Пал Генай, Йынгы-Кушыргы
Пуры
лижӹ шергӓкӓн Зинови!
Мӹньӹм
атат ӓшӹндӓрӹ седӹ – маняр и вара эртен…
Ӓтям дон
коктын мӓ вӓскӓштӹдӓ иктӓ кок-кым ӓрня кытла ӹленнӓ вет 1956 ин. Тӹ кӓнгӹжӹм
ӓтям солашкыда колхоз вуйлаташ толын – Йоласал КПСС райком гӹцӹн карангмык.
Поктыл лыктелыт – тенге итӓт тумайы. Лач ӹшкежок карангы, тӹнӓм вет, Хрущевэт
тӹдӹм 30-тысячниквлӓ лоэш сек незер колхозвлӓм лӱктӓш колтыш. Ӓтямжӹ
Йынгы-Кушыргым айырыш ӓвӓмлӓн йукымат попыдеок. Пиш когонок ӓвӓмжӹ тӹнӓм
орланен вет.
Ай-яй!...
-
Йошкарлашкы тӹньӹм колташ сӧренӹт, обкомышкы…, а тӹнь… Сек худа колхозым айырышыц,
дӓ мӹньӹмӓт кок изи тетя дон тиш шыпшын кандышыц!!! – йукын мӓгрен-сарвален
ӓвинӓ пиш ясыланен ӹлен икманяр и вӓл – амат пӓлӹ…
Пӧртдӓжӹ
чоте итӹрӓ ылын, ӓвӓт цилӓ пораткан урден – чиӓлтӹм седрӓм со йӹлгӹжмеш мышкеш
ыльы. Коршок-селмӓ-плошкавлӓмӓт стараен мышкын…
Тӹньжӹ
сӓмӹрӹк жепӹнок чахоткы дон хывораяш тӹнгӓлӹнӓт… Тӹ ясым тынӓм лецӓш пиш нелӹ
ылын, керӓл лекӓрцӹвламӓт моаш лите… Амат ӓшӹндӓрӹ маняр им йымы тӹлӓт пуэн, но
шукыжым агыл векӓт. Шонгеммешок ясыланен пӹтӹшыц ма???...
Ӓвӓтжӓт
(простяй, лӹмжӹм монденӓм…) вет тӹнь верцет пиш ясыланен – сӹнзӓвӹд пӹтӹмеш мӓгрен…
Цӓрнӹдӹм ойхыжым сагажок коропыш нӓнген – тенге манытыш…
А мӹнь
тӹньӹм вел агыл, ӹшкӹмемжӹмӓт ӹжӓлӓем вот вет ма гишан. Тӹнь вет художник
ылынат, но ик пӓшӓэтӹмӓт раскыдын ам ӓшӹндӓрӹ!... Пиш ӹжӓл!!! Ужнем ылнежӹ…
Солана
мыч вел агыл, Кырык Сир йӹрвеш пашавлӓэтӹм чоте хвалят ыльы. Картинвлӓэтӹм
пазарышты выжалендӓ, изи оксам ӹштендӓ – ӓвӓт тӹштӹ выжален сӓй…
А вот
вӓскӓштӹдӓ пиш кого картин кечен – тамахань вырсы… салтаквлӓ тӹжемӹн ик арми
ваштареш весӹ… пушка-пичӓл лӱмӹ шӹкш… сабльывлӓ дон мыктешкӹвлӓ… Техень ӓш вуй
кӧргешем кодын токо… Ти картинетшӹ перегӓлт кодын вӓл? Ӹшкежӹ келесен ат керд
седӹ – шӹгерлӓетшӹмӓт моаш ӹнде нелӹ сӓй… Но вет тӹ картинӹм ӹшкежӓт чоте
яратенӓт – седӹндон иктӹланат выжалыделат, ане?
Кӱм
гӹнят вес тӱня гӹцӹн, кердӓт гӹнь, покашкыжы шырал колтай – но пӓлӹзӹм, ӓль яжо
мужаным вел. Ядмашемӹм тӧр цаклышты дӓ тиш сирен колтыштыш - пӓлет сӓй –
интернетӹм вет ӹнде цилан кычылтына…
Ӧраш
лиэш ане? Земля йӹрвеш, тангыж гач моло, такешок звонялтен, иканӓ иктӹм ужын,
хытыраш лиэш… Такешок! Ай-яй, махань цӱдӓ, ане?!
Кынам
вал ӹнде наукы тӓмдӓн, вес монгыр тӱняшкӹ, телефонвлӓм шыпшын лыктеш. Вот вет тӹнӓм
тӹнь цилӓ шайышт кердӓт, ӓӓ!!! Ӓнят тенгеат лиэш, ку пӓлӓ вара?...
Кызӹтшӹ
цӱдӓ ӹлӹмӓш толмы гишӓн вет тошты правленьӹштӹ ӓрӓкӓ йӱмӹ лошты Кутр Михала мол
полдымактылыныт, но иктӓт тӹдылӓн ӹнянӹделыт. Шудалыныт вел, но иктӓт ынгылыделытӓт
витнӹ, а вет Михалан тошты кӓмӹнӹ томаштыжы ик окняжы лачок 2020 и кӧргүш анжен
ылын… Михалажат тыдым яжонжок ынгылыде, но вет смартфон кычылтшы эдемвлӓм ужын,
да эче шукы вес йиш «девайсвлӓмӓт» ужын, но анжашжы когон лӱдӹн, окня огол гӹц
ик сынзӓм вел лыктеш ыльы… Вара «коныйдворыштет» подылешӓт йӹлмӹжӹм сӹсӹртӓ –
кыце вара техеньӹм ужын тырхаш лиэш…
Эче
иктӹм яднем! Йошкар-Ола ПЛТИ институт тӓнгем, Купри Валери, вет тӹнь доцет
кӱшӹлрӓк пашкуды томашты ӹлӓ? Иктажӹ шокшы шӓлӓм тӹдӹлӓн келесӹштӹш яра? Эче
Тихона Толя (Апелин эргӹжӹ), Алексеев Натоли дӓ вес солана, 60-шы ивла лоштыш, ӹдыр-ӹрвезӹвлӓлӓнӓт
пурым шанен рок яктеок кымалнем…
Яра,
шергӓкӓн Зинови! Ладнанок киок, вӓрет пышкыды дӓ шӓрет шӹдедӹ-шӹдӹдеок лижӹ!...
Пурым
шанен…
Ай-яй, махань ӧрӹктӓрышӹ сирмӓш! Лукьян Зиновилӓн...Эх, шукым монденӓ ӹшкӓла...Мӹнят тӹдӹм ужаш ужынам вӓл, ам ӓшындӓрӹ, вӓтӹжӹм яжон пӓлем ыльы, тӹдӹ Йоласал почтышты ровотаен. Лукьян Зиновижӹ 50-шӹ ивлӓштӹ Пистерлӓ сельсоветӹн вуйлатышыжы моло вет ылын, как раз мӹньӹн шачмы нерген свидетельсвым моло сирен пуэн, шачынамжы ылын ик-кок ӓрня анзыцынрак, но когон йожан ылын дӓ ӓтямжӹ Пистерлӓш сирӓш толын кердӹн 27 феывральын веле, Зинови дон ӓрӓкӓм подылыныт дӓ сиренӹт, тенге ӓвӓм попа ыльы. Лукьян Зиновин кок тетяжӹ лин: ӹдӹржӹ дӓ 1960 ин шачшы Вова эргӹжӹ, тӹдӹм Петя шоляэм доно иквӓреш 1978 ин шошым армиш кеӓш хала пристин якте ыжатышна.Вара Вова лётный училищӹм пӹтарӹш дӓ АН-2 самолёт доно чонгештӹлӓш тӹнгальӹ., ӹдӹржӹ Йошкар-Олашты ӹлӓ.Вот тенгелӓн веле Лукьяноввлӓ гишӓн пӓлем. Эче вессирӹшток родняжын, Лукьян Иванӹн, Саша эргӹжӹ, тожы Йошкар-Олашты ӹлӓ, пиш яжо сантехник лин шӹнзӹн.Шӹренок концертвлӓ годым моло ужына.
ОтветитьУдалитьТенге...Цилӓ изин-олен мондалтеш ӹшкӓлӓ...Но анжок вара, солана Пал Генай мавлӓм ӓшӹндӓрӓ, дӓ вет ӹлӹшӹ эдемок колышы эдем док техень сирмӓшӹм сирӓ...Лиэш ма тенге? Лиэш тама доко, тидӹ техень жанр, техень йӧн, марла маншаш гӹнь...Изи годшы шамжы пиш яргатан цилӓ ышыштыжы переген коден. Тӓнгвлӓжӓт Купри Валери, Тихона Толя( Чебоксарышты), Алексеев Натоли ӹлӓт дӓ нӹнӓт шукым ӓшындӓрен пуэн кердӹт сӓй. Мане, шукы ма ылын, ӹнжӹ мондалт манын, цилӓ тидӹм сирен кодымыла ылнежӹ, ма пӓшӓм солана Пал Генай когон ӹштӓш цаца. Тау тӹдӹлӓн!
Зиновин ӓвӓжы Евстоли лӹмӓн ыльы. Пиш пӹсӹ, труяш мастар семынь ӓшешем кодын.
ОтветитьУдалитьА мӹнь К.Брюлловын "Всадница" картинжым Зиновивлӓ доны со пиш яратен анженам, тидӹм пиш яжон ӓштем.
Пуры кечы. Тенгечы книгавлам получаенна да пиш когон кого таум келесынена. Молнамшы ылымаш гишан, кыце тётя папинавла ыленыт колышташ веле агыл, лыдашат пиш когон интересно. Мыньы ылем Зиновин томашты, тыдым авамвла 1990ин налыныт, но нимахань картинвлам ужделам. Алексеев Анатолидон тагачы вел шайыштна, изи годшыжым, капка пичы вуйышты шынзымыжым, хокей ла мадмывлам тожы ашындара.
ОтветитьУдалитьПиш сусу лин колтышым! Тау тӓландӓӓт - сирӓлтемӓдӓ тишкӹ кӹзӹтшӹ сола ӹлӹмӓш гишӓн... Чоте вет цилӓланок керӓл тидӓт. Шукы вашталтын, вашталтеш... Тама ямешЮ тама шачеш... Фотовлам моло ӹштемӓда - тишӓк сӓкӓлтем цилӓлан... Фотом тиш колтен кердӹдӓ - chalomkin@gmail.com Тау!!!
УдалитьКого ШОКШЫ шала Кушыргы халык гыц!!!🙂
ОтветитьУдалитьТау! Пиш кого тау, шергакӓнвлӓэм!
УдалитьТӓмдӓм ужмем шоэш, сагада иквӓреш лач пыйырт хытыралнем, аль йукдеок шынзӓш лиэш, сынзӓшкӹдӓ анжалаш...
Лач пурым веле цилӓлӓндӓ шанем...
Шокшы шӓлӓ доно -
Пал Генай
Кого шокшы шӓлӓм Кушыргы халык гӹц агыл, Кушыргы халык дорц колтедӓ сӓй. Тевеш эче кыдыжы ШӒЛӒ ИВАН ГӸЦ маныт. Иван гӹц махань шӓлӓ лӓктӹн кердеш-йӓ? Иван дорц манаш келеш. Кушыргы залык дорц!
УдалитьЭ, громотей! Дорц агыл - ДОЦ. Кушыргы халык доц!
УдалитьЛ.П.Васикован лӹмдер семӹнь - ДОРЦ(ЫН)! Тыменьдӓ шолявла, тыменьдӓ пыток, кыце мӓмнӓн Лениннӓ шӱден соок!
УдалитьПуры кечы. Мынь погем тошты годшывлам, седындон улы ядмашвлаэм: Аштавай монастырь гишан иктамам паледа? и Кыльыкал родыда Доброхотовла? Женя.
ОтветитьУдалитьПуры вады, Женя! Аштавай шотеш ӓштем техень шаям. Монастырь ылын векӓт, попат ыльы.
ОтветитьУдалитьА Кыльыкал Доброхотоввлӓ мӓмнӓн роды ылыт. Ӓвӓм тӹштӹ шачын, а мӹньӹм тьоти дон папиэм 1950+ ивлӓштӹ анжен куштенӹт...)
Пуры вады. Кызыт монастырь варышты шагалтымы кого хрестым и шындымы изи часовням.Ыжал когорак эдемвла уже уке ылыт. Шаявла мычкы-мычкы веле колаш лиэш монастырь гишан. Сек когожы Аштавай гыц Миропи шукерды агыл колен кеш. Шукыжымок тыды шайышт пуэн кердеш ыльы. Лузин гишан кок шаям келесалнем. Кыльыкал родывлада танан Лузиныш шарлыделыт видны. Ломоносовла, Арсекинвла, Фирсовла тишак вазалыныт. Ынде Дузинжат охреш кодеш, пиш ыжал 90 и сола ылен шон ынде курымжы кырылтын. Садыштыш олмавувлажы кынамжы магырымла чучыт, иктан ныны док сусун ашкед ак толеп. Нырвлаат тенгеок шыргы дон кушкыт. А вед 90 и перви земля ситыде, тиш Кыльыкал народ толын. Кызыт каремжат, ныржат пушангы доно кушкеш. Эче иктым келксынем: изина годым самолет ныреш вазалын маныт ыльы тыш народ когон анжаш кыргыжын, а летчикшы Ар"юнгывуй Патак Валери маныт ыльы, ыде палем тандан лыдыштавла гыц торжым. Вот манеш-манешыжы.
ОтветитьУдалитьКого тау, Женя! Ти шайыштмашдам пыйырт кужемдӓрӹмӹк пасна цӓилӓлӓн анжыктымыла. Чоте интереслӓ лишӓшлык. Ксенофонт Фирсов дон мӹнь ик классышты тыменьӹнӓм. Йынгы-Кушыргыштыжат, Йоласалыштыжат - 1966 ин пӹтӓрен лӓкмеш. Пиш яжо ӹрвезӓш ыльы... Тӹнӓмшен лач шоэн-шоэн колам - халашты санэпидстанцин главврач ылын маневӹ... Изи Лузин солам ӓшӹндӓрем - иктӓ 10-15 пӧрт вел шӹнзат ыльы векӓт. А вот сола историжӹм воксьок пӓлӹделам. Ти лаштыкым шӓрлаш келеш ылнежӹ. Эче Аштавай гӹц Раям ӓшындӓрем. Фамилижым монденӓм... Тылык ӹдӹрӓш ыльы - пиш незерӹн ӹлен...
ОтветитьУдалитьМам тумаедӓ тидӹ гишӓн? Сиралтедӓ? Лӹмдӓжӹмӓт, ӓль псевдонимым сирӹдай...
Тау!
Пуры кечы. Аштавай Миропи шайыштмыжы доно: Аштавай у сола агыл, тошты солаок ылыеш. (А то кыдыжы сират революци паштек веле шачын маныт). Тыш толыныт Виловат пока народ, Покан гыц, Садсола гыц (Ретяновла), Шапкила гыц кыды тиды семняжы ванжен. Вар шукы, кымда Йынгы алыквла. Йынгы вес пока землаат ылын марынвлан. (Кызыт веле соасламарывла налын колтент). Миропи шайыштмы доно: земля гишан соок кредалмаш ылын соасламарывла доно, ныныжы марын земляш окниок пырат ылын видны. Аштавай народ кукшика варыштыжы (соасламарыш тышец пишок яжон каеш) пушка формым ыштен шынденыт, да шкежат саслен кыргышталыныт пушка, пушка луа.Та лачок та агыл. Миропи шайыштмы доно: Кынам мынастирым питраш тынгалыныт, тышец шукы иконым сола народ токыжы нанген, Кушыргывлажы моло йыдым намалыт ылын, кого иконешыжы каклярген веле шынзыт ылын мнеш. Миропин аважыланат ик икон Божийматери варештын, да пырцаш подылтым серебряный савала. Ты икон доно авам мыньым марлан пуэн манеш, а савалажым Еласал церкы пачылтмыкы Миропи шке тыш пуэн. Церкыжы пока живой ылын тышак Аштавай народлан клубым ыштеныт. Амвоныштыжы сцены гань лин, шукышты агыл церкы йылен кеа. Монахвла, послушниквла шукын агыл, но ылыныт, рушынвлаат, марынжат. Миропи Шайыштмы доно: монастырьым отимайымыкы ылаш вар кодде, седындон Аштаваешок ик монах строяш тынгалы томам Волговешный кечын (Благовешенья), кынам кек пыжашымат ак опты. Марын сола народ техень овуцам тышлен молнам. Стройымаш шоте портшы, шкежат ямын манеш. Тагу анят монахвла логыц мандалины, балалайкы дон шактен мыштен. Аштавай ыдырвла тымень кодыныт, паклажы Паратмар ыдырвлаат шактат ылын. Аштавай лапыш кандат ылын Майски шкал фермым (летний лагерь маныт ыльы). Эче ик момент: война годым Аштавай кого келгы каремышты ыленыт дезертирвла, толи ызак-шоляк, толи агыл. Шачшывла Аштавайышток. Авашты тыш качкаш намалеш ылын. Кого ушты тел годым Миропи шайыштмы дон, шыргы карем гыц шыкш трубала куза ылын. Шукышты агыл ныным кычен кеат. Миропи шайыштмы доно: изина годым ты тура каремыш мадаш каштынна, урын валышы изимица, канцератывлам монна манеш. Лач монастирь варжым цила трактыр доно торемдне колтеныт. Кодыныт кырпыц пыдыргывла веле. Лузин покаштыш каремышты ик варыштат йоген лакшы выд уке. Лач монастырь гыц вален шагалат тура каремыш тышты вел шолшы выд улы. Тышты ылын кого вал (варжы кодын), момоца вар улы. Выдшы тышец яжонок йога, да йоген лактеш питомник тырыш. Аштеда сай, ылын Санаторин Йынгы тырышты лапышты питомникшы.
ОтветитьУдалитьМыньын родемжы ылеш Кыльыкал гыц: Павловла. Пиш кого семня ылын. Лузинышкок толыныт кок семня Ломоносова Марина Трофимовна, Павлов Лука Трофимович, Якынырышты Яндыкова Василиса Трофимовна, эче шукын. Якынырышты Василисын эргыжы Яндыков Сымион Андреевич айырен колта пытариш ватыжым да налеш Кушыргы гыц Степанын ыдыржым.
Мынь ровотаем сельсоветышты да шарген кердам похозяйственный книгавлам. Еласал кустын улы тынгалтышыжы 1952 год гыц, Картук кус 1942 год гыц. Еласал район годшы пишок интересны. Когон шукын ыленыт толшывла, рушынвла, тадарвла, украины гыц. Тенгеок Санаторишты ровотаеныт толшывла веле (врачвла, бухгалтервла). Молнам Санатори когонок йажо ылын, ире, яжо аллейывла. Кызыт лач ашындараш кодын писты аллейы веле. Кувла каштында ти аллейы мычкы? Улы тышты пихты, кок кым кедр (Удалов шынден маныт). Кедыржат скоры ямеш мол пушангы лоэш. Вот тенгела.
Пиш кого тау, Женя! Чоте керӓл ӓшӹндӓрымӓшӹм сирӹшдӓ. Тидӹм пасна статья йишӹн цилалан анжыкташ лиэш? Лиэш гынь махань подписьӹм сирӹмлӓ - Евгений Павлов, Кыльыкал, ӓль Евгения Павлова, Кыльыкал?))) Идӓ ӧпкӓлӹ - мӹндӹрц пӓлен ам керд...
ОтветитьУдалитьПуры кечы. Изиш сиралтем Кыльыкал гишан. Аштеда сай, Кыльыкалын кым сиранжым: Кого сир, Эрсек сир, Кужы лиды. Тамалын анят Кыльыкаллан земля чыдеш толын дама. Кыльыкал народ окниок земля гишан кредалын. Ар"юнгы дон Кыльыкал ло межам Кыльыкал народ чоте паленыт. Кыльыкал землявлажат Ар"юнгы карем яктеок шот ылын. (Кызыт ты границам уже иктат ак анжеп), а молнам кок сола доно соредалмаш шыренок лиалтын. Седын дон Кыльыкал нород кеныт шыргышкыла. Шыргым куклен-куклен шкыланышты удым варвлам ыштеныт. Тиды ылын революци анзыцок. Тенге Санаторим шыргым лакмыкы Лузин покаш, Кыльыкал нырвла шачыныт. Изин олен тенге Лузин сола шачын. Пытарлишы ылаш толшы семняжы ылын Фирсовла. Нынын томам стройымы 1906 годым. 1928 пакыла толаш тынгалыныт мол семнявлаат. Малын сола лымжы Лузин лин? Сола народшы попат, земля пайылышыжын фамилижы Лузин ылын маныт. Кыльыкал народ эче шукы амашвла доно шурным погаш Лузин док кангыжым толыт ылын. Анят аштеда корным Кыльыкал гыц Санаторишкыла? Ик корныжы кывер гач ванжа аэропортышкыла куза, весыжы Эрсек Макарин пуажы гач Санатори шыргыш пыра. Санатори шыргыжым циланок Казоной маныт ыльы. Кыльыкалын шукынок паян семнявла ылыныт. Эрсек Макарижы моло уклаок паян ылын. Попат ыльы: раскулачиваен лыкмыкат эче шукы хадыржы кодын. Народ 60 ишывланат савлам моло налаш тыш веле каштыт ылын (пиш цаткыды савла да яжо манарвлам выжалат ылын).
ОтветитьУдалитьТошты годшы похозяйственный книгам пачатат тышты графа улы "грамотность", циланынок сирымы читает, пишет. Кыды тидыжы моло 1878 г.р. попазат читает, пишет сирымы. Революци анзыц цила солаэшок пачмы ылын школвлам. Мыньын папам шачын Кыльыкалеш 1911 г. Школыш каштын Кыльыкалышты куд иаш гыцын. Шайыштмыжы доно неволя нангеат ыльы тыменяш манеш. Тенге семняштыжы циланок грамытым плучаеныт.
Тиды цила мондымаш гыц веле. Анят иктажы Кыльыкалышты шачшы анжалеш тидым. Мам шоным анят привая тоштым.
Анжалдок Женя! Пӹтӓриш лаштыкым лыктым. Иктамам тӧрлӹмлӓ гӹнь сирӹдӓ. Тӧрӧк ӹштем!
ОтветитьУдалить