ки, мӓмнӓнӓт ӹшке пӓшанӓ улы: мӹнь молы,шамак толшеш, Анани тӓнгем доно Шуркушыргы гӹц вӹдым шыпштем. Вес ӹрвезӹ-ӹдӹрвлӓӓт улы, нӹнӓт пӓшӓде ак шӹнзеп:иктӹвлӓ имнивлӓм анжат, весывлӓ пад лӹвӓк пум-шӓнгӹм йӓмдӹлӓт, качкаш шолташ турим итӹрӓят, шудым аврташ каштыт дӓ молат.
Ох, ӹнде вӓрӹштем шукы киӓш ак яры, ато вес ӹрвезӹвлӓ пӹсӹрӓкӹн кӹньӹлӹтӓт, эче сыцымат тӹлӓнет шӹрен кодат. Икӓнӓ тенге, екшуквлӓ, ӹштевӹ вет- амаш гӹц лӓктын шагальым, как раз ти кытлан когораквлӓ шудым сален толыт ыльы, мӹньӹм техеньӹм ужын колтен, ваштылаш тӹнгӓлевӹ.Мӹнгеш амашыш пырен, лицӓэм тӹнӓм тӹгӹр вашт анжал колтышым- сыц веле шалгем!..Тевеш, тевеш, эчеӓт кӹзӹт тӓгӱвлӓ хихиклен кыргыжталыт, омъюавлӓм "тымден" каштыт.
Эх, кӓрнӓлтен колтемӓт, йӹлерӓк ӹнде имним кычаш кемӹлӓ, вара тӹдӹм кандымыкы, пецкӓӓн араваэш кӹцкӹмӹлӓ. Кышты вара Ананиэмжӹ? Эче амала гыце? Имнилӓн кеӓш тагачы такшым мӹньӹн церотем.
Имнинӓжӹ моло утла пӹсӹ идӓ машаны. Мӓлӓннӓ вет со тӧргӹш доно кыдалыштмыла, а алашана мыльырак ӹшкӓлӓ, ӹзӹрӓ тӹдӹм когонат ат талаштары, кидетшӓт сӓп шыпшедӹлмӓшеш каршташ тӹнгӓлеш. Но охыр пецкӓ доно кемӹ годым, сотыки парым пуэнӓ конешны дӓ алык лап мычкы тунгырге веле кыдалына, Шуркушыргы якте кок уштыш веле гӹнят, йӓнгнӓм чоте кӓндӓренӓ:
-Э-ге-гей, хали-гали!
Э-ге-гей, хали-гай!
Вӹдшӹм сола лапыштышы вӹдсӹнзӓ гӹц нӓлӹнӓ. Но тиштӹ пыток пӓшӓлӓш келеш. А мӓ со вет церот доно пӓшӓлена. Шамак толшеш, если мӹнь тагачы имним кӹценӓм гӹнь, тӹнӓм вӹдӹм Анани лыктеш, а мӹнь вӹдӹм пецкӓшкӹ темӹмӹ годым, кӓнӓлтенӓт кердӓм.Тӹнь ти нӱжвек пӱжвӹд лоэш ямаш цацы(пецкӓшкӹжӹ вет пиш шукы ведрӓ вӹд пыра), а мӹнь ти веремӓн ирокшы омем пакыла шыпшам.
Икечӹ молы ведрӓнӓм валтен колтеннӓ ыльы, тагыце-ӓнят кид гӹцӹн сӹсӹрген кеш дӓ кенвазы. Яра тидӹ гишан эче иктӓт ак палеп да кыце-гӹнят, пагырым нӓлӹн, тӹдӹм мӹнгеш ыдырен лыкташ келеш ылнежӹ.
Молнам моло мӓ тенге ана амалы ыльы. А тидӹ ик тӓнгӓштӓрӹмнӓ паштек вет ли. Мам вара, мӓ, Анани доно коктын споренна, кӱ маняры амалыдеок тырхен кердеш? Кок йыд тырхеннӓ, а кымшы кечеш ирок имнинӓм кӹцкеннӓ дӓ тиш вӹдлан толынна. А варажы ӓшӹндӓрӓшӓт намыс. Вӹдсӹнзӓ яктежӹ эче шонна тама, а тӹштӹжӹ гӹнь колен вацшывлӓ гань кенвазынна. Иктӓ кок чӓсӹштӹ веле вӹдлӓн толшывлӓ кӹньӹлтенӹт. Вара имнинӓм тӓрвӓтӓш цаценӓ- а тӹдӹ пыдален шӹндӹмӹ гань вӓрӹштӹжок шалга.
Анженӓ гӹнь, когонок потикӓ:имнинӓ тарта лошты ик пичӹ монгырны шалга, а пецкӓӓн аравана- вес монгырны. Кыце тидӹ тенге лин кердын? Арава- ик монгырны, а имни- вес монгырны? Омпышанвлӓэт мӓ воксеок ынгылен ана керд. А Шуркушыргы ӹрвезӹвлӓ уталген кеен ваштылыт. Тенге, екшуквлӓ, мыскылен пуэнӹт: имнинӓм туарен, арава тартавлӓм пичы раж вашт лыктын, вес вецӹн мӹнгеш кӹцкен шӹнденӹт- ни анзык, ни шайык...
- Эй,Валька, ситӓ амалаш, кӹньӹл, пецкӓнӓ циц!- Ананин юкшы шакта. Шижӹн колтышым, лачокат, тӹдӹ уже сӓпӹм пӹтыркӓлен, имнинӓм мӹнгешлӓ сӓрӓлӓш цаца."Тырлай,-шанем,-тагачыжы цилӓок шот доно вӓл?"
- Ведрӓнӓжӹм ана лык ма?- тыргыжланен Анани гӹц ядам.
- Махань ведрӓм?
- Тевеш,.. икечӹ валтен коденнӓ ыльы?..
- Кына-а-ам?
- Тевеш тӹнӓметшӹ?..
- Ит алталы!
- Лачок попем!
- Омыным ужделат? Шӹц йӹле!
Мӹнь пецкӓ вӹц кузен шӹнзӹмӓт, пел корны эртӹмӹ якте ик юкдеок шӹнзӹшӹм. Со тумаем, тидӹ лачокат ылын ӓли агыл? Раз Анани ведрӓ гишӓн ак пӓлӹ, значит, нимат техеньӹ ылде, лач омынеш веле кайын. Сотыки вара тырхен шӹм керд дӓ ядым:
- Тӹнь, Анани, амалыдеок маняры тырхен кердӓт?
- Амалыде?-
- Ы-ӹ-ӹ?...
- Ам пӓлӹ...
_ Айда споренӓ?!
- Айда!
Лачокат вет Анани дон спорышна. Цилӓ вара омынем семӹньок ли: кок йыд тырхеннӓ, вара ирокеш вӹдланӓт Шуркушыргыш кеннӓ дӓ тенгеок вӹдсӹнзӓ сага вара шыралт вазынна.Имнинӓм веле тупынешлӓ иктӓт кӹцкен шагалтыделыт, тӹдӹ ӹшкедурешӹжок амашвлӓ докы охыр пецкӓ доно миэн шагалын.Амашвлӓ доны вес ӹрвезӹвлӓ тӹдӹм ужын колтенӹтӓт, мӹнгеш мӓмнӓм кӹчӓлӓш толыныт. А мӓ, пышкыды шуды вӹлнет, нерӹм веле шыпшыл колтенӓ- амаленнӓ, маныт ыльы доко.
Вот техень омъюавлӓ ылынна.
вторник, 25 апреля 2017 г.
ПӒРДӒШ
Ондрин Валька, Йынгы-Кушыргы
-Валька-а!.. Валька-а!..- тӓгӱ мӹньӹм ӧлицӓ гӹц сӹгӹрӓ.
- Ма-а?..- омпыш донок мӹнь пӧрт окня вашт анжальым. Э-э, тидӹ тӓнгем, Влайка.
- Лӓктӹма!
- Малын?
-Кол кычаш кенӓ?!
- Тырлай, ӹшке пыремӓ, качкылдалам веле.
Влайкан кок ӓнгӹрваштыржы ижӹ улы, коктыге сагажы нӓлӹн, каждыйжын кым ӓнгӹр рӓдӹ ижӹ. Кынамжы молы икӓнӓштӹ кым колым шыпшын лыктеш. Когонок кычен мышта. Мӓ икӓнӓ агыл тӹдӹн доно тӓнгӓшеннӓ: кӱ кечӹ мычкы шукырак колым кычен лыктеш? Тӹдӹ со сӹнгӹшеш лӓктӹн: тамалын-ӓнят тӹдӹлӓн шукырак кол вӓрештеш доко. Цӓшӓнрӓк ылеш векӓт.
- Йӹлӹм ӓнпичӹштӹ агыл, каремӹштӹ, кыныж ара лӹвӓлнӹ кӹчӓлӹнӓ. Тӹштӹ патырраквлӓ ылыт,- пӧртыш пырымыкыжы, Влайка попа.- Тагачы тыр, мардежӓн агыл.
- Цецаш...- мӹнь тури туаткалым ышмашкем шӹшкӹн шӹнденӓм, шӹшерӹм эче подылаш цацем.
Мӹньӹнӓт такшым кок ӓнгӹрваштырем улы, ӹнде тожы кым ӓнгӹр рӓдӹ, но пӹтӓри кокты рӓдӹ веле ыльы, а тенгечӹ йориок пижӹктӹшӹм.
- Вадимӹм шӹц сӹгӹрӓл ма?
- Сӹгӹрӓльӹм дӓ... ам ке маньы.
- Кышкы, келесӹшӹц?
- Келесӹшӹм дӓ... чӹчӹжы толын...
- Мам канден?
- Ам пӓлӹ, нимат ӹш попы доко.
Вадимӓт тенгежӹ со сагана каштеш. Но тӹдӹн халашты ӹлӹшӹ чӹчӹжӹ улы, толмыжы йӹде Вадимлӓн тамавлӓмӓт канда. Имештӹ моло бинокльым пуэн. Седӹндон,анзылнына тӹдӹ когоракеш ӹшкӹмжӹм ужеш ыльы.Хайзижӹмӓт эче хайзирӓк ылеш, со командир лиӓш цаца.Эче йӓлӹмӓт мыскылалеш- техеньрӓк ӹрвезӹ.
- Яра ӹнде, кенӓ!- туаткал лаштык донок мӹнь стӧл логӹц лӓктӹм.
Кол кычаш кынамжы Кожваж ӓнгӹрӹш, а кынамжы Кого Йынгышкок каштынна. Тагачыжы Йынгы тӹрӹш кеӓш лина. Велосипедвлӓнӓм кышкыжнаат, йӹллан каремӹш сӓрнӓл толна. Вара Ольгын Лык варӹш кыдална.
- Шонг йӓмӹш!- Влайка манеш- Тӹштӹ пӓрдаш вӓр, икечӹ Филимон ежӹнг кыташым кычен!
- Кӱ манеш?
- Вадим!
- Алтала сӓй...
Такшым, солана мары, Филимон, яжо коллоэцеш шотлалтеш, шӹренок кого колвлӓм кыча. Но Вадимӹн попымыжылан когонат ӹнянӓш ак ли, тӹдӹ алталашат ярата.
-Ӓлмӓ-ӓлмӓ...
Кришкӓн Влайка мӹнь гӹцем ик иэш веле когорак, тӹдӹ кӱшӹл вуйышты ӹлӓ. Мӹньжӹ токышты со кыргыжталам. Нӹнӹн пуркавлӓштӹ моло улы, а сарай лӹвӓлнӹштӹ яжо пу станок шалген, дӓ хӓдӹрвлӓжӓт тӹштӹ ембӹлвлӓ, пыровлӓ, толотавлӓ ылыныт. Тьотяжы яжо кид мастар ылын.Седӹ, мӓ тӹштӹ пу гӹц сакой мадышвлӓм, пичӓлвлӓм ӹштӹлӹннӓ.Тевеш, ӓнгӹрваштырвлӓмӓт тӹшток ягылтеннӓ. Влайкажын эче Анюка шыжаржы ылын, тӹдӓт со мӓ сагана иквӓреш мадын.
Теве ӹнде "шонг йӓм" манмы вӓрӹшкат кыдал толна. Ти вӓрӹштӹ Йынгы ӓнгӹрнӓ кого лыкым пуа, лач пӱгӹ ганьок какляка ылеш. Кӱшнӹрӓкшӹ- кӱэрӓн дӓ коаш, ашкед ванжашат лиэш, а тидын турежӹ- пиш келгӹ дӓ кымда. Вӹдшӓт ире, тырын йога.Вӹдшӹ изиш ти варӹштӹ шонгештешӓт векӓт "шонг йӓм" маныт? Ӱлнӹрӓк ӓнгӹрнӓ эче какляргалт кеӓ, а вара тӹшкӓвлӓ шайылан сӹнзӓ анзыцын ямеш.
Мӓ ӓнгӹрваштырвлӓнӓм велосипед рам гӹцын кедӓрен, нӹнӹм кол кычаш йӓмдӹленӓ, а вара йӹлвлӓм чиктен шӹнден, капцакавлӓнӓм вӹдыш шуэн колтышна. Влайкажын капцакажы комбы пын гыц ылыт, а мӹньӹн- лапкашты нӓлмӹвлӓ гӹнят, но сойток яжон кайыт.
- Маняр гӓнӓ шӹвӓльӹц?- Влайка мӹнь гӹцем ядеш.
-Ик гӓнӓ!..
-Э-э, тенге нимат ат кычы!
- Малын вара?
-Кым гӓнӓ вет келеш: йымын йыла кым йыла!
Лачокат,тидӹм веле келесен шоктыш, ик капцакажы, вара весӹжӓт вӹд лӹвӓкӹ вален-вален кевӹ. Ӓнгӹрваштырвлӓжӹм шыпшын лыкты: каждыйышты- ик мӱктӹ рӓдӹ. Э-э! Теве, мӹньӹнӓт капцакаэм пытькаш тӹнгӓльӹ, дӓ мӹнят ик мӱктӹм шыпшын лыктым. Ах-ха! Качкеш!..
Вара Влайканат дӓ мӹньӹнӓт капцакавлӓнӓ мадыт веле: ик кол паштек весӹм сирӹш кӹшкенӓ. Мӱктӹвлӓ дӓ пынтӹрвӹвлӓ веле гӹнят, ма вара, сойток сусу ылына. Тенге цаклыдеок пӱлӓ веремӓ эртӹш векӓт.Кечӹвӓлӓт лишемеш. Шотлен нӓлнӓ: Влайка кымлы вӹц колым кычен, а мӹньӹн чӹдӹрӓк- кымлы кокты веле. Ти гӓнӓкӓт сойток вет Влайка анзык лӓктӹ!
-Пытькы-пытькы, кол-кол!
-Мытькы-мытькы, тол-тол!
-Лиэш яжо кагыль!
- Коклы вӹц падкагыль!
- Ура-а!
- Ура-а!
.....
-Эй, тырлай-тырлай, айда эче изиш кычалалына?!- Влайка тӹргештӹлаш цӓрнӹш,- Кого пӓрдӓшвлӓ кечӹвӓл анзыцат вет качкыт,- манеш.
_Яра йок, ситӓ, токына кеӓш келеш,- мӹньжӹ ӹнгӹрем,- Мӹшкӹрӓт теве шужен колтыш.
- Ӓлмӓ-ӓлма эче изиш шӹнзӓлынӓ, сойток вет иктӓ пӓрдашым кыченӓ!,- Влайка мӹньым сарвала,- Нужер шукш доно шуэн анженӓ,- манеш.
- Ӓлмӓ-ӓлмӓ ӹне... толькы шукы агыл, кечӹвӓл якте веле. Вара кенӓ.
- Кыш пырен кенӓ? Кенӓ!- нужер тӹшкӓвлӓ логӹц шукшвлӓм поген толят, Влайка ӓнгӹрвлӓм вӹдышкӹ нужер шукшвлӓ доно колтыш.Мӹламжӹ мам ӹштӹмӹлӓ? Мӹнят паштекшӹ тенгеок ӹштӹшӹм дӓ вара сагажы шӹнзӹм. Толькы вот ӹнде ик капцакаат ак тӓрвӓнӹ. Мӱктӹ дон пынтӹрвӹвлӓ темевӹ виднӹ, а пӓрдӓшвлӓ эче шужен шоктыделыт гыце?
Ти веремӓн сӹнзӓэш ӱлнӹрак ылшы каргыжан преня тӹкнӹш. Преня дык преня. Но тӹдӹ со токынала дӓ токынала лишем миӓ.
- Ужат?- мӹнь Влайкам йышкыральым.
- Ужам-йӓ...
- Йогы ваштареш куза...Кыце тенге?
-Ах-ха-а...
Теве пренянӓ туренӓ якте шо дӓ вес сиреш шагальы.
- Валька, тидым тамахань кол кузыкта векӓт,- влайка попа.
-Кыце колжы кузыктен кердеш? Лепкӓ донжы шӹкӓ ма?- мӹньӹ йӹрем.
- Агыл, ӓнят тагыце преняэш пижӹн шӹнзӹн...
-Кыце вара?
- Кыце-кыце...Ӓнят, иктӓжын ӓнгӹрӹш варештӹн ылын, вара лескӹжӹ хӓлӓ кӹрын шуэн: ӹнде преняэш лескӹжӹм куктен-пӹтырен шӹнден. Вот и шыпшедӓ.Кого кол, векӓт!..
- Лачок вӓл?..
- Ӓне кыце преняжӹ ӹшке вуяжок каштын кердеш?
Ти кытлашты мӹньӹн ик капцакаэм пыть-йошт вӹд лӹвӓкӹ вален кеш! Акат кай.
- Ужат?! Ужат!?- Влайка сӹгӹрӓл колтыш.
Мӹнь ӓнгӹрваштырем роалтышым дӓ вурдыжым токемлӓ шыпшаш тӹнгальӹм.
-Э-э! Махань нелӹ! Когон нелӹ!- саслем.
-Попышым вет! Кого пӓрдӓш!- Влайкаэмӓт токем тӹргештен, ӓнгӹрваштырем шыпшаш ӹнде палша.- Сӹсӹрген веле ӹнжӹ ке!
Тенге веле манын шоктыш, ӓнгӹрваштырна выртешок куштылге кеш. Лескӹм шыпшын лыкна- ӓнгӹрӹш тамахань трӓпка лаштык веле пижӹн шӹнзӹн. Лишкӹрӓк анжална- тӓгӱн трусик гӹнь веле.
Ти веремӓн тӓгӱн-ӓнят ваштылмы юкшы шактен колтыш. Анженӓ- вӹд вӹлнӹ эдем вуй каеш.
-Пӓрдӓшдӓжӹм кычышда ма?- эдем вуй мӓ гӹцнӓ ядеш.- Хи-хи-хи дӓ ха-ха-ха!Э-э, тидӹ Вадимлӓ чучеш-ӹш!
- Э,Вадим, тӹнь ылат ма? Кыце тишкӹжӹ вӓрештӹнӓт?
- Ох, ам керд! Ох, ам керд!Колем! Ваштыл колем!- тӹдӹ кайышлана. Лепкӓштӹжӹ кого сӹнзӓлык, а ышма сагажы тамахань какляка пыч.
- Ит ородыланы!Мам ваштылат, теве трусикетӹм нужер тӹшкӓ лош шуэн колтенӓ, вара цӓрӓн токыда кыргыжаш шоат!
...Кыце вет ти гӓнӓ мӓмнӓм чиктӓш шанен пиштен!
Мам вара, чӹчӹжӹ йори вӹд лӹвӓлнӹ каштмы маскым дӓ ялыш чимӹ ластывлӓм нӓлӹн канден ылын. Дӓ Вадимет мӓмнӓм лӱдӹктӓш манын, сагана кол кычаш вуйта кеде. Э-э,мӓжӹ лӱдӹннӓ ма? Уке-изиш веле!Ӓнят когонок лӱдӹнӓ ыльы... Но мӓ ти лӱдӹшнӓжӹм ӓнгӹрен лыктынна!
("Чарли" книгӓ гӹц, Й-Ола,2008)
-Валька-а!.. Валька-а!..- тӓгӱ мӹньӹм ӧлицӓ гӹц сӹгӹрӓ.
- Ма-а?..- омпыш донок мӹнь пӧрт окня вашт анжальым. Э-э, тидӹ тӓнгем, Влайка.
- Лӓктӹма!
- Малын?
-Кол кычаш кенӓ?!
- Тырлай, ӹшке пыремӓ, качкылдалам веле.
Влайкан кок ӓнгӹрваштыржы ижӹ улы, коктыге сагажы нӓлӹн, каждыйжын кым ӓнгӹр рӓдӹ ижӹ. Кынамжы молы икӓнӓштӹ кым колым шыпшын лыктеш. Когонок кычен мышта. Мӓ икӓнӓ агыл тӹдӹн доно тӓнгӓшеннӓ: кӱ кечӹ мычкы шукырак колым кычен лыктеш? Тӹдӹ со сӹнгӹшеш лӓктӹн: тамалын-ӓнят тӹдӹлӓн шукырак кол вӓрештеш доко. Цӓшӓнрӓк ылеш векӓт.
- Йӹлӹм ӓнпичӹштӹ агыл, каремӹштӹ, кыныж ара лӹвӓлнӹ кӹчӓлӹнӓ. Тӹштӹ патырраквлӓ ылыт,- пӧртыш пырымыкыжы, Влайка попа.- Тагачы тыр, мардежӓн агыл.
- Цецаш...- мӹнь тури туаткалым ышмашкем шӹшкӹн шӹнденӓм, шӹшерӹм эче подылаш цацем.
Мӹньӹнӓт такшым кок ӓнгӹрваштырем улы, ӹнде тожы кым ӓнгӹр рӓдӹ, но пӹтӓри кокты рӓдӹ веле ыльы, а тенгечӹ йориок пижӹктӹшӹм.
- Вадимӹм шӹц сӹгӹрӓл ма?
- Сӹгӹрӓльӹм дӓ... ам ке маньы.
- Кышкы, келесӹшӹц?
- Келесӹшӹм дӓ... чӹчӹжы толын...
- Мам канден?
- Ам пӓлӹ, нимат ӹш попы доко.
Вадимӓт тенгежӹ со сагана каштеш. Но тӹдӹн халашты ӹлӹшӹ чӹчӹжӹ улы, толмыжы йӹде Вадимлӓн тамавлӓмӓт канда. Имештӹ моло бинокльым пуэн. Седӹндон,анзылнына тӹдӹ когоракеш ӹшкӹмжӹм ужеш ыльы.Хайзижӹмӓт эче хайзирӓк ылеш, со командир лиӓш цаца.Эче йӓлӹмӓт мыскылалеш- техеньрӓк ӹрвезӹ.
- Яра ӹнде, кенӓ!- туаткал лаштык донок мӹнь стӧл логӹц лӓктӹм.
Кол кычаш кынамжы Кожваж ӓнгӹрӹш, а кынамжы Кого Йынгышкок каштынна. Тагачыжы Йынгы тӹрӹш кеӓш лина. Велосипедвлӓнӓм кышкыжнаат, йӹллан каремӹш сӓрнӓл толна. Вара Ольгын Лык варӹш кыдална.
- Шонг йӓмӹш!- Влайка манеш- Тӹштӹ пӓрдаш вӓр, икечӹ Филимон ежӹнг кыташым кычен!
- Кӱ манеш?
- Вадим!
- Алтала сӓй...
Такшым, солана мары, Филимон, яжо коллоэцеш шотлалтеш, шӹренок кого колвлӓм кыча. Но Вадимӹн попымыжылан когонат ӹнянӓш ак ли, тӹдӹ алталашат ярата.
-Ӓлмӓ-ӓлмӓ...
Кришкӓн Влайка мӹнь гӹцем ик иэш веле когорак, тӹдӹ кӱшӹл вуйышты ӹлӓ. Мӹньжӹ токышты со кыргыжталам. Нӹнӹн пуркавлӓштӹ моло улы, а сарай лӹвӓлнӹштӹ яжо пу станок шалген, дӓ хӓдӹрвлӓжӓт тӹштӹ ембӹлвлӓ, пыровлӓ, толотавлӓ ылыныт. Тьотяжы яжо кид мастар ылын.Седӹ, мӓ тӹштӹ пу гӹц сакой мадышвлӓм, пичӓлвлӓм ӹштӹлӹннӓ.Тевеш, ӓнгӹрваштырвлӓмӓт тӹшток ягылтеннӓ. Влайкажын эче Анюка шыжаржы ылын, тӹдӓт со мӓ сагана иквӓреш мадын.
Теве ӹнде "шонг йӓм" манмы вӓрӹшкат кыдал толна. Ти вӓрӹштӹ Йынгы ӓнгӹрнӓ кого лыкым пуа, лач пӱгӹ ганьок какляка ылеш. Кӱшнӹрӓкшӹ- кӱэрӓн дӓ коаш, ашкед ванжашат лиэш, а тидын турежӹ- пиш келгӹ дӓ кымда. Вӹдшӓт ире, тырын йога.Вӹдшӹ изиш ти варӹштӹ шонгештешӓт векӓт "шонг йӓм" маныт? Ӱлнӹрӓк ӓнгӹрнӓ эче какляргалт кеӓ, а вара тӹшкӓвлӓ шайылан сӹнзӓ анзыцын ямеш.
Мӓ ӓнгӹрваштырвлӓнӓм велосипед рам гӹцын кедӓрен, нӹнӹм кол кычаш йӓмдӹленӓ, а вара йӹлвлӓм чиктен шӹнден, капцакавлӓнӓм вӹдыш шуэн колтышна. Влайкажын капцакажы комбы пын гыц ылыт, а мӹньӹн- лапкашты нӓлмӹвлӓ гӹнят, но сойток яжон кайыт.
- Маняр гӓнӓ шӹвӓльӹц?- Влайка мӹнь гӹцем ядеш.
-Ик гӓнӓ!..
-Э-э, тенге нимат ат кычы!
- Малын вара?
-Кым гӓнӓ вет келеш: йымын йыла кым йыла!
Лачокат,тидӹм веле келесен шоктыш, ик капцакажы, вара весӹжӓт вӹд лӹвӓкӹ вален-вален кевӹ. Ӓнгӹрваштырвлӓжӹм шыпшын лыкты: каждыйышты- ик мӱктӹ рӓдӹ. Э-э! Теве, мӹньӹнӓт капцакаэм пытькаш тӹнгӓльӹ, дӓ мӹнят ик мӱктӹм шыпшын лыктым. Ах-ха! Качкеш!..
Вара Влайканат дӓ мӹньӹнӓт капцакавлӓнӓ мадыт веле: ик кол паштек весӹм сирӹш кӹшкенӓ. Мӱктӹвлӓ дӓ пынтӹрвӹвлӓ веле гӹнят, ма вара, сойток сусу ылына. Тенге цаклыдеок пӱлӓ веремӓ эртӹш векӓт.Кечӹвӓлӓт лишемеш. Шотлен нӓлнӓ: Влайка кымлы вӹц колым кычен, а мӹньӹн чӹдӹрӓк- кымлы кокты веле. Ти гӓнӓкӓт сойток вет Влайка анзык лӓктӹ!
-Пытькы-пытькы, кол-кол!
-Мытькы-мытькы, тол-тол!
-Лиэш яжо кагыль!
- Коклы вӹц падкагыль!
- Ура-а!
- Ура-а!
.....
-Эй, тырлай-тырлай, айда эче изиш кычалалына?!- Влайка тӹргештӹлаш цӓрнӹш,- Кого пӓрдӓшвлӓ кечӹвӓл анзыцат вет качкыт,- манеш.
_Яра йок, ситӓ, токына кеӓш келеш,- мӹньжӹ ӹнгӹрем,- Мӹшкӹрӓт теве шужен колтыш.
- Ӓлмӓ-ӓлма эче изиш шӹнзӓлынӓ, сойток вет иктӓ пӓрдашым кыченӓ!,- Влайка мӹньым сарвала,- Нужер шукш доно шуэн анженӓ,- манеш.
- Ӓлмӓ-ӓлмӓ ӹне... толькы шукы агыл, кечӹвӓл якте веле. Вара кенӓ.
- Кыш пырен кенӓ? Кенӓ!- нужер тӹшкӓвлӓ логӹц шукшвлӓм поген толят, Влайка ӓнгӹрвлӓм вӹдышкӹ нужер шукшвлӓ доно колтыш.Мӹламжӹ мам ӹштӹмӹлӓ? Мӹнят паштекшӹ тенгеок ӹштӹшӹм дӓ вара сагажы шӹнзӹм. Толькы вот ӹнде ик капцакаат ак тӓрвӓнӹ. Мӱктӹ дон пынтӹрвӹвлӓ темевӹ виднӹ, а пӓрдӓшвлӓ эче шужен шоктыделыт гыце?
Ти веремӓн сӹнзӓэш ӱлнӹрак ылшы каргыжан преня тӹкнӹш. Преня дык преня. Но тӹдӹ со токынала дӓ токынала лишем миӓ.
- Ужат?- мӹнь Влайкам йышкыральым.
- Ужам-йӓ...
- Йогы ваштареш куза...Кыце тенге?
-Ах-ха-а...
Теве пренянӓ туренӓ якте шо дӓ вес сиреш шагальы.
- Валька, тидым тамахань кол кузыкта векӓт,- влайка попа.
-Кыце колжы кузыктен кердеш? Лепкӓ донжы шӹкӓ ма?- мӹньӹ йӹрем.
- Агыл, ӓнят тагыце преняэш пижӹн шӹнзӹн...
-Кыце вара?
- Кыце-кыце...Ӓнят, иктӓжын ӓнгӹрӹш варештӹн ылын, вара лескӹжӹ хӓлӓ кӹрын шуэн: ӹнде преняэш лескӹжӹм куктен-пӹтырен шӹнден. Вот и шыпшедӓ.Кого кол, векӓт!..
- Лачок вӓл?..
- Ӓне кыце преняжӹ ӹшке вуяжок каштын кердеш?
Ти кытлашты мӹньӹн ик капцакаэм пыть-йошт вӹд лӹвӓкӹ вален кеш! Акат кай.
- Ужат?! Ужат!?- Влайка сӹгӹрӓл колтыш.
Мӹнь ӓнгӹрваштырем роалтышым дӓ вурдыжым токемлӓ шыпшаш тӹнгальӹм.
-Э-э! Махань нелӹ! Когон нелӹ!- саслем.
-Попышым вет! Кого пӓрдӓш!- Влайкаэмӓт токем тӹргештен, ӓнгӹрваштырем шыпшаш ӹнде палша.- Сӹсӹрген веле ӹнжӹ ке!
Тенге веле манын шоктыш, ӓнгӹрваштырна выртешок куштылге кеш. Лескӹм шыпшын лыкна- ӓнгӹрӹш тамахань трӓпка лаштык веле пижӹн шӹнзӹн. Лишкӹрӓк анжална- тӓгӱн трусик гӹнь веле.
Ти веремӓн тӓгӱн-ӓнят ваштылмы юкшы шактен колтыш. Анженӓ- вӹд вӹлнӹ эдем вуй каеш.
-Пӓрдӓшдӓжӹм кычышда ма?- эдем вуй мӓ гӹцнӓ ядеш.- Хи-хи-хи дӓ ха-ха-ха!Э-э, тидӹ Вадимлӓ чучеш-ӹш!
- Э,Вадим, тӹнь ылат ма? Кыце тишкӹжӹ вӓрештӹнӓт?
- Ох, ам керд! Ох, ам керд!Колем! Ваштыл колем!- тӹдӹ кайышлана. Лепкӓштӹжӹ кого сӹнзӓлык, а ышма сагажы тамахань какляка пыч.
- Ит ородыланы!Мам ваштылат, теве трусикетӹм нужер тӹшкӓ лош шуэн колтенӓ, вара цӓрӓн токыда кыргыжаш шоат!
...Кыце вет ти гӓнӓ мӓмнӓм чиктӓш шанен пиштен!
Мам вара, чӹчӹжӹ йори вӹд лӹвӓлнӹ каштмы маскым дӓ ялыш чимӹ ластывлӓм нӓлӹн канден ылын. Дӓ Вадимет мӓмнӓм лӱдӹктӓш манын, сагана кол кычаш вуйта кеде. Э-э,мӓжӹ лӱдӹннӓ ма? Уке-изиш веле!Ӓнят когонок лӱдӹнӓ ыльы... Но мӓ ти лӱдӹшнӓжӹм ӓнгӹрен лыктынна!
("Чарли" книгӓ гӹц, Й-Ола,2008)
среда, 1 марта 2017 г.
вторник, 28 февраля 2017 г.
Мары ӹлӹмӓш гишӓн первиш кино
Ти кином 1928-29 ивлӓ лошты симайымы витнӹ.
Пиш шукым мары халыкын тӹнӓмшӹ ӹлӹмӓш гишӓн ӓшӹндӓрӹктӓ.
Цилӓлӓн тидым анжалаш келеш ылнежӹ - чоте йӓнгӹм аварта...
https://www.youtube.com/watch?v=o3T4eT_zh8A
Кынам дӓ кыце ти кином ӹштенӹт?
Тидӹ гишӓн тиштӹ лыдаш лиэш: http://xn--80afuoop2g.xn--p1ai/2016/02/%D1%87%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D0%B6%D0%B0%D1%82-%D0%BA%D1%83%D1%80%D1%8B%D0%BC%D0%BB%D0%B0%D0%BD-%D1%88%D0%B0%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%88-%D0%BA%D0%BE%D0%B4%D1%8B%D0%BD/
Пиш шукым мары халыкын тӹнӓмшӹ ӹлӹмӓш гишӓн ӓшӹндӓрӹктӓ.
Цилӓлӓн тидым анжалаш келеш ылнежӹ - чоте йӓнгӹм аварта...
https://www.youtube.com/watch?v=o3T4eT_zh8A
Кынам дӓ кыце ти кином ӹштенӹт?
Тидӹ гишӓн тиштӹ лыдаш лиэш: http://xn--80afuoop2g.xn--p1ai/2016/02/%D1%87%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D0%B6%D0%B0%D1%82-%D0%BA%D1%83%D1%80%D1%8B%D0%BC%D0%BB%D0%B0%D0%BD-%D1%88%D0%B0%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%88-%D0%BA%D0%BE%D0%B4%D1%8B%D0%BD/
Подписаться на:
Сообщения (Atom)