«ӸЛӸМӒШ СӒПӸМ ЦАТ КОРМЫЖТЕН КИДЕШ»

Нӓлмӹ тишец: https://vk.com/paigusbib?w=wall-176735475_476

«Ӹнянӹмӹ шоэш - сӓй ӹндежӹ

Тӧр ӹлӹмӓш сӓрнен толешок

Пӓшӓ семӹнь тӱлӹшӓш ылнежӹ,

пӓшӓжӹмӓт моаш келешок» 

Асланов Л.А.

27 июльын Леонид Арсентьевич Асланов шке шачмы кечӹжӹм пӓлемдӓ. Тӹдӹн ӹлӹмӓш корныжы Пайскырык вел дон цаткыдын кӹлдӓлтӹн. Пӹтӓри Пайскырыкышты «Большевик» колхозым 18 и вуйлалтен, вара Пайскырык сельсоветӹштӹ председатель пӓшӓм 15 и виден.
Ӹлӹмӓш корныжы Йынгы тӹр гӹц тӹнгӓлӹн. 1946 ин 27 июльын Йынгы Кушыргы солашты хресӓнь семняэш шачын. Изи годшыжы гишӓн тенге сирен:

Кым гӓнӓ нӱштӹлӓш
Кечӹ мыч Йынгыш.
Вара пӱкшӹм кӹрӓш
Кырык вӹк шӹргӹш.

Ечӹм роалтена,
Кынам толеш тел.
Пуалтем дон кенӓ,
Вӹсӓ поран вел.

Школыш шӹм иӓшӹн
Кешнӓ цилӓнок,
Лыдмы-сирӹмӓшӹм
Пӓлӓш яжонок.

Йынгы Кушыргы тӹнгӓлтӹш школыш тыменяш кен. Пӹтӓриш тымдышыжы Матукова Нина Николаевна ылын. Тӹ веремӓн тӹнгӓлтӹш школышты 60 утла ученик тыменьӹнӹт. Леонид со отличник, шамакым колыштшы, инициативный, пионерский организацин совет дружинын председатель ылын.
1957 ин Пистерлӓ школыш тыменяш кеӓ. Тӹ веремӓн Андрианов Павел Иванович школышты литературный кружокым тетявлӓ доно эртӓрен, тӹшкӹ Леонидӓт каштын дӓ пӹтӓриш лыдышвлӓм шачыктен. Лыдышвлӓжӹм районный газетӹштӓт ужаш лиэш ылын, а 1962 ин «Коэвлӓ мадыт» сборникеш кырык мары лӹмлӹ поэтвлӓ лошты «Тӓнг» лӹмӓн лыдышыжы пецӓтлӓлтӹн.
1960-1964 ивлӓн Йоласал кӹдӓлӓш школышты тыменьын дӓ спорт доно тӓнгӓшӹмӓштӹ яжо анзылтымашвлӓм анжыктен, айыртемӹнок – кыргыжмашты дӓ волейболла мадмашты. Кӓнгӹж веремӓн цилӓ тетя семӹньок колхозышты кукурузым оролен, шуды салымашты дӓ йӹдӹмӹштӹ пӹрцӹм сортируйымашты пӓшӓлен. Эче фермӹн саснавлӓмӓт кӹтен. «Туан солаэм» лыдышыштыжы тенге сирӓ:

О! Йынгы Кушыргы, кого солаэм!
Чуваш шӹргӹ гӹц шӓрлет Йынгы лиш.
Толмемжӹ йӹде кандем со сагаэм
Ӓшӹндӓрӓлтшӹ жепвлӓм шукым пиш.

Кыце йӓ мондет цӓрӓялан жепӹм,
Мӓмнӓжӹм Йынгы шыпшын ӓвӓ гань.
Лоэннӓ колым, нӱштӹлӹннӓ кечӹнь,
А полой вӹдшӹ шошымжы махань!

Мадынна яжон, но тӹдӹ гӹц пасна
Пӓшӓшкӹ пижнӓ лу и кытланок.
Ӓштӓлтеш со, кыце кӹтеннӓ саснам –
Куштылгы йыдал, качкыш сумкышток.

Варажы тымень каштмынажы лошты
Кыце выченнӓ: «Кӓнгӹж, йӹле тол!»
Тӹнгӓлеш шуды, олым, пӹрцӹм коштет,
А вадеш, кино анзыц – волейбол.

Лушы класс паштек Саратовский областьыш пӓшӓлӓш каштын дӓ пӹтӓриш костюмым тыменяш кеӓшӹжӹ ӹшке оксаэшӹжӹ нӓлӹн. Тыменяш кен Чувашский сельскохозяйственный институтыш. Кокшы курс паштек заочный отделениш ванжен. Колхозышты счетовод, бригадир, начальник участка ылын.

«Кушмына семӹнь яратымаш шачын,
Шурлап шӹжвӹквлӓ мыренӹт кынам.
Ӹдӹр-рвезӓшвлӓ шукын шӱмӹм пачын
Шке лошты мыжырангыныт тӹнӓм.»

Леонидӹнӓт шӱмӹштӹжӹ ярятымаш шачеш. Ӹшке яратым ӹдӹрлӓнжӹ тӹдӹ техень лыдышым сирӓ:

Шаным тӓнгем, ужнем тӹньӹм вадеш,
Пуйырымаш весӹ акат кел.
Вӓшлиӓмӓт, йӓнгем сусун мадеш,
Дӓ соок сагаэт линем вел.

Пӓлен ли, мӹнь ӓштем тӹньӹм кечӹнь,
Сек пӹтӓри вӓшлимӹнӓмӓт,
Йӹрӓлтӓлӹн, ласкон попыметӹм
Дӓ кидедӹм цат кычымемӓт.

Сӹнзӓштемжӹ со веселӓ ылат
Хоть кынамжы нелӹ пиш гӹнят,
Колыштал, вет тӹлӓт кеквлӓ мырат
Нӹнӹ сага мырынем мӹнят.

Шанымемӹм ужам гӹньӹ вадеш,
Нимат весӹ мӹлӓм акат кел.
Айырлымык йӓнгем тошнан мадеш,
У вӓшлимӓш йӹле толжы вел.

1971 ин Леонидӹм армишкӹ нӓнгеӓт. Байконур космодромышты служен, тӹштӹ войсковой частьын комсомольский секретарь ылын.

Тӹнӓм пӱэргеш шотлыделыт,
Кӱ армиш каштде, иктӹмӓт.
Техеньвлӓ шукынжок ылделыт,
Цаценнӓ кеӓш цилӓнӓт.

Мӹнь когоэшнем – кенӓм служаш,
Ӹштӹнем тенге тагачат.
Керек цилӓ вӓрештеш ужаш,
Мӱӓн сагажы качымат.

Маняр у тӓнгӹм тӹштӹ монам,
Маханьы вӓрвлӓм ужмы лин!
Казахский степьвлӓ якте шонам,
Сайгаквлӓ донат пӓлӹм лим.

Солашты ӹдӹр тӓнгем вычен,
Кыцелӓ тӹдӹм ужмем шон!
Сирмӓшвлӓ гач йӓнгем ӹвӹртен
Керӓл шамаквлӓм мӹлӓм мон.

Леонидӹм армиэш кодаш пиш сарваленӹт, но кырык мары цевер сӓндӓлӹк дӓ яратымы ӹдӹржӹ токыжы шыпшыныт.
1973 ин тӹнӓмшӹ райкомын секретарь Виталий Иосифович Романов Леонид Арсентьевичӹм «Большевик» колхозым вуйлалташ ядын. Отказаш лиде, коммунист ылат – кышкы колтат, тӹш кешӓшлык ылат. Тенгелӓ 27 иӓш молоцам колхоз собраништӹ председателеш айыренӹт. Собраниш толшывлӓ, шукы ровотаен ак шокты, пиш сӓмӹрӹк ылеш, маныныт. Но Леонид Арсентьевич 18 и колхозым вуйлалтен.
1991 ин яжон ровотайымыжы гишӓн «Заслуженный работник сельского хозяйства Марийской АССР» званим пумы.
1992 и гӹц 2007 и якте Леонид Арсентьевич Пайскырык сельсоветӹн председатель ылын. Тӹ веремӓн кого пӓшӓм халыклан землям пайылымашты виден, вочык панды дон цилӓ нырвлӓм висен каштын. Цилӓ солашты годеш ик гӓнӓ веле агыл погынымашвлӓм эртӓрен. Солавлӓшкы газ пычым шыпшмы годымат шукы шытырланаш вӓрештӹн.
2006 ин Кырык мары районын Почетан книгӓшкӹ лӹмжӹм пыртымы.
Кӹзӹт пенсиштӹ ылеш. 1973 и годшен пелӓшӹжӹ Ангелина Павловна доно иквӓреш икӓнӓ-иктӹм поддерживаен ӹлӓт. Кок тетям анжен куштенӹт, тымден лыктыныт. Нӹл ыныка папи дон тьотим сусуэмдӓт.

Мӹлӓнем 75 и.

Мӹлӓнем 75, яжо или худа?
Пӧртӹлеш ядмаш ӹнде шӹренок.
Лин кердӓм кӹрӹн шумы лач самшуды,
Лин кердӓм эче керӓл тенгеок.

Пакыла кенем ӹлӹмӓшӹн йогыш,
Кыштакен чӹдӹ агыл коаш вӓр.
Кыштакен шӹнзӓш лиэш кӱ порогыш,
Кыштакен келгӹц – лач пындашдым йӓр.

Хоть ти йогышты чӹдӹн агыл ямыт,
Воляшкы кӱ ӹшкӹмжӹм колтен тек.
Кыдылан нелӹн чучын шӱштӹш хамыт,
Тыменьде кӱ кредӓлӓш изинек.

Яраташ келеш ти йогыжым курым,
Яратем тӹдӹм мӹньӹ кӹзӹтӓт.
Цаценӓм ӹштӓш йӓллӓн шукы пурым,
Ӹшке тӹнӓрӹм ужделам гӹнят.

Мӹлӓнем 75 – яжо, ӹнде пӓлем,
Вет тидӹ пайда, весӹ акат кел.
Тек лицӓмӓт пӹрӹнзӹквлӓ элтӓлӓт –
Пӹрӹнзӹк шонгым цеверемдӓ вел.

Вес пайда мӹньӹн ылеш Пайскырыкем,
Веселӓ, пӓшӓ мастар халыкшат.
Вӓрештӹн висен лыкташ цилӓ лыкым,
Кынам стройалтын тиштӹ ныр покшал.

Сек кого пайда – мыжыремжӹ тидӹ,
Мӹлӓнем палшык ылын и гӹц иш.
Ӹлӹмӓш сӓпӹм цат кормыжтен кидеш
Эртеннӓ коктын кужы корным пиш.

Мӓлӓннӓ ӹнде лиэш ладнангалаш,
Тетявлӓн пӹжӓш уже опталтын.
Дӓ ыныкавлӓн кушмыштым анжалаш,
Кыдывлӓ ылыт мӓмнӓн нӹлӹтӹн.

...

Кӹтӧзӹн тошна мыры

Кӓнӓлтен, Пӹнгель лап доно ашкедӓм
Ялгорны вӓрӹн шӹлеш шуды лош.
Изилӓ ош пеледӹш дон мужедӓм
Йӹрвӓш ромашкы кушкын шӹнзӹн рошт

Аяран кечӹ, пӹлгом цолток ире.
Кловой савыц дон кӓрен нӓлмӹ лач.
Йогалта ӓнгӹр, мышкын тура сирӹм,
Вӹдӹштӹ колвлӓ тӹргӓт кӱэр гач.

Шукердӹ агыл Пӹнгель лап кымдыкеш
Кого кӹтӧвлӓ каштыныт йӹрвӓш
Шудыжат кердде кодын иктӓ лыкеш
Пыртымы пукшаш тура каремвлӓш.

Кӹзӹтшӹ гӹньӹ, теве ландакашты
Ӹмӹлӹм пушы шонгы ӱэ дон
Иктӓ лу ышкал ӧркӓнӓлӹн каштыт
Икманяр шарык киӓт кышты шон.

Тагачы кӹтӧм Кыйыр Марфа кӹтӓ
Неркӓ гӹц шакта тошна мыры вик:
Кыце ышкалвлӓн вуй шот ямеш, пӹтӓ
Имнилӓок чӹдемӹн и гӹц иш.

Цилӓн тенгежӹ цӓрненӓ гӹнь урдаш
Шуран вольыкым сола мычкыжат,
Кычылташ уке лиэш шӹшер шулдаш
Викок мамынтла ямеш ышкалжат.

Мӓжок ужынна, волькым урденнӓ,
Пазарыш каштмы ӱ выжалымаш
Хресӓнь пӓшӓвлӓн Йоласал музейнӓ
Тек ыныкавлӓм пога анжалмаш

Кӹзӹток келеш чучылвлӓм йӓмдӹлӓш
Мӹнерӹм комы станвлӓ сагаок
Ышкалымат кавашты дон вӹдӹлӓш
Сагажы имним кӹцкӹш хӓлӓок.

...

Шонгеммӹ семӹнь

Шонгеммӹ семӹнь кӓтлен миӓ курым
Вуйышкы пыра керӓл-аккелжӓт.
Ӹштӹмӹ шоэш йӓллӓн шукы пурым
Шкежӹ чӹдӹм ужынна гӹнят.

Ӹштӹмӹ шоэш тек кудыло пӓшӓм,
Изиш хоть анзык шӹкӓ тидӹжӓт.
Ыныка, тетя лиштӹ манын цӓшӓн
Палшымы шоэш кечӹнь ижӹжӓт

Но шӹрен ясы кӓпӹм пӹзӹрӓлеш
Со нелем миӓ кашташ, шӱлӓшӓт.
Сӓмӹрӹк годшы пӓшӓ ӹнде нӓлеш,
Кынам йӓрсӹмӹ агыл кӓнӓшӓт

Махань кӓнӹмӓш – пӓшӓ ружге шолын
Вольыкын фермы, шуды, шурны ныр.
Кужы тел паштек шошым мӹнгеш толын,
Омынеш веле кайын кӓнӹм тыр.

Омжат шонгеммӹ семӹнь чӹдем миӓ
Тӹнӓмжӹ каеш со сӓмӹрӹк жеп.
Кӹньӹлмӹкетшӹ у гӹц шонгы лиӓт…
Анчышаш ыльы тӹ омынжым тек.

Шонгеммӹ семӹнь ядмаш со пӧртӹлеш
Ӹлӹмӓш корным тӧр ташкымы вӓл?
Вет мӓ ӹленнӓ иктӹм веле тӹшлен
Ӹнжӹ тумайы худам сола йӓл.

.....

Вокзал

Хала вокзалыш кечӹвӓлӹн

Погына халык пӹсӹн пиш
Михивырат котомкам нӓлӹн,
Пазар гӹц кыдал кузыш тиш

Йӹлмӹжӹ пишок вет яклака
Цилӓ дон шайыштеш чоте
Попыктен кердеш кӱ маклакам
А ваштыл колтажы кыце!

Автобус теве кыдал тольы
Москвашкы кешы – сола кыт
Ыжатат, вӓшлит, тамам шолыт
Шыпшалыт кӓдӹлӓ йӹвӹрт.

Михивр анжыш, анжыш, анжыш,
Котомкам шуш пӓлӹмвлӓ лиш.
Автобус док вес велцӹн ванчыш
Дӓ сасла кердмӹн, чӹньӹ пиш:

«Анжалдай халык! Теве нинӹм,
Техеньӹ сӓмӹрӹквлӓм вот,
Семня пыдыртышы машинӓ -
Автобус шыпшта шӹренок.

Кыдалыт оксам ровотаяш,
Семнявлӓм коден эчеӓт.
Кыдыжым кандат только таяш,
Кынамжы лиэш тенгеӓт.

Кыдыжы весӹм мот мыжырым
Маняр сӹнзӓвӹд, ойхыжат.
Пусть лучшы тоны ӹлӓт тырын,
Техеньжӹ ак кел оксажат».

Михивр шӹдӹм кычен ӹш керд,
Аравам цаток чымал пуш.
Лач ялжым вел карштарыш ӹшке,
Анжальы шӹдӹн шофыр руш.

«Автобус райзы виноватан,
Кынам техень ӹлӹмӓш лин»,
Привайыш кешӹ Виловатыш
Якшар усиӓн Валентин.

«Цилӓ чиновникӹм келнежӹ
Котомкам пуэн когомрак
Вес рейсеш колтышаш ылнежӹ
Окса кӹчӓлӓш пакырак».
...
...Вет эдемжӹ труяш манын шачеш,
Пукшен урдаш келеш семнямӓт.
Ясы лимӹк веле йӓнгжӹм пачеш -
Кынам ӹштӓш ак ли нимамат.

У и, кандай цӓшӹм халыкемлӓн.
Шӓрлӹ сусу, вуйта мыры сем.
Чӹдем мижӹ ойхыжы эдемлӓн,
Вӓр ӹнжӹ код тӹдӹлӓн совсем.

Леонид Асланов, Йынгы-Кушыргы - Пайскырык