Шӹргӹн дӓ каремвлӓн пурлыквлӓ...

Пал Генай, Йынгы-Кушыргы

Солана ӹлӹзӹвлӓ шӹргӹштӹ дӓ карем шӹргӹ лаштыквлӓ мыч со тама йиш керӓлвлӓм кӹчӓл каштыныт - кӓнгӹжӹм, шӹжӹм, телӹм дӓ шошымжат...
Лым шылен пӹтӹмешок мастарвлӓ уала ваштырым пычкедӓш каштыныт. Йыдымет лым вӹлвӓл кӹлмӓ дӓ цаткыды кӧштӹр дон кечӹвӓл якте ечӹ дон вел агыл, ялынжат кашташ лиэш ылын. Кечӹ лӓкмешок изи тирӹм шыпшын марывлӓ шӹргӹш пырен кеӓт, уала тӹшкӓвлӓм лапата вӓрвлӓ мыч кӹчӓл мот, дӓ изи тавар дон ӓль пӹсӹ кӹзӹ дон лывыргы ваштырвлӓм пӹчкеден тирӹштӹм темӹктӓт... Вара тонышты тӹ ваштырвлӓ гӹц цилӓ йиш корзинвлӓм, ӓль кол кычаш керӓл пошвлӓм тодын-пидӹн ӹштӓт.
Цилӓ ийш вурдывлӓм дӓ равывлӓмӓт шӹргӹ йӹр марывлӓнӓ кӹчӓл каштыныт. Помидор тӹшкӓм тӹкӹлӓш ярал пандывлӓм уже лым шылымык роэнӹт.
Тетявлӓ дӓ сӓмӹрӹквлӓ пӹтӓриш пеледӹшвлӓм дӓ качкаш ярал пычвлӓм постараш яратат ыльы. Кынамжы ӓвивлӓштӹ урвач-шудымат постараш ядыныт. Тӹ шудым вӓтӹвлӓ пӧрт седрӓм мышкаш кычылтыныт. Урвач-шуды пучкам цӓрӓ ял дон ташкен начкы седрӓ вӹлвӓлӹм ыдыренӹт. Техень пӓша паштек седрӓэт уэмшӹ гань - ире дӓ ошы лин шӹнзёш...
Эче шошым мӱӓн куги вӹдӹм йоктарен погенӹт. Пӱшӓнгӹм ражтатат раж лӹвӓц куги каргыж гыцок вӹдӹлмӹ ӓтӹм сӓкӓт. Мастарвлӓэт чоте яжо каргыж ӓтӹвлӓм ӹштен мыштенӹт. Изи ражымат кодыделыт - цилӓ вӹд кӧргеш перегӓлтын. Варарак, ӹлӹштӓш лӓкмӹк, ваштар вӹдӹм тенгеок погаш тӹнгӓлӹнӹт. Тӹдӹжӹ эче мӱӓнрӓк ижӹ ылын.
Эче лым шылымык, сек пӹтӓриш жар шӹтӹквлӓ лӓкмӹк, вӓтӹвлӓ тетяштӹ дон иквӓреш шӹргыш седӹрӓ-шудым кӹчӓлаш каштыныт. Тӹ шуды дон пиш тотлы лемӹм шолтенӹт. Санзалан сасна пай доно мол пиш яжо лем ыльы, ӓшӹндарем. Тӹнӓмок карем тӹрвлӓ мыч шапшуды лӓктӓш тӹнгӓлӹн, дӓ когон тотлы цажвыч. Ты пычым мӓ изи годым когон яратеннӓ...
Йыдал мастарвлӓ пыйырт кажланымык пистӹ тӹшкӓ лош пырат дӓ вӹцкӹж ваштырвлӓм роэн кого охапкаш постарат. Вара ты охапка дон кошкыш неркӓш пырен шӹнзӹтӓт ним вактыт. Паштекӹштӹ техень неркӓвлӓм мӹндӹрцок ужаш лиэш - жар сирем лошты ош пистӹ пандывлӓ когон раскыдын кайыт.
Тӹ жепӹнок кого пушӓнгӹвлӓ гӹц каргыжым вактын айырленӹт. Осовын пистӹн, кугин дӓ шолын каргыж керӓл ылын. Шол кӹр гыц кырышвлӓм ӹштенӹт - ыргенӹт тӧррӓк манаш гӹнь. Кыце кӹрӹм ӓенӹт, махань ни доно ыргенӹт? Тидӹм кӹзӹт иктӓт ак ӓшӹндӓреп векӓт...
Пистӹ каргыжым кужы пренявлӓ гӹц вактын-вактын айрлымы паштек ик кого араш цымыртат. Вара тӹ арам пӱӓш, вӹд лӹвӓк шӹшкӹт. Цаткыдын кӱшыц тореш равывлӓ дон пӹзӹртен шӹндӓт. Равы мычашвлӓжӹм пӱӓ пындашыш шин пыртым кагаквлӓ дон кычат. Кангӹж гач тӹ каргыжет вӹд лӹвӓлнӹ нӧрен киӓ - шыкта. Тӹ йӓр-пӱӓвлӓштӹ вӹджӓт шапа, когон худа пышан лин шӹнзеш. Колжат тӹ вӹдӹштӹ ӹлен кердте векӓт - жававлӓ вел мырен шӹнзенӹт. Ик-кок тӹлзӹ эртӹмӹк тӹ каргыжетӹм вӹд лӹвӓц лыктыт дӓ сирӹшток мацалангдаш керал кӹрӹм айыртат. Тӹ кӹр гӹц вара мацалам ӹштӓт, каргыжжы дон куды левӓшӹм леведӹт, ӓль левӓш тӹреш валым сӓкӓт юрвӹдӹм огол вачкыш погаш.
Эче кӹрвлӓм тир дон арава пындашвлӓэш шӓренӹт - кӹшкӓр вӹлӓн ялштен пижӹктенӹт.
Кӓнгӹж толмык цилӓлӓн ӓмпичӹш шукы йиш пандывлӓ, ваштырвлӓ, цеценвлӓ керӓл лин шынзӹт. Помидорым, ымылам кӱш кушташ, дӓ кек лӱдӹктӓш чучылвлӓм шагалташ келеш вет. Пичӹм торлӓш равым роат, цецен пичӹм шыпшыт, сӓвӹвичӹм тодыт...
Ӓнгӹрваштырвӓм пӹркем тӹшкӓ лошты кӹчӓлӹнӹт. Кыдыжы кужы дӓ вӹцкӹж кугигӹц ӹштенӹт. Тӹдӹ эче яжорак ылын векӓт - цаткыдырак дӓ кужырак. Йыл алыкышты, ӓшӹндӓрем, шукынжок куги ӓнгӹрваштырвлӓм кычылтыныт.
Шокшы толешӓт изи дӓ кого мӧрӹм погаш кеӓт. Изи мӧрет шӹргӹштӹ дӓ кугилӓ каремвлӓштӹ яжон кушкеш. Когожы - кукшы карем лепкӓвлӓ мыч, алыкыштат чоте кӹрӓнӓлгӹмеш якшарген кӱэш. Тетявлӓлӓн мӧр погым жепжӹ когон сусу ылын! Вара ӹнгӹжӓт тӹшкӓ лошты кӱн шӹнзеш, ломбы кӹцкӹ тетя ышмавлӓм шимеммеш чиӓлтӓ.
Шудым ыштӓш - пиш кого пӓшӓ! Изижӓт-шонгыжат, цилӓ сола халык ти жепӹн кечӹ кыт воксьок ак йӓрсеп. Ирок салат, кечӹвӓл якте авартат, вады якте ыдырат-капналат-кӓвӓнлӓт. Шӹргӹ сӓрӓнвлӓ мыч сӓ яным йук шакта, имни сынзал колта, хресӓньвлӓ ваштылын-хылдымактылынок чоте пӹсӹн пӓшаштӹм ӹштӓт. Шур дон Йыл алыквлӓ мыч ош мӹнер амашан солавлӓ лӓктӹн шагалыт. Кырык Сир шудым ӹштӓ!

(варарак пакыла сирем... ӓшӹндӓраш палшедӓ гӹнь лӹмдӓм пиш сусун тишӓк анжыктем! Тау!)