Кӹзӹлӓ мадмаш

Геннади Смирнов, Йынгы Кушыргы

Кӹзӹ дон шошым, лым лӹвац рок неркӓвлӓ шылен дӓ кошкен лӓкмӹк мадаш яратеннӓ. Тӹ "кӹзӹ" мадышла лач ӹрвезашвлӓ вел мадыныт. Лачокжы гынь кок йишлӓ кӹзӹ мадмашым мадынна. Иктӹ "землям пайлымы" модан - ти мадыш гишӓн пытӓри шайышт пуэм. Сек яжо вӓр ти мадышлан икмахань кукшы ташкен шӹндӹмӹ рок лаштык. Сиремдеок лишӓшлык ылын. Тӹшӓкен иктӓ метрӓк-пелӓк йӹргешкӹ "землям" кӹзӹ дон ыдырен анжыкташ келеш. Вара тӹ "землям" иканьрак лаштыквлӓэш ("сӓндӓлӹквлӓэш") пӹчкеден пайленӹт. Маняр мадшы - тӹнӓр сӓндӓлӹк. Пӹтӓриш мадшы кӹзӹжӹм пашкудын рок лаштыкыш кӱшӹц шуэн колта. Кӹзӹжӹ кашар мычаш дон рокышкы шыралтшашлык ылын. Вара тӹ кӹзӹ шыралтмы кишӓ кок монгырыш мадшет пашкудын "сӓндӓлӹк" лаштыкым пӹчкеш дӓ ӹшкӹмжӹн дон ушна. Тошты границӓжӹм ял дон ташкен шуаат "сандӓлӹкжӹ" трӱк когорак лин шӹнзеш. Вара эче кӹзым кашар дӓ пӹсӹ вуй гӹц кычен пашкуды "сӓндӓлыкӹш" шыралт колта. Тенгелӓ самынялтмешкӹжӹ мадеш: кӹзӹжӹ рокыш ак шыралт гӹнь вес мадшы док церот ванжа. Тӹдӹжӹ вес пашкудын "сандалӹк" гӹц ти семӹньлӓок пӹчкеден нӓлӹн ӹшкӹмжӹнӹм шукемдӓрӓш цаца. Иктӓ мадшын изиэм кешӹ "сӓндӓлӹкӹштӹжӹ" ӹшкӹмжӹн ик ялжыланат вӓржӹ ак код гӹнь - тӹдӹ мадыш гӹц лӓктӹн кеӓ. Кодшывлӓжӹ пакыла мадыт землям пайлен пӹтӓрӹмеш... Ти семӹнь кынамжы шукын мадаш тӹнгӓлыннӓ ыльы, кынамжы вӹзӹтӹн-шӹмӹтӹн мол. Мадыш гач сек яжон мадшылан цилӓ "сӓндӓлӹквлӓ" ванжат дӓ тӹдӹ цилӓ йӹргешкӹ землян хозажы лин шӹнзеш. Икманяр техень яжон мадшы ӹрвезӓшвлӓм ӓшӹндӓрем - когон кӹзӹм шуэн шыралтыкташ мыштат ыльы.
Вес статян "кӹзылӓ" мадашыжат кукшы рок неркӓвлӓ мыч погыненнӓ ыльы. Тӹдӹм сиремӓн рок лаштыкешӓт мадаш лиэш. Дӓ сиреман вӓрешжӹ мадаш яжорак ыльы. Мадмы гач шалгаш вел агыл, то рок вылӓнок пырен шӹнзӓш, то пылвуеш валаш вӓрештӹн. Ти мадмашат церот доно кен. Пытӓриш мадшы кӹзӹм нӓлешӓт вурдым кычен рокыш кӱшӹц шыралтеш. Вара кашар мычашым кычен шуа да кӹзӹжӹ чонгешӹм вашт сӓрнӓлт кеӓӓт рокыш шыралтеш шыралтеш. Пакыла кӹзӹн кашар мычашым шалахай кидӹн кого парняш ӓнгӓлтен вургымла кид дон кӹзӹ вурды мычашым пӹтӹрӓл колтаат кӹзы эче рокыш шыралтеш. Тенгеок церот дон цилӓ парнявлӓжӹм иктӹ паштек весӹм вашталтен кӹзӹжӹм шыралт-шыралт колта. Варажы кидвлӓжӹм вашталта. Пакыла мышкындеш ӓнгӓлтен, кид пӓгаркӓэш, кид вургеш, пулышеш, онг луэш, онгылашеш, тӹрвӹвлӓэш, нер мычашеш, лепкӓэш, вуйэш... Тенгеок цилӓн кӹзӹм шуэн да шыралтыктен мыштышы ылыныт. Лач пӹтӓриш церот мыч цилӓ семӹнь кӹзӹштӹм шыралтыктен иктӓт кердтелыт векӓт. Кӹзет ак шыралт гӹнь церот ванжа, а тӹньжӹ вес церотет шомык эчеӓт пӹтӓришлӓ семӹнь цилӓ йишлӓ кӹзӹм шуэн шыралтыкташ цацет. Мадын нӓлеш тӹдӹ, кӱ шагалтеок тӹнгӓлешӓт цилӓ йишлӓ кӹзӹжым пӹсӹн шуэн дӓ шыралтыктен лӓктеш.