ЦӒЦИВЛӒ

Ондрин Валька, Йынгы-Кушыргы

- Эй, ӹрвезӹвлӓ, пӓледӓ?!
- Мам?!
- Шурыш кеӓш келеш! Кӱ кеӓ?
- Малын?
- Сӓрӓн итӹрӓйӓш!
- Э, мӹнь!
- Мӹнь!
- Мӹнят!
- Мӹнят!..
...Эх, тӹнӓм Шур алык лапыштыжы когонок яжо ыльы: кеквлӓ мырат, пеледӹшвлӓ пеледыт. Мӓжӹ, ӹрвезӹ-ӹдырвлӓ, сӓранвлӓм сакой кыныж-сӱк гӹц итӹрӓен каштынна.
Тидӹ вет эче эртӹш курымын 60-шы ивланок, кого ГЭС вӹд пӱӓ яктеок ыльы. Мӓ теве-теве кудымшы классым веле тымень пӹтӓреннӓ дӓ кӓнгӹж каникулыш лӓктӹннӓӓт, ӹнде шамде сусу ылына. Анзылнына кым тӹлзӹ йӓрӓ веселӓ жеп мӓмнӓм выча дӓ аздара.
Шошымшы полой вӹд эртен кемӹкӹ, алыкеш вет тамахань кыныж-сӱквлӓӓт киэн кодыт. Шудым салымы годым вара нӹнӹ сӓш самынь тӹкнен, нӹнӹм локтыл шуэн кердӹт. Мӓжӹ гӹнь: кым ӹрвезӹ - мӹньӹ, Кришкӓн Влайка дӓ Ерохын Коля, дӓ кок ӹдӹр - кок Иванова Галя. Иктӹжӹ Михивырын ӹдӹржӹ, тӹдӹм Михивыр Галина манына, а весӹжӹм Танилӓн Галяжы. Цилӓн солана кӱшӹл-вуйвлӓ ылына, школышкат со иквӓреш каштына, мадашат иквӓреш мадына, икӓнӓ-иктӹнӓ доно чоте келшенӓ.
Техень керӓл пӓшам ӹштӓш коклы уштыш ӧрдӹжӹшкӹ мӓ седӹ ӹшкедурешнӓ агыл, а когорак эдем сага толынна. Имни араваэш мӓмнӓм солана мары Маюк Генай канден. Дӓ тӹдӹн эче Джек лӹмӓн овчаркыжы ылын, тӹдӓт сагана толын.
Пӓшӓжӹ ик кечеш веле агылат, мӓ Шур Орол пӧртеш ӹлӓш шагалынна. Йыдым ти пӧртӹштӹ амаленӓ, а сотыгечӹн со тӱнӹ кыргыжталына. Ти пӧрт сага сарай-кудывлӓӓт улы. Тӹштӹ ӹдӹрвлӓна мӓлӓннӓ качкаш шолтат. Ир качкышым качкындалнаат, мӓ имни араваш кузен шӹнзӹнӓат шуды сӓрӓнӹш кыдалына, тӹштӹ сакой укшвлӓм ик вӓрӹш цымырен погена дӓ кӓвӓн вӓрвламӓт савывлӓ гӹц итӹраенӓ, а вара тылым пижӹктен, нӹнӹм йылатенӓ. А кечӹвӓл шомыкы, мӹнгеш орол пӧртӹшкӹнӓ толына.
А кечӹвӓл паштек нимат ана ровотйы, Маюк Генайна ти шотышты пиш яжо бригадир ыльы. Вады якте пиш йӓрӓ жеп-хоть-мам ӹштӹ.
- Айда нӱштӹлӓш?!.
- Айда!
- Колымат кыченӓ!
Теве Шур сирӹш кыргыж толынаат, выргемвлӓнӓм кыдаш шуэн, иктӹ паштек весӹ, вӹдӹш тӹргештенӓ.
- Ӱштӹ?
- Воксеок агыл!
- Айда Шур гач?!
- О-о, кымда!
- Трусвлӓ мам лӱдыда? Ужыда, покшалны бакен улы. Янгыленӓ гӹнь, тӹштӹ кӓнӓлтӓш лиэш.
- Кенӓ?
- Кенӓ!..
Ӹдӹрвлӓ сир тӹреш кодевӹ, а мӓ, кымытын, Шур покшакыла иӓш тарвӓнӹшна. Сир кӱкшӹц гӹц анжен, такшым, вес сир якте шукылажат ак чуч, а вӹдӹш пырымыкы: ой-йой-ой, махань мӹндӹр! Но лачокшым, иктӓ 200 метӹржӹ лиэш, векӓт.
Мӹньжӹ моло сек пӹтӓриш гӓнӓ ти вӹдӹм ванжемӓт пиш когон лӱдӹн шӹнзӹнам, шанем, вес сир якте силаэм ситӓ вӓл. Ӓль техень кого вӹдышты вӹд лӹвецӹн тамахань кого колат тӹньӹм роалта, машанет. Ӹрвезӹвлӓэмӓт сагаэм тенгеок тумаен ин кеӓт векӓт, тожы ик юкымат ак лыкеп, шӱлештӹлӹт веле.
Шур покшалны якшар цӹреӓн бакен вӹд вӹлнӹ мадеш, тӹдӹ катер дӓ баржывлӓлӓн келгӹ вӓрӹм анжыкта. Теве мӓэт бакен док ин шона. Кидвлӓнӓ доно тӹдӹн кӹртни ваштыр пылдыржым роалтышна. Шӱлештӹлӹнӓ дӓ кӓненӓ.
- Ай-яй...
- Ай-яй...
- Янгылышна ма?
- Уке-э-э!..
Ти вӓрӹштӹжӹ утлаок келгӹ векӓт. А бакен вӹк дажы кузен шагалаш лиэш. Анжет гӹнь, эче вет вуйжы кечӹ сотеш тагыцелӓ тьыл-тьол мадын колта.
- Ужыда-а?..
- Ах-ха...
- Тьолгыжеш!
Кӹзӹт цилӓжок ак ӓшӹндӓрӓлт, кӱ мӓ логыцнӓ ти цӓцивлӓм царгаш тӹнгӓльӹ, но ылын-ылын: мӓ тамалын-ӓнят ти цӓци кӹшкӓрӹм цилӓ царген шуэннӓ). Но мӹньжӹн кидемжӹ тӹшкӹ ӹш тӹкнӹ машанем).
- Во, здорово!
- Вадеш мадашна!
- Ой, ак яры ыльы векӓт...
- Кӱ вара ужеш?
- Ак кел, ак кел, ӓлок мӹнгеш кенӓ!
- Кого дела!
- Теве колыда, тамахань мотор юк шакта!
Лачок вет, шукыштат агыл ӱлнӹ, вӹд сӓрӓлтӹш шайыц, шим ара кайын колтыш, а вара мотор юк яжоракынок шакташ тӹнгӓльӹ. Тидӹ моторан пыш ӓли катер векӓт, но тӹдӹ эче ик уштыш нӓрӹ палны ылеш.
Тамам худам ӹштен шумынам цаклен, мӓ царген шумы цӓци лаштыквлӓнӓм вӹдӹш кӹшкен шушна, а ӹшкежӹ йӹлерӓк мӹнгеш ӹшке сирӹшкӹнӓ иӓш тӓрвӓнӹшнӓ.
Сирнӓ якте иктӓ шӱдӹ метр лиэш, йӹлеок ин ат шо. Дӓ янгылашат теве тӧрӧк янгылен кешнӓ.А моторын юкшы со когоэмеш дӓ когоэмеш...
Теве сир якте изиш веле... изиш веле кодын ылнежӹ.
Мӹньжӹ, орати, эче кок-кым гӓнӓ вӹдымӓт подыл шӹнденӓм. Кахырем молы. Ӹрвезӹвлӓэм уже сирӹшкӓт лӓктӹт, а мӹньӹн ялем эче пындашымат ак шиж.
Теве мотор пыш манмет бакен докат миэн шо. Тӹштӹ трӱк шагал колтыш. Пышышты тамахань пӱэргӹ шӹнзӓ.Вара мотор юкшы эче урмыжаш тӹнгӓльӹ. Анжет гӹнь, тӹдӹ нержӹм лӱктен, токемлӓок толеш.
Теве, яра-хоть, содыки ялвлӓэм вӹд пындаш рокыш тӹкневӹ.
А ӹрвезӹ тӓнгвлӓэм ӹдӹрвлӓнӓ сага уже тура сирӹшкы кузен шагалыныт.
А мӹнь сирӹшкӹ веле лӓктӹн шоктышым, - тӓгӱ-ӓнят мӹньӹм шӱ гӹцем роалтыш. Анжет гӹнь, мотор пышет уже нержӹ доно сирӹш лӓктын шӹнзӹн, а мӹнемӹм кужы брезент плащан пӱэргӹ кычен шӹнден.
- Колтай! - саслем. Ак колты. Ик юкымат ак лык.
- Карангай! Мам кычен шӹнденӓт?! - ӹнгӹрем. Эче ик юкат уке. Ти кытлашты тагыце сӹсӹргӹшӹмӓт, морен гань тура неркӓшкӹ кузен кешӹм. Кужы плащан пӱэргет- паштекем. Тожы пӹсӹн кыргыжталеш, тама доко.Тӹшкӓвлӓ лош шӹлнем ыльы, но тӹдӹ мӹньӹм пыр-лоп ӓнгӹрӓлтен пиштӹш. Мӹнь как раз тамахань кыткы шӱнгӓ вӹк виӓлт вазым. Эче тӹдӹн кидӹштӹжӹ тамахань панды ылын виднӹ: кым-нӹл гӓнӓ тупым тама карштарыш доко.. Вара тӧрӧк тыр лин колтыш. Пӹлӹшӹш пи оптымы юк пыраш тӹнгӓльӹ. Киэм. Логер ӓнгӹш качы маклака куза, сӹнзӓвӹдемат лӓктеш. Мычкемжӹ кыткывлӓ эче кыдалыштыт.
- Джек! Джек!.. Колты!.. Колты, манам!- Маюк Генайын юкшы шакта. Мӹнь комдыкла сӓрнӓл анжальым, ти брезент плащан пӱэргӹ вӹкӹ оказытцы пинӓ кечӓлтын да плащ пачшым мӹнгеш-анеш шыпшедӹлеш.
Пӱэргӹжӹ гынь нимат ак попы, кид доно веле раведӹлеш. Маюк Генайна пижӹм вара кычышат, пӱэргӹ дорц тӹдӹм ӧрдӹжӹш карангдыш.
- Тидӹ апай ылеш вет, - Маюк Генай мӓлӓннӓ ынгылдара, - Бакынщык, - манеш.
Э-э, теве кӱ ылын. Седӹ, тӹдӹ ӹшке бакенвлӓжӹм анжен каштын. А мӓжӹ, ородывлӓ, йори гань ти веремӓн тӹдӹн хӓдӹржӹм содомаен коденнӓ.
А ӹрвезӹвлӓэмжӹ эче ваштылыт веле вет, ӹнде мӹньӹм "бакынщык" манын-манын колтат.
- А тӓжӹ?!
- А ма мӓжӹ?
- Тӓжӹ ада ыл ма?
- Кышты мӓжӹ?
- Иквӓреш ылыннаш...
- Иквӓреш дӓ... а зато тӹньӹн лачокат бакынет ӹнде чӱктӓлтӹн, - мыскылат.
Лачокат, ик сӹнзӓ лӹвӓлнем кӓкӓ лин шӹнзӹн оказытцы дӓ вет эче монгыремӓт якшар кыткывлӓ чӹнген шӹнденӹтӓт, якшар тыл гань йыла.
Пӹтӓрижӹ мӹнь улы свет вӹк шӹдешкен шӹнзӹнӓм ыльы. "Такешок вет, такешок!" - ӹшкедурешем шудалам. А вара изин-олен шаныкален, керӓлжымӓт ынгылаш тӹнгӓлӹнӓм. Вет бакен гӹцӹн тӹ цӓцивлӓм нӓлӹн шумыкына, мӓ йыдым кешӹ пароходын корныжымат самыньдаренӓ ылын.Тӹдӹ келгӹ вӓрӹм пӓлӹде, ошма коашыш пырен шӹнзӹн кердӹн. А тӹнӓмжӹ вет Шуржат цилӓ вӓреок моло келгӹ агыл ыльы, юж кӓнгӹж ӹрдӹжӹн, мӓ кыды вӓрӹштӹжӹ моло пеле якте кыргыж пыренӓ ыльы.
Но ма лин, тӹдӹ лин. Шурышты эче техень агыл масаквлӓ линӹт. Мӓ тӹштӹ пиш шукы яргата цӱдӓ кечӹвлӓм эртӓреннӓ.