Ондрин Валька, Йынгы-Кушыргы
Ти кӓмӹни томам кынам ӹштӹмӹ, амат пӓлӹ, тӹдӹ со томана ваштареш ылын машанем. Тӹдӹ, кок пачашан ылеш дӓ солана лапы пун томавлӓ сага кӱкшӹрӓклӓ каеш. Мӹнь пӓлӹмем семӹнь, ти томашты Кутр Михала Лисавет шыжаржы дон коктын ӹленӹт, солашты шыжаржым Лиса маныт ыльы. А эче Фелицат куакам шайыштеш ыльы, эртӹшӹ курым 20-30 ивлӓштӹ ти томан кокшы пачашыштыжы школ молы ылын, Кушыргы сола тетявлӓ тиштӹ пӹтаришӹ пӓлӹмӓшвлӓм нӓлӹнӹт. Мары грамматикым ти школышты изиш вес семӹньрӓк сирӓш тымденӹт. Куакамат тиш тыменяш каштын дӓ "юк" вӓреш "йук", "янгеж"-"йангеж", юалгы"-"йуалгы" тенге сирӓ ыльы. Ти школ "ликвидация безграммотности" программыш виднӹ тӹнӓм пырен дӓ тиштӹ кок классым лач тымденӹт. Самой томаштыжы ӹлӹшӹ семья гишӓн шукыжымок мӹнь ам палӹ, пӓлем лач, вырсы годым кок ӹзӓк-шоляк-ге: Михала дӓ Петр войнашкы кенӹт дӓ Петржӹ 1941 инок немӹц пленӹш вӓрештӹн, тидӹ гишӓн Исюткан солашты шачшы, тымдышы дӓ поэт, Павел Иванович Андрианов, "Ленин корны" газетӹшты сирен ыльы, нӹнӹ пленӹштӹ иквӓреш линӹт, а вот Кутр Петржы, ӹжӓл, техень нелӹлыквлӓм тырхыде, военнопленныйвлӓ лагереш ясланен-шужен колен. А Кутр Михалажы кӓпшы дон чоте кӱкшӹ-кужы ылынат, тӹдӹ война гач ик гарнизон коммендатуры ротышты служен, дӓ даже тӹдым 1945 ин 24 июньын Москва Сӹнгӹмӓш парадыш нӓлӹнӹт и тӹдӹ йӓл сага строй дон Красный площадь мыч ашкед кеен. Техень статус донжы пиш когоэшнӓ ыльы, а кыце агыт, вет Кушыргышты да йӹрвӓш техень парад участникшы ылдеӓт. Кутр Михалан томажы дӓ анпичӹжӹм анжаш гӹнь, тӹдӹ пиш яжо вӓрӹштӹ вӓрлӓнӓ, Михала ӹшкежӹ пиш пӓшӓ мастар ыльы, мӱкшӹмӓт анжен, ӓнпичӹштӹжӹ шукы олмаву кушкыныт, изинӓ годым мӓ тӹш олмам шолышташ молы пыреннӓ, мӹнь даже тидӹ гишӓн ик тетялык шайыштмашым сиренӓм, "ӒЗӸРЕН" маналтеш, тидӹм "Чарли" (Йошкар-Ола,2008) книгӓштем лыдаш лиэш. Кутр Михала, лачокат, со млоецлаок, курымжы ӹдӹрӹм нӓлдеок ӹлен. Телӹм, пичӓлӹм туп гач сӓкен, ечӹ дон морен кычашат каштыкала ыльы. Но вот жеп пиш йӹле эртӓ...Ӹнде кӹзӹт ӹшкежӓт уке дӓ Лисавет шыжаржат колен кеш. Таманяр веремӓ ти томашты Яштуга сола родняжы ӹлӓлӓльӹ, вара ик фермер усайбыжым кычылты, а остатка жепӹн иктӓт уке...Тома тӹхӓлӓкок шӹнзен. Солашкы толмем йӹде со ядам: "Иктӓжӹ тиштӹ ӹлӓт?"- "Иктӓт агеп, томажы выжалалтеш",- маныт. Но теве тилошты Кутр Михалан томажым Чебоксарышты ӹлӹшӹ эдем нӓлӹн, маныт. Ой-ой, Чебоксаржы вет мӓ дорцна лишӹл агыл, кӱ вара техень тиш толаш йӓмдӹ лин шӹнзӹн? Художник тӹдӹ ылеш, маныт. Анжем, Кутр Михалан томажы сага кок машина шалгат, томажым тӧрлӓш да уэмдӓш тӹ художникет рабочийвлӓмӓт уж канден , тонна моло ышкалым урдатат, нӹнӹлӓн шешкӹ шӹшерӹм моло выжалем манеш доко. М-да...Художник толын! Кушыргышкына художник толын! А кыце техень яжо вӓрӹш художник ак тол? Солана йӹр кымдыкеш техень цевер сӓндӓлӹк киӓ, техень сӓндӓлӹк! Эдемвлажӓт тишты яжовлӓ ӹлӓт. Тидӹ гишӓн эче америкӹштӹ ылӹшӹ солана блогер Пал Генайат ӹшке сирӹмӹвлӓштӹжӹ пиш яжон келесен. А ӹнде ти художник доно яжонок пӓлӹмӹ лиӓш келеш ылнежӹ дӓ тӹдӹн гӹц мӓмнӓн велнӓм сӹлнештӓрӹмӹм вычен кодына гӹнь, ана самынялт сӓй.
МЫРЫ СЕМНӒЖӸ
ЛИЖӸ КУШТЫЛГЫ,
ШАЧМЫ ВЕЛНӒЖӸ-
ЙЫНГЫ-КУШЫРГЫ!
Про этот дом новый хозяин в ю-тубе уже поместил видео под названием "Кленовая усадьба. История про дом с историей."
ОтветитьУдалитьТи видикым папам дон анжышна, папам Михалажы агыл войнаэш ямын, а Петыржы дон Амвросижы манеш. Ак палеп тама доко,изиш самынь попат. Петржы война пытариш тылзынок пленыш варештын ылын, пиш когон шукы салтак ылыныт, качкаш пукшыделыт...шукын тенге тӹнам ямыныт. Михалажы 180см гыц изи агылат, сынгымаш парадышты моло участвуен вет, но фронтовиквла бойвлашты ылдеат,шотеш пиштыделыт, тамахань караульный ротышты служен,тенге маныт ыльы, папам яжонжок ак пӓлы, йӓл гыц колын веле. Михала ватым налде, тыды тонышты шыжаржы доно коктын вел ыленыт, чоте кид мастар ылын,ватывлалан со савлам моло шин пуэн, ӱшкӱжвлам урден,вара выжален, туримат ӱлыкылӓ выжалаш каштын, пиш паян ӹлен, но чоте табакым шыпшеш ыльы. Тел вадывла йӹде йӓл марывла сага со конюх пӧртышты картла мадын шӹнзен, кангыжым пырцы пуалтымы колхоз йыдымышкат толындалын...Икӓна пырсам канденыт ылын, тӹш пырен кеен да самынь яклешт вазын, пиш когон вуйжым шелын. Тидӹн паштек шукат ӹлыде.Тидӹ 1971 ӓль 72(?) ин ылын векат.
ОтветитьУдалитьТау, шотеш пиштӹмӹ "иксола"! "йыдымышкы" - тидӹ йыд пашӓ - "ночная смена"? Тенге сӓрӹмлӓ? Саваткован словарьышты ти шамакым шӹм мо... Тау!
УдалитьМане йыдымат пӓшӓм ӹштенӹт.Но "ӥӹдӹм" - йыд пашӓ агыл. "Йӹдӹм"(гумно)- тидӹ пӹрцӹм тӹштӹ пуалтат (сортировкы дон сортируят дӓ сушилкы дон коштат). Сагажы эче электростанци дӓ вӓкшӓт ылевӹ. Лишнӹрӓкшӹ трактор-комбайнвлӓ шалгенӹт. Эче конный двор.Кутр Михалаэтшӹ сотыгечӹн тӹш толын ылын, пырсаэтшӹ брезент вӹлец ӧрдӹжӹш лӓктӹн шӹнзеш вет, вот тӹштет и яклешт вазын.
УдалитьАй-яй! "Йӹдӹм"... Анеш йӓ, рушла тидӹ "молотильный ток" ылеш. Вот вет умляутвлӓм кычылташ цилӓланнӓок келеш ылнежӹ, а то техень самыньвлӓ лӓктӹн кердӹт. Тау эчеӓт, шотеш пиштӹмӹ "иксола"!
УдалитьТи томашты пиш пӓшӓ мастарвлӓ, паян ӹленӹт, но шык кулаквлӓ ылделыт векӓт. Коллективизаци годым колхоз ваштареш лителыт виднӹ. Томаштын ик этажыжым школ семынь, а вара колхоз правлени семынят кычылтыныт. Война годым тиш Ленинград гӹц эвакуировнный еврей семням ӹлаш канденӹт ылын. Ӓшӹндӓрем, 1965 ин "Запорожец" машинӓ дон Кутр Михала док Мендель еврей хыналаш толын, война годым,тӹнӓм тӹдӹ изи рвезӹ ылын виднӹ,солана мыч мадын каштын, Михала тӹдӹлӓн дажы вӹц шӹдӹрӓн коньякым йӱктен( сола мыч тидӹ гишӓн марывлӓ попат ыльы), подылшывлӓэт нӹны вара сола мыч сӓрневӹ, а мӓ изивлӓ машинӓжӹ йӹр пӹтӹргӓлтӹннӓ.Кутр Михалан ӓнпичӹштӹжӹ олмавувлӓӓт дӓ грушывлӓӓт кушкыныт. Олма шолышташ пыраш молы тӹш рвезӹвлӓ шеклӓналӹт ыльы, пиш костан пим урден, но мӓ икӓнӓ пыреннӓ, тидӹ гишӓн мӹнь тетялык "Азӹрен" шайыштмашым моло сиренӓм.Такшым, йӱкшӹрӓк моло лимӹкӹжӹ, Михала шукым шайыштеш ыльы, 1945 ин сӹнгӹмӓш парадышты ылмыжы гишӓнӓт попен. Кынам, парад годым, кыти-мути ӹшке лоштышты моло лин колтымык,кыды-тидӹ салтакшы мӹньӹм -"нацмен", "нацмен" манын колта ыльы, манеш. Икӓнӓ парад паштек, иктӹ доно шидӓл моло шӹндӹшӹм,тенге моло попен. Мӹнь, изиэм годым, пашкуды семӹнь, Кутр Михалавлӓ доны шукы гӓнӓ ылынам, токышты Яштуга гӹц мӹнь годшашем Анани, племянникшӹ, толеш ыльы, вот мӹнь тыдӹ сага тонышты то шӹлмылӓ, то войнала мадынам. Кутр Михала ӹшкежӹ солана марывлӓ дорц пиш кужы-кӱкшӹ кӓпӓн ыльы, такшым чоте цевер шӹргӓн (красавец), но вот курым мычкыжы ӹдӹрым нӓлдеок ӹшкетшӹ ӹлӹш.Ӹдрӓмашвлӓ со ӧрӹнӹт. Ӹжӓл...вӹцлӹ и утла веле ӹлӹм курымжы ыльы.Но вот пӧртшӹ шукы курымаш, теве Чебоксар гӹц толшы пуры эдемвлӓлӓнӓт ти тома ӹнде ярал лин, тек ӹнде нынӹ мӓланнӓ эче у йӧнвлӓм ӹштӓт.
ОтветитьУдалитьАй-яй, Валька, мӹнь вет ти тома сага иктӓ тӹжем гӓнӓ Кӱшлыкыш кузен-валенӓм сӓй... Но, кӧргӹш икӓнӓкӓт пыраш вӓрештде. Седӹндон ти видеовлӓм (2 видео улы - пӓлет?) пиш цӱдеен анжем... Мендель гишӓнӓт нимат палӹделам! Такшым вет, Кутр Михалаэт чоте тетявлӓм поктылеш ыльы... Шӹдӹдеок гӹнят мӓ шеклӓнӓлӹнӓ ыльы, чӹньрӓк томажым эртен кеӓш цаценнӓ...
УдалитьУдалить
Мынь пишок сусун Кутр Михалан порт гишан лыдым да анжышым. Кого таум Ондрин Валькалан келесынем, шукы ум палышым. Ти солашты ыленам,но шукым палыделам. Ти портыш со прымы шон, но тамалын анят Кутр Михала гыц ма лудынна. Ынде ти порт у ылымашым ужеш лиэш манын шанем. Кушыргыш мимыкем ти портым лышыцынок анжалам лиэш.
ОтветитьУдалить