ӸЛӸШТӒШВЛӒМ ӸЛӸЖТЕНӒ

 Шергӓкӓн кырык мары халык!

2013 ин Измаил Ефимов пиш кого пӓшӓм ӹштӓш тӹнгӓлӹн — тагынамок колыш фотограф Герман Юадаровын стёклан негативвлӓжӹм сканируен дӓ фейсбукышкы цилӓлӓн анжыкташ манын лыктын пиштен. Тӹ тошты фотовлӓ шукы эдемлӓнок чоте яратымы лин колтевӹ дӓ осовынжок шонгемшӹ ӹлӹзӹвлӓ лошты шӱмӓнгмӹ тотан ӓшӹндӓрӹмӓшвлӓм тарвӓтен ӹлӹжтӓревӹ.

Эртыш курым ӹлӹмӓш сӹнзӓ анзылан вуйта трӱк ӹлӹж кеш...

Техень шижмӓш ӹшке шӱм кӧргемӹмӓт пыдраташ тӹнгальӹ дӓ седӹндон Измаил ирӹкӹм пушат мӓ коктынат тӹ Юадаровын фотовлӓм кырык марын блогышкына вашташ тӹнгӓлӹннӓ. Тӹнӓмок шукы палшыкым весывлӓ доц кычышна. Кырык мары тӓнгвлӓ тошты фотовлӓштӹ эдемвлӓм пӓлдӹртӓш тӹнгалевӹ, а мӓжӹ тӹ лӹмвлӓм, лӹмдервлӓм дӓ цилӓ йиш пӓлдӹртӹшвлӓм подписьвлӓшкӹ пыртеннӓ. Тенге дружнан пӓшӓлӹшнӓ гӹнят сойток фотовлӓ лошты шукыжок лӹмдӹмде кодыныт...

Тӹ жепӹнок мӹнь Кырык Сир ӹлымӓш гишӓн руш йӹлмӓн ӓшӹндӓрӹмӓшвлӓм сирӓш тӹнгӓльӹм. Изин-олен тене сирен пытӓрӹшӹм, дӓ уже кокшы и Цикмӓ газет «Край горномарийский» тӹдӹм «лаштык-паштек-лаштык» семӹнь пецӓтлӓ. Газетӹн редакцилӓн, дӓ журналист Евгения Савельевалан тидӹ гишӓн пиш кого тау!..

А тагачыжы тӹ ӓшӹндӓрӹмӓшвлӓэмӹм цымырен книгӓм лыкташ йӓмдӹленӓ...

«Сам себе пишу я эти письма...» - техень лӹмӓн книгӓ лиэш. Пасна приложени модан блогыштыш тошты фотовлӓмӓт книгӓш пижӹктӓш тумаенӓ. «Фото Германа Юадарова из коллекции Измаила Ефимова» - тенге фотовлӓн авторствым переген анжыктенӓ. Фотовлӓ лӹвӓлнӹ цилӓ коммент-палшызывлӓн лӹмвлӓмӓт сирен шӹнденӓ.

Палшык тагачат чоте керӓл!..

Тишкӹ (http://hillmarygames.blogspot.com/p/blog-page_16.html ) фотовлӓм анжалаш пыремадӓ, дӓ осовынок папи-тьотивлӓдӓмӓт ӱжӹн пыртыдай - сарваленок ядына... Нӹнӹ вет эче эдемвлӓмӓт, вӓрвлӓмӓт, дӓ тамамат эче пиш керӓлӹм чоте яжон ӓшӹндӓрен-пӓлдӹртен кердӹт, а тӓжӹ ӱлнӹ комментарий окняшты фото номерӹм анжыктен цилӓ мам колыда тӹ фото гишӓн сирӓлтӹдӓй, пуры лидӓ, йӓ! Хыть марла, хыть рушла!

А эче ӹшке шанымашвлӓдӓӓт пиш керӓл лин кердӹт — ма вара сӓмӹрӹк ӹдӹр-ӹрвезӹн вуйыш лактеш тӹнӓмшӹ сӓмӹрӹквлӓм анжен? Тӹнӓмшӹ сиремӓн ӧлицӓвлӓм анжен тагачат нӹнӹм пӓлдӹртен мыштедӓ? Тӹшток ӓнят пӧртдӓжӓт кӹзӹтӓт шалга, ане? Но тама вес статянла чучеш? Сӹлнӹшаям шӱм кӧргӹштӹ кӹчӓл мода? Ада? Сирӓлтедӓ?

Коментӹштӹ ӹшке лӹмдӓмӓт сирӓш идӓ монды — мӓ обязательно цилӓ коментвлӓдӓм фотовлӓ лӹвӓк ваштенӓ, а сек раскыдывлӓжӹм книгӓштӓт анжыктенӓ! Эчеӓт — лӹмвлӓдӓм (аль сола йиш мыскылым псевдонимымат лиэш...) сирӓш идӓ монды.

Ти картинвлӓ вет мӓмнӓн изи Кырык Сирнӓн историм пайдарат, а книгӓ лӓкмӹк туан халыкна гишӓн пиш шукын пӓлӓш тӹнгӓлӹт!!!

Яратым мӱлӓндынӓм, туан йӹлмӹнӓм, культурынам, овуцавлӓнӓм Земля йӹрвеш пӓлдӹртӓш келеш — тенге мӓ КЫРЫК МАРЫМ яжоракын переген кердӹнӓ, ане вет?!

Халык ӹшкӹмжӹм цымырен дӓ туан йых корным пакыла дружнан иквӓреш шыпшын вел переген кердеш, тенге вет?!

Кырык Сир йӹрвеш школвлӓ дон библиотекывлӓ мыч ти книгӓм пецӓтлӹмӹк пожертвовани шотеш шӓлӓтен колтенӓ.

Книгӓн электрон-версижӹм икманяр кечӹ (кышты дӓ кынам - вара сиренӓ) цилӓн такешок пачын дӓ тӹкен нӓлӹн кердӹдӓ.

Кого тау, шергӓкӓн халык!!!

Пал Генай, Йынгы-Кушыргы

ОНДРИН ВАЛЬКА - "ЧАРЛИ"

Теве тиштӹ Ондрин Валькан "ЧАРЛИ" лӹмӓн книгӓм лыдаш лиэш. Аннотаци гӹц: "Чарли" - авторын нӹлӹмшӹ книгӓжӹ. Тиштӹшӹ произведенивлӓ 1991 — 1996 ивлӓн «Йӓмдӹ ли» газетеш пецӓтлӓлтӹнӹт. Тидӹ изи тетявлӓлӓн, школыш каштшы тыменьшӹвлӓлӓн лыдашышты. Масакла сирӹмӹ, тидӹм лыдмыкы, йӹрӓлтен колтет дӓ кымылетӓт куза лиэш."...

Пал Генай, Йынгы-Кушыргы

Яра, рушла сирӓлтӹмемӹм сойток цилӓн ынгыледӓӓт сӓрӹдеок тиш лыктам...
***

Тау, Андрей Кричевский!
Спасибо, Андрей Кричевский!
***
Художники из Чебоксар Андрей и Лиза Кричевские уже живут в старинном доме, построенном 120 лет назад на берегу пруда в самом сердце моей любимой деревни Юнго-Кушерга (ударения на "Ю" и "у")...
Я не знаю как объяснить мою ревностную привязанность к данному событию (если не считать того, что в этой деревне прошло мое счастливое детство...), а потому просто опубликую два рифмованных текста (коль хотите, то стихами их назовите...). Один текст на горномарийском, а второй должен был стать переводом на русский, но взбунтовался и воспроизвелся как самостоятельный...
***

АМАСА

Амаса пачылт кемӹк – ӓнгӹремшӹвад
Пырыш эдемӹм ямшы ӹлӹш лош вӹдӹлеш...
Ит шудал тӧрӧк ӓптӹрген нерат,
Дӓ ит талашы комбы шылдыр дон ӹштӹлӓш!...
.......
...Анжок! Шытыр комы стан... мӹнер лаштыкат!...
...Пӹзӹлмӹ ваштыр таманяр и киӓ -
кажланен, перегалтӹн, жепӹм ӓен-такыртен!...
...Кайыкла коэштӓлтеш пӧрт йых - виӓн...
Сӹнзӓэт пачылт кеӓ – тӹньӹм шамде мӓгӹртен...
.......
...Ӹндежӹ кыш шагалат тошты тум седрӓш?
Тӧр вӓр тӹлӓнет пачеш уждым кӹлӹм!
Вӓшӓкӹш ит пыры – каранг тӹ вӓр гӹц шӹлӹн
Кӹлештен тӹдӹ кердеш курым вашт!
.......
...Окнявлӓ лош пӹзӹрген лагы пӹжӓш
Сарвала тыньӹм йукын уждым кек:
«Шынгалай шавырым! Палшалтай йӓ ӹлыжӓш!
Тӹ шавыр гӹц шылдырем пачылтеш вӹлвек!»
.......
...Тек! Пыйген толын пыйта пыйхаш цаца...
Тӹнь тӹдӹм кердӓт кычен - вет керемет
тум тӹнгеш видӹлт шӹнзӹн:
«Тӹнгӓй йӓ! Керемет!
Каремӹш валы! Вӓрӹшкет кенвац!»
.......
...Шӹкш куза – момоцаштет кловой шӹрем -
Ит пыры тӹш тылшол якшаргымеш!
...Мӹнь каркам нӓлам шолшы падыш шырем,
Кӱэр лош кӹшкем кӓпет пӱжӓлтмеш...
.......
Ну, яра! Шачмы кечӹн тӱгӹ йӓрӓн лӓктӹт(?)...
Кыш вара ӹне кышкыжмыла кышкыжмын(?)...
Шарыкым шӹшкӹлмӹлӓ ма вӹргечӹн(?)...
Изӓрнян изӓрня пазарыш каштыт(?)...
Когарнян кого ӓрнявлӓм ма пачыт(???)...
Дӓ Кукшыгечӹн кечӹм куштылгемдӓт(???)...
А Рушӓрняжын - Кырык Сирым... ма? Рушемдӓт(???)...
.......
Вадеш шӹц пӧртанзыл ташкалтышыш -
Ӓштӹ ма, сӹнзӓэтӹм алтален, шана шӹлӓш -
Тӹ ужмашвлӓ курым вашт палшалтат ӹлӓш!
Лач ялкорнетӹм ит монды шачмы туан лыкыш...
.......
Тенге шанен корны мычкы шӹрен лӓктӓм
Сӹнзӓм кӓрем - пӓлдӹртӹшвлӓм погем лоэн
Шӹре шакте вашт шӹм рӓдӹ нӹнӹм вактам,
Угӹц ӱдем, кӹшкем-самлем-ушем... Шоэн
вара цӓшӓн ирӹк жепӹм йонгештӓрӓ!
.......
(Лачок вет - шоэн вел...)
.......
…
.
Эчеӓт йӹрвеш кажланаат – мӱлӓндӹнӓ пыт самлана...
Кугижӓн пурлыкым вычен шоте цилӓн чоте орланат...
Анжок! Кӧргӹштӹштӹ ик ӹлӹштӓшӓт ӹлӹжте -
Кугилӓшкӹ ке! Йыл сирӹш лӓк! Йукетӹм вӹцкӹжтӹ!
Кырык Сирнӓ пиш кого! Мӱлӓндӹнӓ изи гӹнят!
Шӱм кӧргӹнӓ яргата! Тум важан йӹлмӹнӓ!
Кӱкшӹ тум эхельӹштӹ перегӓлт кодат тӹнят!
Рокыш шынгалтын -
Йӓнгвлӓштӹдӓ ӹлӹжӹнӓ!
.......
...
.

***

ДВЕРЬ

Хочешь верь, а хочешь не верь -
Я найду, и открою дверь
В старый дом с паутиной и патиной,
С крышей латаной-перелатаной...
...Я войду и встану под матицей,
Где хозяин истёр до блеска
Половицу сосновую задницей -
От рожденья до смертного всплеска...
...Оберег из рябиновой веточки
Передаст мне засохшую весточку...
Ткацкий стан с недотканой холстиной
Скрипнет тихо в углу без причины...
...Коромысло, ухваты и косы
К косяку прислонились без спроса...
Печка старая вся отсырела
Без трескучего жаркого дела...
...Загляну в фотографию мятую
Еле видно, что год тридцать пятый -
Там хозяин ещё не распятый
За "кулацкую суть распроклятую"...
...Меж окон принасестилось гнездышко -
Дрозд когда-то в нем высидел выводок...
Клён высокий дом прятал от солнышка,
Но срубил его вовсе не выродок...
...Распахнулось над крышей дырявою
Небо синее - бело-кудрявое,
А вокруг улыбаются скрытные
Избы старые, вглубь самобытные...
...И нежданно в стекле затуманенном
Нарисуется лик любознательный -
Улыбнётся... И знак восклицательный
Над деревней взлетит дымом пламенным
...
Отзовётся ль моя Юнго-Кушерга
Гостю новому добрыми мыслями:
"Ат шушырты гӹнь шкежӓт ат шушыргы!"*
И другими понятными смыслами...
.......
...
.
(* "Не рань других и сам не будешь ранен!")

Скриншоты отсюда: https://www.facebook.com/breakingmash/videos/686865891910872
и отсюда: https://www.youtube.com/watch?v=JJDMyOKIBro

КУТР МИХАЛАН ПӦРТ (ИЗБА КУТР МИХА(И)ЛА)

Теве тиштӹ пиш яжо видео - КУТР МИХАЛАН тошты пӧртжӹм у хозавлӓ анжыктат.
Тидым анжен пиш сусу лин колтышым - вет Лиза дӓ Андрей Кричевскийвлӓ ти томам сӹлнештӓрен вел пакылаат урдат.
Художниквлӓ ылыт!!! Седӹндон вес йишлӓ лин ак керд!
Кого тау тӓландӓ, шотеш пиштӹмӹ Лиза дӓ Андрей!
Пуры лижӹ тӓлӓндӓ яратымы Йынгы-Кушыргыштына ӹлӓш!
Пӓшӓдӓ ашныжы!

Вот здесь на видео старый дом КУТР МИХА(И)ЛА нам показывают его новые хозяева.
Я обрадовался и сильно расчувствовался по этому поводу - ведь Лиза и Андрей Кричевские будут беречь этот дом как уникальную краеведческую и творческую удачу.
Потому что они художники!!! Потому что по другому и быть не может!
Сердечное вам спасибо, уважаемые Лиза и Андрей!
Счастья и добра вам в нашей любимой Юнго-Кушерге!
Творческих удач!

КОК ПАЧАШАН КӒМӸНИ ТОМА (ӓль - КУТР МИХАЛАН ТОМАЖЫ...)

Ондрин Валька, Йынгы-Кушыргы

Ти кӓмӹни томам кынам ӹштӹмӹ, амат пӓлӹ, тӹдӹ со томана ваштареш ылын машанем. Тӹдӹ, кок пачашан ылеш дӓ солана лапы пун томавлӓ сага кӱкшӹрӓклӓ каеш. Мӹнь пӓлӹмем семӹнь, ти томашты Кутр Михала Лисавет шыжаржы дон коктын ӹленӹт, солашты шыжаржым Лиса маныт ыльы. А эче Фелицат куакам шайыштеш ыльы, эртӹшӹ курым 20-30 ивлӓштӹ ти томан кокшы пачашыштыжы школ молы ылын, Кушыргы сола тетявлӓ тиштӹ пӹтаришӹ пӓлӹмӓшвлӓм нӓлӹнӹт. Мары грамматикым ти школышты изиш вес семӹньрӓк сирӓш тымденӹт. Куакамат тиш тыменяш каштын дӓ "юк" вӓреш "йук", "янгеж"-"йангеж", юалгы"-"йуалгы" тенге сирӓ ыльы. Ти школ "ликвидация безграммотности" программыш виднӹ тӹнӓм пырен дӓ тиштӹ кок классым лач тымденӹт. Самой томаштыжы ӹлӹшӹ семья гишӓн шукыжымок мӹнь ам палӹ, пӓлем лач, вырсы годым кок ӹзӓк-шоляк-ге: Михала дӓ Петр войнашкы кенӹт дӓ Петржӹ 1941 инок немӹц пленӹш вӓрештӹн, тидӹ гишӓн Исюткан солашты шачшы, тымдышы дӓ поэт, Павел Иванович Андрианов, "Ленин корны" газетӹшты сирен ыльы, нӹнӹ пленӹштӹ иквӓреш линӹт, а вот Кутр Петржы, ӹжӓл, техень нелӹлыквлӓм тырхыде, военнопленныйвлӓ лагереш ясланен-шужен колен. А Кутр Михалажы кӓпшы дон чоте кӱкшӹ-кужы ылынат, тӹдӹ война гач ик гарнизон коммендатуры ротышты служен, дӓ даже тӹдым 1945 ин 24 июньын Москва Сӹнгӹмӓш парадыш нӓлӹнӹт и тӹдӹ йӓл сага строй дон Красный площадь мыч ашкед кеен. Техень статус донжы пиш когоэшнӓ ыльы, а кыце агыт, вет Кушыргышты да йӹрвӓш техень парад участникшы ылдеӓт. Кутр Михалан томажы дӓ анпичӹжӹм анжаш гӹнь, тӹдӹ пиш яжо вӓрӹштӹ вӓрлӓнӓ, Михала ӹшкежӹ пиш пӓшӓ мастар ыльы, мӱкшӹмӓт анжен, ӓнпичӹштӹжӹ шукы олмаву кушкыныт, изинӓ годым мӓ тӹш олмам шолышташ молы пыреннӓ, мӹнь даже тидӹ гишӓн ик тетялык шайыштмашым сиренӓм, "ӒЗӸРЕН" маналтеш, тидӹм "Чарли" (Йошкар-Ола,2008) книгӓштем лыдаш лиэш. Кутр Михала, лачокат, со млоецлаок, курымжы ӹдӹрӹм нӓлдеок ӹлен. Телӹм, пичӓлӹм туп гач сӓкен, ечӹ дон морен кычашат каштыкала ыльы. Но вот жеп пиш йӹле эртӓ...Ӹнде кӹзӹт ӹшкежӓт уке дӓ Лисавет шыжаржат колен кеш. Таманяр веремӓ ти томашты Яштуга сола родняжы ӹлӓлӓльӹ, вара ик фермер усайбыжым кычылты, а остатка жепӹн иктӓт уке...Тома тӹхӓлӓкок шӹнзен. Солашкы толмем йӹде со ядам: "Иктӓжӹ тиштӹ ӹлӓт?"- "Иктӓт агеп, томажы выжалалтеш",- маныт. Но теве тилошты Кутр Михалан томажым Чебоксарышты ӹлӹшӹ эдем нӓлӹн, маныт. Ой-ой, Чебоксаржы вет мӓ дорцна лишӹл агыл, кӱ вара техень тиш толаш йӓмдӹ лин шӹнзӹн? Художник тӹдӹ ылеш, маныт. Анжем, Кутр Михалан томажы сага кок машина шалгат, томажым тӧрлӓш да уэмдӓш тӹ художникет рабочийвлӓмӓт уж канден , тонна моло ышкалым урдатат, нӹнӹлӓн шешкӹ шӹшерӹм моло выжалем манеш доко. М-да...Художник толын! Кушыргышкына художник толын! А кыце техень яжо вӓрӹш художник ак тол? Солана йӹр кымдыкеш техень цевер сӓндӓлӹк киӓ, техень сӓндӓлӹк! Эдемвлажӓт тишты яжовлӓ ӹлӓт. Тидӹ гишӓн эче америкӹштӹ ылӹшӹ солана блогер Пал Генайат ӹшке сирӹмӹвлӓштӹжӹ пиш яжон келесен. А ӹнде ти художник доно яжонок пӓлӹмӹ лиӓш келеш ылнежӹ дӓ тӹдӹн гӹц мӓмнӓн велнӓм сӹлнештӓрӹмӹм вычен кодына гӹнь, ана самынялт сӓй.
МЫРЫ СЕМНӒЖӸ
ЛИЖӸ КУШТЫЛГЫ,
ШАЧМЫ ВЕЛНӒЖӸ-
ЙЫНГЫ-КУШЫРГЫ!