Йынгы мыч колым кычен каштым...

Геннади Смирнов, Йынгы Кушыргы

Пӹтӓриш кол...
Мӱктӹ, ыржа мольы, пӓрдӓш, алангы, ош кадама, пынтӹрвӹ, кӹшкӹ кол, ши кол, кӓрш... Махань Йынгы кол лӹмӹм эче мондышым вӓл...???
Тел пытӹм жепӹн солаштына шукы пӧртвлӓшток векӓт кого марывлӓ немоткавлӓм пидӓш тӹнгӓлӹт ыльы. Тӹ пӓшӓжӹм пӹсӹ кидӓн ылат гӹнь иктӓ тӹлзӓк-пелӓкӹштӹ вел ӹштен пӹтӓрӓш лиэш ыльы. Марывлӓжӹ соок керӓлрӓк пӓшӓм ӹштӹшӓшлык ылыныт: шудым-олымым вольыклан сарай вуй гӹц валташ, карем вӹдсӹнзӓ гӹц вӹдӹм намал шӹндӓш, пум пӹчкеден дӓ колын йӓмдӓш, лымым коэштӓш дӓ эче вес шукы йиш пӓшӓм пӹцкем гӹц пӹцкем якте вакташ... Седӹндоно марывлӓет шӹренок тетяштӹм немотка пидӓш пыртен шӹндӹт ыльы...
Йынгы и тӓрвӓнӹмеш немотка йӓмдӹ лишӓшлык ылын. Ӧлицӓ мыч кемӹ годым кужы йӓктӹн (лач "токо вел" пыжарен лыкмы) равывлӓм кӱкшӹ пичӹ гач кудвичӹвлӓштӹ ужаж лиэш ыльы. Тидӹ немотка вурдывлӓм марывлӓэт йӓмдӹлен шагалтенӹт - когон кол кычаш кемӹштӹ шон седӹ...
Тевеш ик яжо шокшы апрель кечӹн Йынгы вӹдет кузен кемӹк шелӹн шӹцшӹ иэт тӓрвӓнӓ дӓ цудырген-пыдырген рекӓ мыч ӱлӹклӓ, Йыл монгырыш, валаш тӹнгӓлеш...
Вес кечӹнжӹ, сотеммешок, коллоэцвлӓэт Йынгы сирӹш толытат немоткавлӓштӹ дон ляврӓн вӹдӹм пыдратен иктӹ паштек весӹ каштыт. Кол попаза гӹнь, тӹдӹм пистӹ неместӹ гӹц ӹштӹмӹ пешӹрӹш постарат...
Мӹньжӓт кол кычаш пиш яратенӓм дӓ амалашжы эче шукырак яратенӓм ыльы - седӹндон мӹньӹн папиэм кынамжы ирок цӱдейӹшлӓ йук дон кӹньӹлтен колта ыльы: "Генайи! Анжалок - пашкуды Лекандырет шукы колым кычен канда векӓт. Пешӹржӹ пиш нелӹлӓ чучеш!!!" Техень шаяжы мӹньӹм когон пӹсӹн шижӹктӓрӓ ыльы. Цӓрӓ ялым ӱштӹ кемӹш шыраламат пашкуды док кыргыж миэн колым анжыкташ ядынам. Лекандыржы, колжым кычен гӹнь, сусунок анжыкта ыльы. Пешӹр левӓшжӹм лӱктӓлешӓт колжым кого тазыш йӓстӓрӓ. Свезӓ кол пышжы дӓ ӹлӹзӹ кол тӹргештӹлмӓшӹжы йӓнгемӹм когон шиктӓш тӹнгӓлыт ыльы... Пӱжӓлт шыцшӹ лицӓжӹм ӹштӹлын, Лекандырет, колжым анжен семӹнь шайыштеш: "Тевеш ти алангет Ольгын лыкышты попазыш. Кого пӓрдӓшжӹм Кого йӓмӹштӹ кычышым..."

Тури туаткал лаштык дон шӹшерӹм качкындалын, ӓтямӹн кужы кемжӹм чиэн, немоткажым пулышыш пиштен мӹнь шкежӓт Йынгы сирӹш чоте пӹсӹн ашкедӓм ыльы...
Тӹ жепӹн шукы пӧртӹшток вӓтӹвлӓэт кол лемӹм шолташ, дӓ кол кагыльым кӱэкташ тӹнгӓлыт ыльы...

Кокшы кол...
Йынгы вӹд сотеммӹ семӹньжӹ мӓ кӓнгӹж каникулым когон выченнӓ. Кол ӓнгӹрӓш цилӓ солана ӹрвезӓшвлӓ пиш яратат ыльы. Дӓ кыды-тидӹ ӹдӹрӓшвлӓжӓт - кӱшлык Эмам мол со ӹрвезӓшвлӓ сага Йынгы сирӹштӹ ужаш лиэш ыльы. Сек яратым кол кычым вӓрвлӓнӓ ылевӹ: Ольгын лыкышты, Сазан-ӓнгыр лӓкмӹштӹ, Кого йӓм вуйышты, Изи йӓмӹштӹжӓт, кӹтӧ ванжым вӓр кӱэрвлӓштӹ, дӓ эче Кожвашышты дӓ Изи Йынгыштыжат шукы вӓрвлӓштӹ...
Ӓнгӹрваштырвлӓм пӹркем ваштыр гӹц ӹштенна. Кужырак дӓ вӹцкӹжрӓк ваштырым кӹчӓлӹн шӹргӹ мычкет кынамжы кечӹ кыц каштынна. Лескым дӓ ӓнгӹрвлӓм иктӓ 1960 и эртӹмӹк вел Йоласал раймагышты моаш лиэш ыльы. Тӹдӹ яктежӹ 10-й номыран шӹртӹм лескы вӓреш кычылтынна. Дӓ им гӹц ӓйӹмӹ ӓнгӹрӹм... Кыдыжы эче вӹцкӹж пыда гӹц ӓнгӹрӹштӹм ӹштенӹт. Техень ӓнгӹрвлӓ гӹц колжат шӹренок сӹсӹрген шӹлеш ыльы. Шӹртӹжӓт лескы гань цаткыды ылтеӓт изи пӓрдӓш игӹжӓт куштылгынок тӹдӹм кӹрешӓт вӹдым шӓвӹктен шӹлӹн кердӹн.
Изи тетявлӓн яратым колышты ылын мӱктӹ дон ыржамольы. Ти изи колвлӓэтӹм Ольгын лыкышты, Сазан-ӓнгӹр йоген лӓкмӹ оголышты когон яжон кычаш лиэш ыльы. Кынамжы тӹшӓкен когон шукын погынен шалгеннӓ ыльы - икӓнӓ иктӹм шӹкен вел ӓнгӹретӹм вӹдӹш шуэн шокташ лин. Церот постолын капцакавлӓнӓ вӹд мыч иктӹ паштек весӹ йогенӹт. Кӱн капцакажы пытькаш тӹнгӓлӹн гӹнь тӹдӹлӓн вес коллоэцвлӓжӹ ӧрдӹжӹш карангытат уты вӓрӹм пуат ыльы цаткыдыракын сир неркӓштӹ шалген кердшӹ манын, дӓ колжым сӹсӹргӹдеок шыпшын лыктын кердшӹ.
Мӱктӹ дӓ ыржамольыжы кынамжы прахыдеок вет йӹлӓн ӓнгӹрвлӓнӓм йӹчкен качкыт ыльы. Иктӹ паштек весӹм - церот доно мӓ ти изи колвлӓм вӹд гӹц шывшын-ыдырен лыктынна. Стёклӓн банкыш колым шуэн колтетӓт, у йылӹм ӓнгӹрӹш чиктен шӹндетӓт - йӹленрӓк пытькым вӓрӹш ӓнгӹрӹм мӹнгеш шуэн колташ талашеннӓ ыльы... Кычым семӹнь колым шотленӓ ыльы. Коклы вӹц ӓль кымлы колым кычет гӹнь уже такеш агыл Йынгы сир мыч ӓнгӹрваштырым ӹрзен каштынат. Но, семняэтлӓн кол лемӹм шолташ ситӹжӹ иктӓ 50-70 колым кычаш келеш ыльы. Тинӓр колым токы кандет гӹнь тонышывлӓэт тӹньӹм когон сусун вӓшлит. Ӓтят-ӓвӓтвлӓ, тьоти-папивлӓ изи коллоэцӹм тӹнӓм чоте хваленӹт ыльы... Чӹдӹ колым кычен кандет гӹнь вырсалтенӓт кердӹнӹт: "Эх! Изи лодыр! Тоныш пӓшӓм ӹштӓш ӧркӓнет - кечӹ кыт Йынгы мыч ӓнгӹрваштырым вел ӹрзен каштат!!! Махань намыс - цилӓн ужыт вет!!!!!" Техень шамакым колыштмы воксьок ак шо ыльы дӓ седӹндон охыр ылат гӹнь пӹцкемӹшӓлтмӹк вел токыла пичӹ шайыл корны дон шӹлӹн толаш цаценнӓ.
Тӹ веремӓн сола ӹлӹмӓш шукы ровотает гӹнь вел яжо лин кердӹн. Седӹндон ӓнгӹрен дӓ охотничӓен каштшывлӓ гишӓн сола лошты шӹренок пиш худа шамакым колтат ылын. "Ти ӓзӹрен-марын толкыжы уке! Анжыдок, ай-яй, турижӹ сам логӹц акат кай гӹнят хозажы Йынгы мыч ялжым шин каштеш!" Тӹ жепӹнок солаштына когон яжо коллоэц ӹлӹш - Власов Филимон. Кӹзӹт техенвлӓ гишӓн "фанат-профессионал" маныт... Тӹдӹ Йынгы тӹр гӹц нигынамат охыр толте векӓт - кок-кым кого пӓрдӓшӹм ӱӓ ваштыреш чиктен шӹндӓӓт намал толеш ыльы. Техень мастар коллоэц ылмыжы гишӓн соланавлӓ тӹдӹм чоте шотеш пиштенӹт. Седӹндон Филимонжат шеклӓнӹдеок токыжы сола вашт, ӱл лык гӹц кӱш лыкыш, ӓнгӹрваштырвлӓм тайыдеок куза ыльы. Вот толькы ирокжы иктӓт ужын кердтелыт - кынам дӓ махань йӓмӹш Филимонет кол лоаш кеӓ. Мӓжӹ тӹдым оролаш ижӹ цаценнӓ ыльы... Но Филимонжы сойток, тамахань керемет ганьок, сӹнзӓнӓ гыц йышт-йошт уждымы корнывлӓ мыч когон шылӹн мыштен...

Кымшы кол... (остатка векӓт)
Кӓнгӹжӹм, шокшы кечӹн, нелӹ пӓшӓ паштек (кынамжы пӓшӓ лошток) солана марывлӓ кымытын-вӹзӹтӹн погыналытат Йынгыш претньӹк дон ӓль немотка дон кол кычаш кеӓш яратат ыльы. Претньӹкжӹмӓт сола мастарвлӓ ӹшке кидӹштӹ дон пидӹныт. Кужы претньӹквлӓм ӹштӹделыт - кытшы иктӓ кудыт-лу метрӓн вел ыльы сӓй. Кӱкшӹцшӹ метрӓк пелӓк якте векӓт. Йынгынажы кого рекӓ ылте вет - техень претньӹк чоте яжо ылын ӓнгӹсӹр вӓрвлӓштӹ кычылташ. Претньӹк ражжымат изирӓкӹм ӹштенӹт тыгыды колет шӹлӹн ӹнжӹ керд манын.
Марывлӓ дон нӹнӹн тетявлӓштӹ каштыныт, дӓ ӧрдӹж тетявлӓжӓт шӹренок пижӹн каштыныт. Кынамжы шукы тетяет когон яжон палшен кердӹныт вет. Колым лӱдӹктен претньӹкӹш ӓль немоткаш поктыл пырташ. Ӓнгӹсӹр вӓрвлӓштӹ ик-кок мары полтикпандывлӓ дон ӹшкетӹшток поктылын дӓ виктӓрен кердӹнӹт, а кымда йӓмвлӓшты нӹнылӓн мӓмнӓн палшыкна пиш керӓл лин кердӹн.
Мӹнь шӹренок эртӹш ӹлӹмӓшӹм ӓшӹндӓрен колтемӓт тӹ жепӹм ӹшке сӹнзӓэм дон вуйта кӹзӹтшӹ лиӓлтмӓш ганьок ужам. Тевеш Йынгы мыч техень ватагаэт претньӹкӹштӹ дӓ полтикпандывлӓ дон вӹдӹм шугырталтен-пыдыратен вала. Мӹндӹрцок ваштылмы, полдымактылмы дӓ кынамжы соредӓлмӹ йуквлӓжӓт шактат. Вӹд вӹлвӓц когон мӹндӹр гӹц толшы йукым яжонок колаш лиэш вет. Кынамжы ирӹ тыр ирокын, ӓшындӓрем, Ольгын лыкышты ӓнгӹрӹмем годым райо дон шайыштмы новостьым яжонок колаш лиэш ыльы.

• Тӹ райожы, нӹл уштышышты, Йоласал сельмаг сагашы кӱкшӹ мӓнгӹ мычаш гӹц цӓрныдеок ирок кудытын тӹнгӓлмӹк дӓ луаткок цӓш йыд якте когон тужын кытыра ыльы... Телӹм-кӓнгӹжӹм-шӹжӹм..., йур йуреш ӓль лым лымеш гӹнят райоэтӹн кӹртни ышмаражжы гӹц лӓктын цилӓ йиш йуквлӓ йӹрӹм-йӹр халык пӹлӹшвлӓш неволя шӹшкӹлт пыраш цацат ыльы. Тӹ йӱк-йӱӓн лоштыжы сек шӹренжӹ комунист пропагандын пингӹдӹ шая Москва гӹцок раскыдын шактен толеш ыльы. А Мары халыкын коммунизм стройымы сӹнгӹмӓшвлӓ гишӓн Йошкарла гӹц тура обкомын секретарвлӓ шайыштыныт. Дӓ шоэрӓкын Цикмӓ гӹц, Кырык сир вуйлатышывлӓ шаям кыченӹт дӓ эче тӧррӓк комунизм корным районын халыклан костан йук дон анжыктенӹт. Кынамжы Йоласалыштыш "Коммунизм" колхозын вуйлатышывлӓ тӹ райодонок эчеӓт тӧр-тӧррӓкӹн тӹ корным сола халыклан виктӓренӹт... Тӹ цаткыды йуквлӓ лошты мӹнь, шанымыдеок цӱдеен, кынамжы ӓтямӹн йукжымат колынам ыльы. Вӹц цӓшӹнок ирок тӹдӹ колхозын яжо пӓшӓзӹвлӓм ниӓлтӓ ыльы, лодыр-пьяницӓвлам вырсалтен колта, кынамжы цилӓ халыкым сарвален-кымылын ядеш ыльы - юр толмеш колхоз шудым цымырен пытӓрӓш да алык мыч кӓванлен шӹндӓш манын... 
• Кечӹвӓлӹнжӹ райоэт халыклан классик дӓ цилӓ йиш сем-мырывлӓм шактен-мырен, сӹлнӹшая лыдышвлӓм дӓ шайыштмашвлӓм, ямаквлӓм ӓль наукын сӹнгӹмӓшвлӓм дӓ цила вес йиш культуры дон тыменьмӓш гишӓн ышан йук доно шайыштын. Икӓнӓ, ӓшындӓрем, шокшы аяран кечӹн тӹ мӓнгӹ мычаш гӹц когон яжо симфони сем шакталта ыльы. Вагнерӹн "Валькири" гӹц увертюры лаштык векӓт. Тӹ сем семӹнь кок йӱкшӹ мары райо-мӓнгӹ йӹр тӹргештӹлӹн когон цартаканок шидӓлӹнӹт дӓ вӹр шӓвӹктӹм якте икӓнӓ иктӹштӹм луцкен вактыт ыльы... Но, ӧрӓт вет! Вуйта яжо музыкын семӹм коктынат ӹнештӹ пыжгалат ылын - ик йукымат шидӓлмыштӹ гач ӹш лыкеп! Лач симфони оркестрын барабанвлӓ дон литаврывлӓ шактым вашт "Пыртньоц! Пыртньоц! Пыртньоц!" - цаткыды мышкынды йуквлӓ шактевӹ дӓ йакшар вӹрӹштӹ ош пырак вӹлкӹ лым вӹлнӹш шаршыла шӓпнен вазын... 
• Лач йыдым вел тӹ райоэт мӓнгӹ вуйы пӹжӓшӹтӹжӹ йук лыкдеок нерӓлтен шӹнзен, дӓ халыкланжат пыйырт кӓнӓлтӓш цӓшӹм пуэн ыльы... Но ирок, кудыт шомыкжы, рашкалтышлаок цилӓ йӹрӹм-йӹрӹштӹш мӱлӓндӹм ссср-ын гимн доно урмыжын-цӹтӹртен шижӹктӓрӓш тӹнгӓлӹн... 

Ӓнгӹрваштыр дон тырын шӹнзӹш коллоэцвлӓжӹ когон шӹдешкен кердӹнӹт вет - ти претньӹк ватагаэт Йынгы вӹджӹмӓт лявӹртен кода, дӓ эче цилӓ колжым полдыртен-лӱдӹктен келгӹ ямвлӓш, корчак-тӹшкӓ лош поктыл колта ыльы. Дӓ нимамат ӹштӓш аклиӓт шӹвӓл-шудал колтатат ӓнгӹрваштырвлӓм постаралын мӹндӹркӹрӓк, вес тыр вӓрӹш ашкедӹнӹт.
Тевеш, анжалмада, кок цаткыды мары нелӹ претньӹкӹм рекӓ тореш шыпшын шӹнден тӹдӹм ӱлӹкӹлӓ виктӓрӓт. Ялышышты тошты ӹштӹр дон тошты йыдал, кӓпӹштӓт, "тумыш вӹлӓн тумыш", тошты тыгыр-ялашвлӓм чиэн шӹнденӹт. Нелӹ претньӹкӹм цӹркӹнен-цӹркӹнен шыпшыт, когон якшарген шӹнзӹнӹт, ӱпӹштӹм ньоцок пӱжвӹд дон Йынгы вӹдет йӧрен нӧртенӹт. Сир мыч паштекӹштӹ тӓнгвлӓштӹ колым пешӹрӹш поген кеӓт. Нӹнӹ эче кукшы выргемӹм намалыт - кол кычым паштек рыбаквлӓэт тӹдӹм чиэн токышты ӓль мӹнгеш ныр пӓшӓм пакыла ӹштӓш кен кердӹштӹ. Сагашток  тетявлӓ - колжым поктылашжат, погашжат палшат. Претньӹкӹш шукырак колым поктен пырташ манын ик-кок сӓмӹрӹк млоец анзылны полтикпандывлӓ дон моч гӹц кемеш вӹдӹм вактыт: "Пырттттууунг! Пырттттооонггг!!!". Тӹшкӓ лӹвӓцжӓт когорак пӓрдӓшӹм, алангым поктен лыкташ цацат, ошма пындашымат ыдырен-пыдратен ик мӱктӹлӓнӓт аль цилӓ вес йиш тыгыды коллан шӹлӓш корным ак пуэп. Изи тетявлӓжы коаш вӓрвлӓштӹ ял-кид дон, ӹшке кӓпӹштӹ дон, чоте вӹдӹм лывшен-шӓвӹктен колоэцвлӓлӓн палшаш цацат...
Цилӓн пышкыды ошман сирӹш погынатат претньӹк шыпшын лыкмым тӹштӹ вычат. Теве, янгылен шӹцшӹ марывлӓэт претньӹкпандыштым сирӹш ыдырен лыктевӹ. Тӹ жепӹн млоецвлӓжӹ полтикпандывлӓм ӧрдӹжӹш шуэн колтен претньӹкӹн пындаш керемӹм Йынгы пындашеш пӹзӹрен изин-олен ошма сирӹш мотня-мешӓкӹм шыпшын лыктыт. Тӹ мешӓкетжӹ ӹлӹжӹн кешӹлӓ чучеш - кӧргӹштӹш колжы тенге тӹргештӹлеш, мӹнгеш Йынгы вӹдӹш когон шӹлнежӹ. Сусун ваштылын, коллоэцвлӓэт иквӓреш дружнан колым постарен пешӹрӹштӹм темӓт. Вара цилӓн нӱштӹлӹт, кӓнӓлтӓлӹт дӓ вады жерӓ толмы семӹнь солашкына талашыдеок кузат...   

Кукурузым оролымаш

Иктӓ 11-13 иӓш ылмем годым тӓнгвлӓэм дон иквӓреш колхозыштына кукурузы нырым караквлӓ гӹц кӓнгӹжӹм ороленнӓ. Тангвлӓэмжы, Йорги дон Игыр, пашкудывлӓэмок ыльевӹ. Оролым нырнажы Йынгы тӹрӹштӹ ыльы, вес монгырвлӓжы Сазан-ӓнгӹр дӓ Йоласал корны (кӹвер якте). Цилӓжы 10 гектар утларак векӓт. Малан тӹдӹм оролаш келеш ылын? Тевеш, ӱдӹм паштек, ик-кок ӓрняштӹ, кукурузетжӹ нӱшмӹ гӹц чӹнгӓлт лӓктешӓт ыжар сиремлӓ шим рок лӹвӓц лӓктӹн шӹнзеш. Тидӹ паштек когон чӹнь кушкын кердӹн ылнежӹ..., карак агыл гӹнь! Караквлӓжӹ когон вет качкыт ыльы ти свезӓ нӹжгӹ "кукурузы игӹвлӓм". Шӱдӹн, тӹжемӹн, шим пӹл гань, чонгештен миӓт дӓ ныретым ик-кок кечӹ гыт качкын колтен кердӹнӹт. Седӹн дон техень оролывлӓ колхозлан пиш керӓл ылыныт. Мӓлӓннӓжӹ ти постол пӓшӓжӹ сусум вел ӹштен. Ныр гӹц караквлӓм поктен колтетӓт большы нимат ӹштӓш ак кел!!!
Оролымы анзыц мӓ, тумайышнаат, тура Йынгы сиреш землянкӹм капаен лыкна да кӧргешжӹ цилӓ ӹлӹмӓшлӓн керӓлӹм ӹштӹшна. Хангавлӓм, равывлӓм, тамахань кӹртнин, дӓ пун хӓдырвлӓм сола гӹц ик уштышак-пелӓкӹм пулышешнӓ цилӓ намалын канденнӓ. Землянкы кӧргеш йыд вашт ӹлӓшнӓ сек керӓлжӹм вел ыштеннӓ: амалым вӓрвлӓм дӓ стӧлӹм.
Колхозжы тынӓм мӓлӓннӓ ик тулан пичӓлӹм ижӹ вет пуэн ыльы. Дӓ тӹдӹлӓн порых дон тровымат. Техень жеп ылын - кӹзӹтшӹ гӹц чоте айырлалтын. Кынамжы мӓ каракым лӱэннӓ дӓ тӹдӹм вара пандеш ялштен ныр покшалан сӓкӓлтеннӓ - вес караквлӓ лӱдӹштӹ манын. Кынамжы, каравлӓжӹ мӹндӹрнӹ шынзенӹт гӹнь, лач кӱшкӹ вел лӱэннӓӓт нӹным поктен колтеннӓ ылын. Дӓ порыхжым шукым путелытат шыренжок лач саслым йук доно вел караквлӓм поктылаш вӓрештӹн. Ой-ой, кынамжы вет ныр йӹр кечӹ гыт кыргышталаш вӓрештӹн, дӓ йук яммеш саслаш... Мӓмнӓн тӓнгвлӓнӓ когон ти пӓшӓ гишӓн ушыкаленӹт, шӹренок сагана соты кечӹ гач эртӓренӹт. Кого Йӓмӹш нуштӹлӓш толытат вара сагана кодыт дӓ вады якте цилӓ пӓшӓнӓм малӓннӓ ӹштӓш палшенӹт. Ӓль кӹзӹла, картла дӓ вес йишлӓ мадын землянкӓнӓ лишнӹ веремӓм эртӓренӹт. Кынамжы Йынгы колым иквӓреш кыченнӓӓт тӹшӓкок кол лемӹм шолтеннӓ дӓ цилӓн иквӓреш качкынна. Когон яратым жеп ыльы цилӓлӓннӓ тӹ "кукурузы оролым кӓнгӹж"...

"Ондрин Валькан "Икӓнӓ Опанас" масак книгӓштӹжӹ "Микитӓвлӓ" манын лӹмдӹмӹ шайыштмаш улы, Тӹштӹ как раз кукурузы оролымы гишӓнет попалтеш. Дӓ вара ӹрвезӹвлӓн оролымы ныр вӹлкӹ пиш кого кек вазалеш. Тидӹ Чебоксар аэроклубын планержӹ ылын. Техень случай лачокат Йынгы-Кушыргы сола вуйышты лин." Валентин Афанасьев

Тӹ планерӹм мӹнь пиш яжон ӓшӹндӓрем. Иктӓ 10-15 планервлӓ ты кечӹн соревнуялтыныт ыльы Чываксар гыц Угарманыш чонгештен. Нӹнӹ лошты иктӹжӹ силажым ямденат солана сага, кӱшӹл ныреш шӹнзын. Ай-яй когон кого цӱдӓ ыльы ти планерет цила сола ӹлӹзӹвлӓлӓн векӓт. Изивлӓ вел агыл, коговлӓжат тӹ нырышкет чӹнь кыргыж миэнӹт... Планеристжӹ телефон келеш маньы дӓ пел-сола нӓрӹ халык телефон анжыкташ манын сагажы "коныйдвор" якте кешнӓ. Ӓшӹндӓрем, Большак Влайкалан, планеристнӓ кӹшӓнжӹ гӹц лыктын шоколадым пуш. Влайкаэт шоколаджым пачынжат мыштыде (ӹлӹмӓшӹштӹжӹ тидӹ пӹтӹриш шоколад ылын векӓт...). Парня дон огол ражыш шылен кешӹ шоколадым пӹзӹрен-пӹзӹрен лыктын качкын - лицӓжӓт шоколад цӹреӓн лин колтыш...
Планеристет телефон дон Чываксар гӹц самолётым сӹгӹрен ӱжын. Вара цилан иквӓреш мынгеш нырыш кузышна - тӹштӹ планержӹм кого марывлӓ оролен выченӹт. Изи самолёт (ЯК-12 векӓт) чонгештен миш. Планерист Смирнов Кыпитонлан тамам тымдышат, тӹ Кыпитонет планерын кужы шылдыр мычашжым рок вӹлвӓц кузыктыш дӓ тенге шалгыш. Тӹ жепӹн планерист кабинӹш пырен шӹнзӹ. Самолетжы кужы трос дон планерӹм пижӹктӹшӓт ныр мыч тӹдӹм шыпшаш тӹнгӓльӹ. Кыпитонет шылдыр мычашым кычен самолет паштек пӹтӓри ашкедӹн, варажы когон чӹнь кыргыжын кеш... Пакылажы планерет рок вӹлвец кӱш кузаш тӹнгӓльы. Самолетжат кузен кешӓт коктынат вады жерӓэш чонгештӹм семӹнь шылен ямевӹ...

Шодыр-р-р-р-р-ррр!

Ондрин Валька (Валентин Афанасьев), Йынгы Кушыргы

Солаштына икӓнӓ техень потикӓ ылын. Изи-Коля доно Евтропи лач ик пичӓл доно веле Когоӓнгӹр (Когонянгӹр) шӹргӹ тӹрӹш морен кычаш каштыныт. Патронжым когон тыгыды тровы доно рӓйен шӹнденыт. Каштыныт-каштыныт,нимахань моренӹм кычыделыт. Мӹнгеш токышты толмы годым, Изи-Коля анзыцын ашкедӹн, а Евтропи-шайыцын. Кенӹт-кенӹт,каштмышты такеш ӹнжӹ ли манын, Евтропиэт пичӓлжӹм лӱктӓлеш дӓ икта луатвӹц ашкыл гӹц Изи-Колян тупышкыжы пырт-тунг лӱэн шелеш. Изи-Коля вуйта нимат лидеок пакыла веле кеӓ. Евтропи тӹдӹм поктен шоэш дӓ: - Вӹкет вет пичӓл доно лӱшӹм!- манеш.
Изи-Коля эчеӓт пакыла веле ашкедеш.
-Лӱшӹм вет!- Евтропи сасла.
-То-ты, "Шодыр-р-р-р-р-ррр!" шактыш, - Изи-Коля пелештӓлеш.

*******************************

А теве эче ик потикӓм сирен пуэм.
Танилӓн Лексе куды-клӓт крисвлӓ доно кредӓлӓш пижын. Пӹтӓри капканвлӓм пыртен шӹндӓ - котижӹ веле тӹшкӹ вӓрештеш. Вара сакой отравывлӓм моло шӓвен кода - кӱпцен вацшы калявлӓм веле моэш. Мам ӹштӓш? Тӹнӓм Танилӓн Лексе пичӓлжӹм нӓлешӓт, ӹшкеок клӓтӹшкӹ крисвлӓм оролаш пырен шӹнзеш. Олманга вӹлнӹ омжы доно кредӓл шӹнзӓ-шӹнзӓ дӓ сойтокат амален кеӓ. Трӱк шижӹн колта - кидӹштӹжӹ пичӓлжӹ уке. Тылым чӱктен шӹндӓ - анжет гӹнь, крисвлӓ ружге веле пичӓлжӹм ӹшке ыражышкышты шыпшыт.
- Эй-эй! Тырхалда! -Лексе, раж докы тӹргештен, сотыки пичӓлжӹм тула гӹц роалта.
- Колток, колток, ит ородыланы! - крисвлӓ тӹдӹлӓн попат.
- Ма-а-а?!.. -Танилӓн Лексен онгылашыжат седӹрӓ якте кечӓлт шӹнзеш.
- Курокым шыпшыл колтенӓ, вара пӓлет ма! - крисвлӓ пелештӓт.

Пӱкшӹм погаш.

Геннади Смирнов, Йынгы Кушыргы

Кӓнгыж пӹтӹм семынь мӓ пӹркем отерлӓвлӓ мыч пӱкш кӹчӓл кеӓш яратенӓ ыльы. Шӹренок Йынгы тӹрыштӹ, нӱштӹлмӹ паштек, жар сиремӹштӹ пачангмы годым картла, аль кӹзӹлӓ мадаш нерат линӓӓт иктӓжы трӱк сыгӹрӓл колта: «Ыржа пӱкш поспеен сӓй! Пӱкш кӹрӓш ӓлдок кена!» Дӓ цилӓн дружнан Лӱзӹн сола монгырыш пыракан корны мыч пӹсӹн тыпырткен кенӓ ыльы. «Ыржа пӱкшж...» - техень лӹм дон Йынгы-Кушыргы ӹлӹзӹвлӓ Лӱзын монгырыштыш ныр покшалан изи пӹркем отерлӓм лӹмденӹт ыльы. Тӹштӹ и гыц иш аяран дӓ сотыракат тама пӱкшжӹ анзыцрак поспея ыльы. Тӹ изи ыржа пӱкш вӓрӹм ӹлӓлшӹвлӓ, дӓ осовын шонгы эдемвлӓ, чоте перегӓш цацат ыльы. Мӓ тӹдӹм пӓленнӓ дӓ йывырт вел, иктӓт ӹнжӹштӹ ужеп, тӹшкӓ лош пырен кенӓӓт ӱлнӹ кечӹш пӱкш авахавлӓм кӹрӹн майкы понгышыш, ӓль кӹшӓнӹш шӹшкӹннӓ. Пӱкшжӹ аваха гӹц худан айырлалтын гӹнь шукым кӹрделна — кӹшӓнӹм вел теменӓӓт мӹнгеш Йынгы сирӹш валенӓ. Корны мыч пӱкшӹм ыжар аваха лоэшок пӱ дон пачын тотлы нӱшмӹвлӓм айырлен качкын пӹтӓренӓ ыльы. Паштекнӓ иктӓ хресань ныр пӓшӓ гӹц толмы семынь тӹ авахавлӓм ужешӓт когон шӹдешкӓ ыльы. Вара мӓмнӓм вырсенӹт: «Пӱкш поспейӹмеш пӹркем отерлӓш пыраш ак яры! Дӓ тӹшкӓвлӓжӹмӓт кагак дон вел ӓяш лиэш! Анжок маняр тӹшкӓм тодышт кодендӓ!!!
Пӱкш погым веремӓ толмыкжы пӹркем отерлӓвлӓ мыч коговлӓ сага тетявлӓштӹ чоте пӱкшӹм погаш палшенӹт. Мӓжӹ изи шыжарем дон соок пашкуды тӓнгемӹн папижӹ сага каштынна. Цилӓн тури мешӓквлӓм керем дон оголвлӓ гӹц ялштен дӓ пулыш шайылан сӓкӓлтеннӓ. Цилӓн цаткыды пӹркем кагаквлӓм кидеш кыченнӓ (тӹ кагаквлӓжы цилӓ солаштыш пӧрт вуйвлӓштӹ шукы и перегалт киэныт векӓт...). Цилӓн анзылвац дон ылынна. Анзылвац оголвлӓжым ӹштӹ йӹр ялштеннӓ дӓ анзылан кого кӹшӓн постол пӱкш оптым вӓрӹм ӹштеннӓ. Пӹркем вуйышты пӱкш авахвлӓм ужмык кагак дон тӹ тӹшкӓм пӹсӹрӓкӹн ӓяш келеш ыльы. Дӓ тӹ веремӓнок ӓйӹм семӹнь тӹшкӓм переген анжаш келӹн — кынамжы нӹжӹлгӹ пӹркем пандет куштылгын кӹрӹн кердеш вет. Техень тӹшкӓ тодыштмы гач пӱкш погышывлӓжӹм солаштына воксьок ак яратеп ыльы. Когон вырсенӹт ти худа йылам пӓлӹмык... Яра, тевеш пӹркем пандым ӓйӹмӹк, тӹшкӓ вуйым ик кид дон кычен весӹ донжы пӱкш авахавлӓм кырӓш да анзылвацыш пысӹрӓкӹн опташ келеш ылын. Дӓ постарым семӹнь вуйым цилӓ монгырышкыла сӓрен вес пӱкшӓн тӹшкӓм кӹчӓл моаш цаценнӓ. Тӹнь ат поспейӹ гӹнь вес погышы тӹнь анзыцет шагалешӓт тӹньым пӱкшдеок коден кердеш. Техень мыштымаш пӱкш погым гач пиш керӓл ылын. Анзылвацет теммӹк тӹдӹм мешӓкӹш ястӓретӓт, пакыла погет. Мешӓкет нелеммӹк тӹдӹм иктӓ мӹндӹрцок пӓлӹм вӓреш шӹнден коденӓ ыльы. Кынамжы, тӹ вӓржӹм монденнӓ, дӓ тӹнӓмжӹ шукы веремӓм мешӓк момы якте ямдаш вӓрештӹн. Когон орланаш вӓрештӹн гӹнят, мам ӹштет вара, - ӹшкеок ороды ылынат вет. Мешӓк теммӹк отерлӓ гӹц лӓктӹн иктӓ цевер сиремӓн неркӓэш цилӓн пырен шӹнзӹнӓӓт кӹрӓн поспейӹш пӱкшвлӓм аваха гӹц шӹгӹлен лыктынна. Мӹнгеш мешӓкӹш тӹ айыртым пӱкшӹм оптымыкжы чоте пыжленӓ ыльы — пукшнӓжӹ пел мешӓкӓт ак код ыльы. Тӹнӓм яжоракын тумаяш келеш ыльы — пакыла, мешӓк теммеш, погаш ӓль токына кеӓш... Ма яжорак ылеш? Тӓжӹ мам тумаедӓ вара тидӹ гишӓн?

Кӹзӹлӓ мадмаш

Геннади Смирнов, Йынгы Кушыргы

Кӹзӹ дон шошым, лым лӹвац рок неркӓвлӓ шылен дӓ кошкен лӓкмӹк мадаш яратеннӓ. Тӹ "кӹзӹ" мадышла лач ӹрвезашвлӓ вел мадыныт. Лачокжы гынь кок йишлӓ кӹзӹ мадмашым мадынна. Иктӹ "землям пайлымы" модан - ти мадыш гишӓн пытӓри шайышт пуэм. Сек яжо вӓр ти мадышлан икмахань кукшы ташкен шӹндӹмӹ рок лаштык. Сиремдеок лишӓшлык ылын. Тӹшӓкен иктӓ метрӓк-пелӓк йӹргешкӹ "землям" кӹзӹ дон ыдырен анжыкташ келеш. Вара тӹ "землям" иканьрак лаштыквлӓэш ("сӓндӓлӹквлӓэш") пӹчкеден пайленӹт. Маняр мадшы - тӹнӓр сӓндӓлӹк. Пӹтӓриш мадшы кӹзӹжӹм пашкудын рок лаштыкыш кӱшӹц шуэн колта. Кӹзӹжӹ кашар мычаш дон рокышкы шыралтшашлык ылын. Вара тӹ кӹзӹ шыралтмы кишӓ кок монгырыш мадшет пашкудын "сӓндӓлӹк" лаштыкым пӹчкеш дӓ ӹшкӹмжӹн дон ушна. Тошты границӓжӹм ял дон ташкен шуаат "сандӓлӹкжӹ" трӱк когорак лин шӹнзеш. Вара эче кӹзым кашар дӓ пӹсӹ вуй гӹц кычен пашкуды "сӓндӓлыкӹш" шыралт колта. Тенгелӓ самынялтмешкӹжӹ мадеш: кӹзӹжӹ рокыш ак шыралт гӹнь вес мадшы док церот ванжа. Тӹдӹжӹ вес пашкудын "сандалӹк" гӹц ти семӹньлӓок пӹчкеден нӓлӹн ӹшкӹмжӹнӹм шукемдӓрӓш цаца. Иктӓ мадшын изиэм кешӹ "сӓндӓлӹкӹштӹжӹ" ӹшкӹмжӹн ик ялжыланат вӓржӹ ак код гӹнь - тӹдӹ мадыш гӹц лӓктӹн кеӓ. Кодшывлӓжӹ пакыла мадыт землям пайлен пӹтӓрӹмеш... Ти семӹнь кынамжы шукын мадаш тӹнгӓлыннӓ ыльы, кынамжы вӹзӹтӹн-шӹмӹтӹн мол. Мадыш гач сек яжон мадшылан цилӓ "сӓндӓлӹквлӓ" ванжат дӓ тӹдӹ цилӓ йӹргешкӹ землян хозажы лин шӹнзеш. Икманяр техень яжон мадшы ӹрвезӓшвлӓм ӓшӹндӓрем - когон кӹзӹм шуэн шыралтыкташ мыштат ыльы.
Вес статян "кӹзылӓ" мадашыжат кукшы рок неркӓвлӓ мыч погыненнӓ ыльы. Тӹдӹм сиремӓн рок лаштыкешӓт мадаш лиэш. Дӓ сиреман вӓрешжӹ мадаш яжорак ыльы. Мадмы гач шалгаш вел агыл, то рок вылӓнок пырен шӹнзӓш, то пылвуеш валаш вӓрештӹн. Ти мадмашат церот доно кен. Пытӓриш мадшы кӹзӹм нӓлешӓт вурдым кычен рокыш кӱшӹц шыралтеш. Вара кашар мычашым кычен шуа да кӹзӹжӹ чонгешӹм вашт сӓрнӓлт кеӓӓт рокыш шыралтеш шыралтеш. Пакыла кӹзӹн кашар мычашым шалахай кидӹн кого парняш ӓнгӓлтен вургымла кид дон кӹзӹ вурды мычашым пӹтӹрӓл колтаат кӹзы эче рокыш шыралтеш. Тенгеок церот дон цилӓ парнявлӓжӹм иктӹ паштек весӹм вашталтен кӹзӹжӹм шыралт-шыралт колта. Варажы кидвлӓжӹм вашталта. Пакыла мышкындеш ӓнгӓлтен, кид пӓгаркӓэш, кид вургеш, пулышеш, онг луэш, онгылашеш, тӹрвӹвлӓэш, нер мычашеш, лепкӓэш, вуйэш... Тенгеок цилӓн кӹзӹм шуэн да шыралтыктен мыштышы ылыныт. Лач пӹтӓриш церот мыч цилӓ семӹнь кӹзӹштӹм шыралтыктен иктӓт кердтелыт векӓт. Кӹзет ак шыралт гӹнь церот ванжа, а тӹньжӹ вес церотет шомык эчеӓт пӹтӓришлӓ семӹнь цилӓ йишлӓ кӹзӹм шуэн шыралтыкташ цацет. Мадын нӓлеш тӹдӹ, кӱ шагалтеок тӹнгӓлешӓт цилӓ йишлӓ кӹзӹжым пӹсӹн шуэн дӓ шыралтыктен лӓктеш.

Коти игӹ, кӱшӹл сӓндӓлӹк, цӓшӓн ӹлӹмӓш...

Иктӓ 7-8 иӓш ылмем годым сагана ик когорак ӹрвезӓш шӹренок мадын каштын ыльы. Лӹмжым ам сирӹ — ротньыквлӓжӹ ӓнят лыдытат шӹдешкен кердӹт. Тӹ эргӓшжӹм сола лошты воксьок ак яратеп ыльы — цилӓ анзылны хайзилӓнен, келеш-аккелӹм полдымактылын, алталымашешжӓт шӹренок тӹдӹм кыченӹт. Дӓ шолышташжат воксьок шеклӓнӹде — когорак кушмыкжы тӹдӹ гач тӱрмӓшкӹ попазыш...
Мӹнь ганемок изирӓк тетявлӓм тӹ ӹрвезӓшет цымырен погаат атаман гань мӓ донна вуйлалташ тӹнгӓлеш ыльы. Кынамжы тамахань лӱдӹктӹм лимӓшӹм шайыштын, кынамжы ӹшкӹмжӹм хвален — махань «ышан дӓ патыр» ылын, кынамжы «патырланым» паштек мӓмнӓм садвичӹвлӓ мыч охрецӹм, ӓль олмам шолышташ виктӓрен кеӓ ыльы. Ӓтям пӓлӹшӓт, мӹньӹм тӹ «ватага» лоц пӹсӹнок шывшын лыкты, но тӹдӹ анзыц «атаманна» ик шидепӹм мӓ донна иквӓреш ӹштӹш. Пиш яжон тӹдӹм ӓшӹндӓрем... Икӓнӓ мӓмнӓм постарен погышат колыш коти игӹм анжыктыш дӓ вара техень шаям келесӹш: “Ти коти игӹм рок лӹвӓлӓн тайаш келеш! Тайымыкына ти коти игӹ кӱшнӹш сӓндӓлӹкӹш кузаат тӹштӹ ӹлӓш тӹнгӓлеш!» Варажы мӓмнӓм шыгерлӓш кемы семӹньок виктӓрен шагалтышат паштекжӹ каремӹш виден кеш. Валышнаат пӱӓ тӹреш изи могилӓм капайышна. Пакылажы, коти игӹм тайымык, «атаманна» остатка шамакым кычыш: «Яра! Ти сӓндӓлӹк гӹц весӹш тагачы чонгештет. Ӹлӹмӓшет паян дӓ цӓшӓн лижы манын мӓӓт тӹньлӓнет палшенӓ!» Тенге попымык кӹшӓнжӹ гӹц ик тӓнгӓм (ой-йой, кого окса вет ыльы...!) лыкты дӓ могилӓ вӹк пиштӹш. Мӓжӓт кӹшӓнвлӓ мыч кӹчӓлӹн тамахань тыгыды оксам мон лыкнаат тӹшкок пиштӹшнӓ. Кӱ 5 копекӹм мон, весӹ 10 копекӹм... Иквӓрешжӹ ик рубль нӓрӹмӓт поген ситӓрӹделна. А вуйлалтышнажы ӹшкетжок 1 рубльым пиштен. Вӹкынӓ анжальыат, - «Тидӹ чӹдӹ! Коти игӹнӓ кӱшнӹ ти тыгыды окса дон цӓшӓн ак ли! Шужен дӓ хвораен мучыялташ тӹнгӓлеш!» - маньы дӓ сӹнзӓвӹдӹм киджӹ дон ӹштӹл колтыш. Мӓжы цилӓнок трӱк мӓгрӓш тӹнгӓлнӓ. Когон тӹ коти игӹм ӹжӓл лин колтыш. «Яра-яра, идӓ мӓгрӹ! Ӓлдок шукырак оксам томавлӓнӓ гӹц цилӓн иквӓреш канденӓ! Ӓтят-ӓвӓтвлӓлӓн коти игӹ гишӓн нимат идӓ попы — ӹжӓлӓйым окса котилӓн цӓшӹм ак пу!!! Тетратьым, кырандышым ӓль книгӓм нӓлӓш окса келеш манмада — тӹдӹм нӓлӓш нӹнӹ тӓлӓндӓ оксам ӹжӓлӓйӹдеок пуат!» - вуйлалтышнан техень шая паштек цилӓн карем гӹц пӧртвлӓнӓ мыч кыргыжын шӓлӓнен кешнӓ. Изиш веремӓ эртӹшӓт мӹнгеш цилӓн каремӹш толыннаат коти могилӓ дон вӓшлиннӓ. Ӹндежӹ пиш шукы оксам свезӓ могилӓ вӹк пиштӹшнӓ. Иктӓ лу тӓнгӓ ӓль тӹдӹ гӹцӓт шукы ылын векӓт... «Атаманна» когон сусу лин колтыш. Тӹдӹм анжен мӓжӓт йырӓлтен дӓ, котин цӓш гишӓн тумаен, сусу лин колтышна. «Яра! Ӹндежӹ когон яжон ӹштӹшнӓ. Иргодым тишӓкен ик копекӓт ак код! Коти игӹнӓ цилӓ сагажы кӱш нӓнгеӓ! Ада ӹнянӹ гӹнь ирокок анжалаш толмада!» - техень шая дон, «атаманын» зӹнзӓжӹ окса ара монгырыш валгалтышла йӹлгӹжӓлт кеш.
Иргодшы кечӹн пӱӓ тӹрӹш толмык когон цӱдейӹшнӓ — ик копекӓт могилӓ вӹлӓн кодте!!! «Лачокок коти игӹнӓ паян дӓ цӓшӓн лин колтыш!» - ти семӹнь сусун шайыштын карем гӹц мӓ кузеннӓ...

Кок йиш тетя курым.

Ашкед лӓктӹм сола йӹр тагачы:
Каремвлӓштӹ уке кишӓжӓт.
Йӓнгӹшкӓт тамажы пырыш качы-
Малан уке мадаш кешӹжӓт?

Ӓштӓлт кеш ӹшке изинӓ годшы:
Мӓмнӓм шыпшын со пуалтем лиш.
Ылде тетя портеш шӹнзен кодшы,
Карем циц сӓрненнӓ шукын пиш.

Кырык нервлӓ ягылтен шӹндӹмвлӓ,
Нелӹ ылын вӹдлӓн кеӓшӓт.
Папивлӓжӹ вырсенӹт: «Сӹндӹмвлӓ!
Тӓмдӓм яра кычен шиӓшӓт».

Когораквлӓ мадынна пуӓштӹ,
Тӹштӹ мӓмнӓн кен «хоккейный тур».
Клюшкым монна изи кугилӓштӹ,
Шайбы вӓреш – кӹлмӹш имни шыр.

Атат цаклы кыце эртен кеӓ
Ӱштӹ телӹн мытык кечӹжӓт.
Лач пӹцкемӹш токына нӓнгеӓ,
Кынам ак шо эче кемӹжӓт.

Шокшы портӹш пырет, кыдаш шуэт,
Кӹлмӹш ялаш шалга мижгем гань.
Вара качкаш веле паркам пуэт,
Тенге ясы нӓлте нимахань.

Тенеш годым вес йиш тетя курым,
Шачшыжат пиш шукеш чӹдем кен.
Ӓтя-ӓвӓ ӹшташ цацен пурым,
Нӹнӹм мӓ худаш колтенӓ вел.

Тетяжӓт теплицыштышла кушкеш
Свезӓ воздух ак ситӹ лошток.
Эче яра, врач уколым пышкеш
Ясы лимӹк изи уштешок.

Вара телевизор лишнӹ веле
Йыдпел якте шӹнзӓт иктӹ гач.
Тӹштӹ пел программым шуаш келеш,
Кыды худам веле тымда лач.

Пиш портялтеш сӹнзӓ тӹлец пасна,
Тӹдӹ каеш пакы кетеок.
Анжал мимӹк парты лошты классдам-
Сӹнзӓлыквлӓ миӓт шукемок.

Урок паштек школ автобус выча
Кыдал кеӓш чӹнь иквӓреш тек.
Уке жепшӹ пӓлӹмӓшӹм кычаш,
Хоть кружокеш кодын вады век.

Тетя кушмым ужна кок йиш «формым»,
Айырашна уке толькы вӓр.
Сӓндӓлӹкнӓн пӹтӹдӹм «реформы»
Эче кышкы шокта лиэш вӓл?


Л.Асланов
Февраль, 2013

Чивыклӓ мадыш.

Эче ик "пӧртӹштӹш" мадышым ӓшӹндӓрем. Парня кӹжгӹцӓн пистӹ панды (неместӹ) гӹц мытык (иктӓ 1 сантиметр кытла) "тангатавлӓм" пӹчкӹн шӹндӓт дӓ цилӓ тӹдӹвлӓм пеле лош пӹсӹ кӹзӹ дон шелӹт ыльы. Икань 30-50 "пел-тангатавлӓм" тенге ӹштӓт. Ик покажы йӹргешкӹ кодеш, весӹжӹ - тӧр, "квадратныйрак" ыльы токо. Мычашвлӓжӹ пеле-йӹргешгӓнвлӓ (полукруг модан).
Мадшы тетявлӓэт эчеат ӱштӹ вадешӹн папи-тьотиштӹ сага пӧртӹшкӹнӓ шӹнзӹшволкыш толыт. Тевеш капка кӹлӹм тӓгу шурдымактылеш - пинӓ тӧрӧк опташ тӹнгӓльӹ. Вара толшывлӓэт тӱнӹцок пыйырт колышталытат чоте ынгылат - костан Бобикнӓжӹ цепеш пыртен шӹндӹмӹ дӓ тӹдӹм лӱдӓш ак кел. Ӹнде кудвичӹ лыман ял корны мыч ашкедӹт - "Шугырт-шугырт-шугырт!" Техень йук шакта гӹнь тӱгӹ нер лыктеок цаклаш лиэш - когон ӱштӹ!.. Ӹндежӹ церот дон пӧрт анзылны мижгемӹштӹм лым гӹц куги ваштыр дон пачкалтат. Коговлӓжӹ ыныкаштым яжоракын лымым ялышты гӹц итрӓяш шӱдӓт. Вара ташкалтыш мыч кузат - тошты ташкалтыш хангавлӓнӓ пиш мыраш яратат ыльы. Трӱк пӧрт амаса пачылт кешӓт ӱштӹ юж кӧргӹш когон пырен кеш. "Йӹлерӓк пыремӓ - ӱштӹм ит пырты!" - ыныкажым тӓгӱ талаштара... Мӓмнӓн тоннажы уже шӹнзӹшволкылан цилӓ йӓмдӹлӹмӹ: ӹшке выргемнӓм артем гӹц кедӓреннӓ дӓ пӧрт оголыш цымырен пиштеннӓ, вӓскӓ гӹц кужы олмангам пыртышна дӓ калангы сага шӹнзӹм гач тӹдӹ уже ӹренӓт шоктыш, ӧлвӓл гӹц сырам лӱктеннӓ дӓ ӹрӹктеннӓ...
Яра. Тевеш уже цилӓн вӓрӹм моныт дӓ пӓшӓштӹм тӹнгӓлӹнӹт. Папам кого шӹнзӹшвлӓлӓн церот дон сырам йӱктӓ. Тетявлӓлӓнжӹ кечӹ нӱшмӹ дон тиква тонгым пуат ыльы. "Ой-ой! Сыраэтжӹ пиж яжош! Кыце техень тотлым шолтен мыштет?" - ти йиш ядмашвлӓм шонгывлӓ вел агыл - тетявлӓжӓт колыштыныт дӓ техень корны дон сыра шолтым наукым чоте вуй кӧргӹш пиштенӹт. Яра, ӹне ӓлдок мадаш тӹнгӓлӹнӓ. Ужыда, тетявлӓэт эче седраш пырен вазыныт дӓ лоштышты, покшалнырак, изи пешӹр дон ты пистӹ кашаргывлӓэт йӓмдӹлен шӹндӹмӹ. Пӹтӓриш видӹшы тӹ пистӹ лаштыквлӓэтӹм пешӹрӹш постара, ӹрзӓлтӓлеш, дӓ седрӓ вӹлкӹ шӓлатен колта. Лаштыквлӓжӹ кым статян седрӓэш вазын кердӹт. Кыдыжы йӹргешкӹ покан, весӹвлӓ - тӧр (квадрат) покан, кымшывлӓжӹ - пеле-йӹргешкӹ мычаш дон седрӓштӹ шалгенӹт. Вот тӹ мычаш дон шалгыш лаштыквлӓм тӹнгӓлшӹ мадшет постара дӓ ӹшлӓнжӹ кода. Кодшывлӓжым вес церот дон мадшы тетя пешӹрӹш погаат тенгеок седрӓш шӓлӓтен шуа. Тенге мадыныт цилӓ пистӹ лаштыквлӓм мадын нӓлмеш. Кӱ сек шукы лаштыкым мадыш гач постара - тӹдӹ сӹнгӓ. Йынгы Кушыргы, дӓ Йоласал монгыр солавлӓжтӹжӹ ти мадышым ӓшӹндӓрӹшӓшлык ылыт.
Шур монгыр солавлӓштӹ ти мадышым "Чивыклӓ мадыш" лӹм дон лӹмденӹт. Тидӹ гишӓн Валери Аликов емайл дон сирен колтыш. Кого тау, шотеш пиштӹмӹ Валери!

Яратымаш мадыш...

Геннади Смирнов, Йынгы Кушыргы
Измаил Ефимов, фото

Ти мадышым когорак ӹдӹрӓш дӓ рвезӓшвлӓ мадыт ыльы шошым дӓ кӓнгӹжӹм - вадеш, пӹцкемӹшӓлтӓш тӹнгӓлмӹкӹ.
Мадшывлӓ олмангаеш (Йынгы-Кушыргышты - клуб сагаок) пырен шӹнзӹт ыльы. Ик айырым эргӓш спичкӓ кашаргым нӓлешӓт кок лапа лоэшжӹ кычен шындӓ. Варажы цилӓ ӹдырӓшлӓн, церот доно, ти кашаргыжым нӹнӹн кид лапа лошкышты вуйта пиштӓ. Но, цилӓн вет пӓлӓт - кашаргыжы иктӹ вел!!! Кӱлӓн ти кашаргы попаза иктӓт ак пӓлеп. Пакылажы тамахань вес эргӓш тидӹм пӓлӹшӓшлӹк ылеш - кун кидеш видӹшет спичкӓ кашаргым кодыш? Пӓлӓ гӹнь, тӹ пӓлӹмӹ ӹдӹрӓш дон коктын кидӹштӹм кычен шӹндӓтӓт пӹцкем лыкыш кен колтат ыльы... Рвезӓш дон ӹдӹрӓш... Мам ӹштенӹт тӹ лыкыштыжы вал??? Кынамжы мӹнгеш шеклӓнен-шеклӓнен вел толытат икӓнӓ иктӹ вӹкӹштӹ акат анжеп...

Э-э-хх! Ик маняр веремӓ эртӹмӹк ти самӹрӹквлӓэт, анжок, суӓнӹмӓт мадын шӹндӓт ыльы, пиш когон цӓшӓнвлӓ...
И гӹц иш, ломбы пеледмӹ годым тӹ пӹцкемӹш лыкыштет куштын мишӹ сӓмӹрӹквлӓ цӓрнӹдеок цымыргат ыльы... Шонгы папивлӓ нӹнӹм ужытат, и гыц иш, иканьок манеш-манешӹм сола мыч колталтенӹт: "Анжок, Праско, шӹжы толмык Ёгорын ыныкажат Клавьен ӹдӹржӹ дон суӓнӹм мадыт векӓт!!!???"
Кӹзӹтжӹ сӓмӹрӹк ӹдӹр-рвезӓшвлӓ техень мадышла мадыт вӓл?

Маткыла мадмы гишäн

Гликерия Никитина

Сӹнзäм пач! Пӹлӹшӹм кашарты! Вуй кӧргӹш пиштӹ!

Изи эдемӹн ӹлӹмäш пачмы корныжы...
Измаил Ефимовын фотовлä.

Этюдым ӹштӓш каштмы годым со паштекем изи тетявлӓ пижӹтӓт сӓрнӓт ыльы. Тидӹ Цигӓн солашты 1968 ин тӓйгӱ снимаен, шалга сагаэм Оськин Л. (вара художник лин).

Пашкуды мары Поствай Михала ыныкажы доно. Фотожы иктӓ 1978-80 ивлӓштӹ ӹштенӓм. Коментари гӹц паснаок сюжетшым ынгылаш лиэш.

Ти кок изи ӹдӹрӓш капкашты анзылны шалгалтат. Капка монгыреш пижӹктӹмӹ кок звездажы пӓлдӹртӓ маняр эдем ти пӧрт гӹц Отечественый Войнаэш ямын кенӹт...



Тетям хрестӓш папажы Пистерлӓ Троицкий церкӹш толын ылын, фотографируйымем гишӓн ваштареш моло ӹш ли. 1977 и. Отец Василий Йамангаш сола гӹц служашыжы каштеш ыльы. Тӹнӓм кым художник 1977-78 ивлӓштӹ ти церкӹштӹ пиш кого реставраци пӓшӓм ӹштеннӓ. Ӓшӹндӓрӓш веле.

Ти тетявлӓн уже шке кого тетявлӓштӹ улы. Шыргӹтӹр сола. 1979-80 ивлӓн фотографируенӓм.

Тетявлä тамалын пура вӹкӹ дä пӱшäнгӹ вӹкӹ мадмыла кузаш яратат ыльы. Тамамат тумаен лыктына ыльы шке тäнгвлä анзылны пӹсӹ ылметӹм, кайланымашетӹм анжыктен пуаш хоть пура вӹлнӹ, хоть пӱшäнгӹ вуйышты, хоть вӹдӹштӹ. Кӱн гӹнят шкӹмжӹн мыштымашжы ылын. Мӹнь ечӹ доно сек тура кырыквлä гӹц валаш дä велосипед доно тупынь кыдалаш яратем ыльы.
Фотом сӱäн годым ӹштенäм, Шӹргӹдӹр солашты(1980-шӹ ивлäштӹ). Кӱшнӹш фотовлäжӹ - 2011 иäш.

Велосипед вӹлнӹ катайымаш - тидӹ цилӓ вӓре ик ганьы мадыш.Тидӹ Кого Шошмарышты снимаенӓм, лишӓшлык, 1976 ин.

Нимат келесӹмӹ ак шо, цилӓ ужыда. Махань ти тетявлӓн ӹлӹмӓш корнышты лин, кыце кушкыныт моло, - тумаялаш веле.
1980 и тӹнгалтӹшӹн снимаенӓм.

Цигӓн сола рвезӓшвлӓ, иктӓ 1960 ивлӓштӹшӹ фото. Фотон авторжым ам пӓлӹ.

Кушкылдалшы рвезӹвлӓ уже ӹдӹрвлӓ сага пӹзӹргӓш тӹнгӓлӹнӹт, скоро вес мадышвлӓм мадаш тӹнгӓлӹт. 1970-80 ивлӓ лошты ти фотом снимаенӓм.

Шӹргӹдӹр сола гӹц ылыт, лишäшлык. Иктä 1980 ивлäн фотом ӹштенäм.

Капка оролымаш - Йоласал пазар

Геннади Смирнов, Йынгы Кушыргы
Измаил Ефимов, фото

Кынамжы мадмыла семӹнь Йынгы Кушыргы тетявлӓ изи оксам ӹштенӹт. Сек яжо оксажым Йоласал пазар кечӹн погеннӓ ыльы. Амат пӓлӹ кынам дӓ кӱ техень "бизнесым" тумаен лыктын.
Пазар кечӹн Йоласалышкет пиш шукы суасламарынвлӓ имни арава дон каштыныт ыльы. Корныжы солана гач кен. Солаш пырашжы Пошкырт корны гӹц нӹнӹ Весирӹштӹш дӓ Кӱшлык капкавлӓ гач вел кердӹнӹт. А сола гыц Йоласал корнышкыжы Изилык капка гач лӓктӹнӹт... Мӹнгешжӓт ти корны донок токышты кеӓт ыльы.
Пазар кечӹн ирокок цилӓ капкаеш иктӓ 5-7 тетя погынен шӹнзӹтӓт пазарыш кешӹвлӓм вычат. Тевеш суасламары араваэт ляврӓ корны мыч кулдыртен капка анзык кыдал толеш... Капкажы чӱчмӹ дӓ цепжӹ мӓнгӹ кӹлеш пиштымы - сыралым ганьок. "Откройте пожалуйста!" - суасламарет пуры семӹнь ядеш гӹнь пачына. Капкам эртӹмӹк араваштым шагалтатат тыгыды оксам пуат. Мӓжӹ когон сусу линӓ дӓ вес арававлам капка вӹлкы кузен мол мӹндӹрцок ужын колташ цаценӓ - пиш выченнӓ. Кынамжы сола мыч кыдалмы годымат суасламарывлӓэт иктӓ олицаштӹш тетям вӓшлит дӓ сӹгӹрӓлӹт - вӹдӹм лыкташ ядыт. Йӱлдӓлӹтат тожы 3-5 копекым пуры тетялӓн пуат ылын. Пазар гӹц мӹнгеш токышты кемӹ годымжы тыгыды окса вӓреш кынамжы конфетым, пряникӹм, ӓль печеньӹм пуэнӹт. Тӹдӹлӓнжӓт мӓ пиш сусу ылынна седӹ - цилӓ «капка оролы» лоэш пайленнӓ оксажымат, дӓ костенецжӹмӓт. Кынамжы кукырвлӓӓт вӓшлиӓлтӹнӹт. Нимамат тӱлӹдеок капка вашт кыдал лӓктӹтат араваштым шагалтыдеок, имним лывшалытат, пакыла цудырге кыдалыт. Мӓжӹ орланеннӓ гӹнят сулыкым кужын урдыделна, вес арава толмы якте вел, - пуры эдемвлӓжӹ шӹрерӓкӹн вӓшлиӓлтӹнӹт! Кынамжы мӓ лоштына иктӓ патыррак рвезӓш техень кукырвлӓлӓн капкам ак пач дӓ мӓлӓннӓӓт: "Идӓ пач!" - манеш. Тӹнӓм тӹ кукырвлӓэтлан сола йӹр пичӹ шайылныш кужырак корны дон Пошкырт монгырышкет кеӓш вӓрештӹн...

Капка оролым гач пиш шукым сола ӹлӹмӓш гишӓн пӓлӓш вӓрештӹн. Мам выжалаш ӓль нӓлӓш хресӓньвлӓ Йоласалышкет каштыныт - тӹдӹм эртӹш арававлӓштӹ ужынна, шергӓш-шулдаш гишӓн шайыштмашвлӓм колынна... Арававлӓэш суасла- дӓ кырык марывлӓжӓт цилӓ йиш солашты кычылтмы хӓдӹрӹм шывштен каштыт ыльы. Дӓ, цилӓ тӹ хӓдӹрвлӓжӹм вет шке кидӹштӹ доно ӹштенӹт: йыдалвлӓ, керемвлӓ, мижгем-тьосынгывлӓ, шарык каваштывлӓ, миж мешаквлӓ, миж носкивлӓ-пижоргывлӓ, изи тирвлӓ-ечӹвлӓ, пистӹн пешӹрвлӓ-кырышвлӓ, уала ваштырын корзинвлӓ, камака олтым хӓдӹрвлӓ, крӓплявлӓ, сӓ- тавар вурдывлӓ, тумын сыра урдым пецкӓвлӓ, кавшта-охрец санзалтым вачкывлӓ, тум кольмывлӓ, шун коршоквлӓ-кринкӓвлӓ, тама йиш кӹртни хӓдӹрвлӓ, сӓ шымым лопаткавлӓ (шӹрӓтӹм смольыш пун лопаткам шыралытат вара монгырвлӓэшжӹ шалдыра ошмам пижӹктӓт - тӹдӹ пингӹдеммӹкжӹ пиш яжон сӓм пӹсемдӓрен кердӹн, манарлаок) дӓ когон шукы тамавлӓ - амат ӓшӹндӓры...







Арава паштек шӹренок шур йӹр керем дон ялштен шӹндӹм ышкал мыльген-мыльген кеӓ ыльы, шарыквлӓжӓт арава паштекок цымырген кыдалыныт, а сасна игӹвлӓжӹм кого короплявлӓэш, аль корзинвлӓэш шывштенӹт - вӹцкӹж ньыргыжмыштым мӹндӹрцок колаш лиэш ыльы. Комбы-лыды-цӹвӹвлӓжӹмӓт корзинвлӓэш кандыштыныт. Комбывлӓжӹ кужы шуӓн вуйыштым лыктын шӹндӓтӓт цилӓ велкӹлӓ вуй сӓрен тамам ӹшке йӹлмӹштӹ дон кытырат. Мешӓквлӓ дон садвичеш куштым качкышым: турим, охрам, ушманым, кавштам, олмам шывштеныт, да тамахань фрукты-овощвлам эче амат ӓшӹндӓры... Цилӓ йиш санзалтым охрец-помидорым-кавштам-рижӹкӹм тум вачкывлӓ дон кандыштыныт...
Халыкжы пазарышкет косиррӓк выргемым вел чиэн каштыт ыльы. Вӓтӹвлӓ шим шавыр дон ош савыцым, ялешӹштӹ — куштылгы хром кемӹм. Сӓмӹрӹк ӹдӹрӓшвлӓжы рушын статян сарапанвлӓм дӓ туфльым чиэн каштыныт. Вуйэш вӹцкӹж вискозын косинкӹм хала ӹлӹзӹвлӓн моды семӹнь ялштен шӹндӓт ыльы. Марывлажӹ, кӱн улы гӹнь, хром кемӹм шим крем доно аяр гань йӹлгӹжмеш шӹркӓлен шӹндат, а кӱн уке гӹнь - кирзӹ кемжӹмӓт хайзи статян чиэн мыштенӹт. Йыдал яланжы сек незервлӓ вел каштыныт — дӓ нӹнӹжӓт йыдалыштым кыце гӹнят уэмдӓш цаценӹт. Тошты йыдал керем вӓреш у керемӹм ялштенӹт, дӓ ӹштӹржӹмӓт уракым да ирерӓкӹм ял йыр косиррӓкӹн пӹтӹрен шӹндӓт ыльы.
Сӓмӹрӹк эргӓшвлӓнӓ ӹдӹрӓшвлӓ паштек цымырен каштыныт. Иктӓжӹ гармонь доно шактен кеа, тӓнгвлӓжӹ частушкым мыралтен дӓ кынамжы кушталтенӓт пазар яктеок кенӹт. Ыдӹрӓшвлӓжӹ мырызывлӓм колыштын кынамжы тянгыран ваштыл колтат, кынамжы вӹцкӹж йонгата йукышты дон эргӓшвлӓлӓн ваштарешлӓ ӹшкӹмӹштӹн частушкым гармонь семешок мыралтен колтат. Йоласалышкыжы уже иквӓреш ушнен дӓ икмахань яратымаш мырым мырен пырат.

Пикшлä

Измаил Ефимов, Шӹргӹдӹр сола

Анатолий Ларькинӹн пäлдӹртӹмӹ мадыш хäдӹрвлан фотом тишкӹ пижӹктем. Фотожы тӹдӹн.
Шанымашыштем, ПИКШЛÄ мадыш тожы первишӹ годым когорак тетявлäм изинекок тымдымаш - йäмдӹлӹмäш упражнени ылын, "ПЫТЬЮЖ" (Йамангашвлä семӹнь - "ТЮЖ") ганьок пиш лудмäшäн мадыш ылеш. Мадмы гач пиш перегäлтäш келеш.
Шукы первишӹ кырык мары мадышыжок, лишӹлрäк анжалатат, патыр, пӹсӹ, силан, нелӹцӹм тырхышы млоецвлäм дä ӹдӹрвлäм анзыкыла ӹлӹмäшеш, шке верц кредäлäш, охотничаяш тымдышывлä дä йäмдӹлӹшӹвла ылыт.

Акули

Геннади Смирнов, Йынгы Кушыргы

Эче техень статян мадмашла кӓнгӹжӹм мадынна ыльы. Лӹмжӹ - "Акули"... Эргӓшвлӓ вел мадыт ыльы токо. Коктын мадаш лиэш. Ти мадышлан пун лопатка дон "акулим" яктӹ ханга гӹц пӹчкӹн лыктыт ыльы. Лопаткажы иктӓ пел-метӹр кытан, дӓ кымда мычашыжы вӹцкӹжемдӓлтеш ылын. Акулижӹ - тетян кид лапа кыташ брус лаштык, кок вуйге кашартымы лишӓшлык ылыныт. Кӹжгӹцжӹ 2-2,5 см нӓрӹ. Акулин нӹл покаэш тореш канававлӓм пӹчкӹн лыкташ келеш. Иктӹ гӹц нӹлӹт якте...

Кукшы рок лаштыкеш нӹл оголан вӓрым ("пӧртӹм") панды дон ыдырен шӹндӓт (покавлӓжӹ 50-70 см нӓрӹ). Акулижӹм ти вӓр покшалан пиштӓш келеш. Мадшывлӓжӹ шотлым лыдыш доно церотым шӹндӓт (марын церот шотлым лыдышвлӓ ылыныт вет - монденӓм, ӓшӹндӓрӓш палшемӓдӓ... ). Яра, пытӓриш мадшы эргӓшет (ӓлмӓдӓ тӹдӹм Волойкы лӹм дон лӹмден шӹнденӓ) лопаткажы дон акулин кашаргы вуйым шелешӓт: "Иктӹ!!!" - сӹгӹрӓл колта. Шелмӹ паштек акулижӹ кӱш тӹргештӓ седӹ. Вара тӹргештӹш акулиэтӹм лопатка дон когон цаткыдын лывшал колтаат: "Кокты!!!" - сӹгӹрал колта. Акулижӹ мӹндӹркӹрӓк чонгештӓ... Яжон шин мыштет гӹнь - когонок мӹндӹркӹ чонгештен кердеш. Кокшы рвезӓшет (Ондри лижӹш) кенвацшы акулим рок гӹц нӓлешат пӧрт кӧргӹш попазаш цацен шуен колта. Акулижӹ пӧрт кӧргеш вазеш гӹнь - церот вашталтеш. Идӓ монды - Волойкетӹн кокты (кок шот) "кӹшӓнӹштӹжӹ" уже улы... Акули пӧртӹш ак попазы гӹнь - Волойкы пакыла мадеш. Коктынат анжалыт махань пока дон акулижӹ кӱшкӹлӓ киӓ. Аштедӓ? Лин кердӹт - "иктӹ" гӹц "нӹлӹт" якте. Яра, ӓлмӓдӓ иквӓреш анжалына, ужыда? "Кымыт!" - кым пӹчкӹн лыкмы канава пока дон кӱшкӹла киӓ. Волойкет пиш сусу ылеш - кым гӓнӓ шин кердеш, дӓ мышта гӹнь шукы гӓнӓ акулим куштыктен кердеш. Лопаткан тореш мычаш доно акулин кашар вуйжым слабкаракын шелӹн колтыш дӓ цӓрнӹдеок кӱшкӹла шин кеӓ дӓ акулилӓн рок вӹлкӹ кенвазаш воксьок ак пу... "Кымыт, нӹлӹт, вӹзӹт, кудыт, шӹмӹт!!! - шелмӹшвлӓжӹм шотла. Шимӹ семӹнь пӧрт дорц мӹндӹркӹрӓк, ашкыл паштек ашкылым ӹштен, карангаш цаца... Иктӓ вӹц метӹр нӓрым уже шин-шин ӧрдӹжӹш каранг кеш, дӓ самынь шелмӹжӹ паштек акулижӹ рокыш кенвазы. Но! Эче кок церотжы кодын вет! Седӹн дон пакыла мадеш дӓ тенгеок акулим лывшен-лывшен "куштыкта"... "Коклы, коклы иктӹ, коклы... таманяры..." якте шотлен шӹндӹшӓт, трӱк ӹш чуч, дӓ акулижӹ рокыш кенвазы. Пӧрт гӹцжат уже пакырак каранг кен колтен, но ти гӓнӓжы Ондринӓ акулим прамойракын шуэн колтышат пӧрт коргӹш попазыш. Ындежӹ тӹдӹн церотжы акулим "куштыкташ" дӓ шелмӹшвлӓжӹм шотлаш... Тенге Йынгы Кушыргы рвезӓшвлӓ мадыныт ыльы "шӱдӹ", "кокшӱдӹ", "кымшӱдӹ"... якте - маняр якте мадыш анзыц ӹшке лоштышток ярыктат.

Пӱа тангыжышты

Альбина Курилова, Акту сола

Солаштына кӓнгыжӹм Коговал каремыштӹ ӓнгӹрӹм сӧ пӱӓт ыльы. Вӹдшӹ ӱштӹ-ӱштӹ тӹштӹ, кечӹ мыч ӹренӓт ак шокты кугивлӓ дӓ вӹтлӓвлӓ лошты. Пӱаштӹ вӹд погына Коговал гӹц Изивал якте. Ялын ванжаш лиэш лач Изивалышты веле. Кӹвержӹ Коговалышты ылеш. Мӓжӹ, изивлӓжӹ, тӹнӓм нимагӹцӓт ана лӱд, каремӹш кыргыжталынна. Хангам нӓлӓтӓт, каремыш, пандыжы каремӹшток шукы. Шагалына хангаш дӓ пӱӓ мыч Изивал гӹц Коговал якте мӹнгеш-анеш каштына, ик сир гыц вес сир якте моло.

Маняр гӓнӓ вӓл вӹдӹшкӹ кенвазына, анат лыд. Инжӹ цилӓнок ана мышты, икта ик-кок эдем веле лоштына.Цӹтӹрена, кӹлмена, токы кемӹ ак шо. Тӹрвӹнӓжӓт луды цӹреӓн лин шӹнзеш, когон кӓкӓргӓ ӱштӹ вӹдешет, вӓш-вӓш линжӓт ак керд, но иктӓт ак талашеп токы векӹлӓ. Тыгырнажат вӹлӓннӓок кошка. Мӓмнӓм кӹчӓлӓш Огаптя папамат вала ыльы каремӹш. Кынамжы йӓлӹн папаштат- ӓвӓштат кӹчалӹнӹт. Вырсат гӹнят , изирӓквлӓ ылынна, ынгылделна, лӱдделна вален кимӓш гӹц. Йымы палшен- переген мӓмнӓм, векӓт.

Сад оролы

Валери Микор, Шур монгыр Ӓвӓсир сола

«Сад оролы» мадыш.
Ти мадмаш пиш кӹтӹк жепӓш, лач икта-мам вычен шӹнзӹмӹ дӓ ӓвӹклӓ мадын нерат лимӹ паштек, изиш шӱлӓлтӓш лижӹ манын, мадына ыльы. Нӹл-вӹц тетя ти мадышлан, векӓт сек оптимальный шот. Мадыш кӹтӹк спектакльла кеӓ.
Аран-аран каштшы тетявлӓ, шамаклан, кӱ эртӹш гӓнӓ сад оролы ылын, а ти эртӹш гӓнӓжӹ тенгечӓт дӓ ӓрня первиӓт лин кердӹн, тидӹм яжон ӓшӹндӓренӹт. Седӹндонат, сад оролы пачелӓ-пачелӓ цилӓн лин кердӹнӹт, седӹ, изи тыманавлӓ гӹц пасна, кыдывлӓ эче сиренжӓт-лыдынжат дӓ лыдышвлӓм лыдынжат мыштыделыт. Сад оролым айырымыкы, тетявлӓ кӱ махань пеледӹш ылеш «Мӹнь роза ылам, мӹнь – ошвуй, мӹнь – сонимакы, мӹнь - йӹнгӹлвеледӹш…» манын увертӓренӹт. Маняр шукы тетя – тӹнӓр шукы пеледӹш дӓ мадышат тенге, кужынрак шыпшылтын.
Садывичӹ оролын шаявлӓжӹ (техеньрӓквлӓ):
«Мӹнь ӹрвезӹ сад оролы, пеледӹшвлӓм анжен сӓрнем, ӹштӓт нӹнӹжӹ нератым но мӹнь иктӹм яратем, сонимакым яратем!» (ӓль: "мӹньӹ розам яратем!")
«Сонимакы» лӹмӹм намалшы тетяэт, тидӹм колын, келгӹн шӱлӓлтен, «А-ах!» маншашлык. Тидӹм колын, Сад оролет, когон ӧрӹн «Ма вар линӓт?» манын ядшашлык. «Сонимакет» кердмӹжӹ семӹнь театрыштышла «Мӹнь яратен шӹнденӓм!» вӓшештӓ? А Сад оролетшӹ, эчеӓт когоракын веле ӧрӹн «Кӱ-ӱм вара яратет?» манын ядеш. Сонимакыжы, шамаклан «Розам!» манын келесен кердеш. "Роза", тидӹм колын, эчеӓт келгӹн шӱлӓлтен «А-ах!» маншашлык. Варажы Сад оролет тӹдӹ гӹц «Ма вар линӓт?» ядеш дӓ «Розаэт» «Мӹнь яратен шӹнденӓм!» вӓшештӹшӓшлык. Ти мадышышты маняр шукырак тетя, тӹнӓр потикӓрӓк мӓгӓлвлӓ вӓшлиӓтӹнӹт. А изи мындришӓвлӓжӹ, кыдывлӓ пеледӹш лӹмвлӓжӹмӓт пӓлӹделытат эче, ти мадышла мадаш шеклӓнӓт ыльы. Тенге гӹнят, нӹнӹмӓт мадаш тымдаш цаценӓ ыльы доко. Кӹзӹт ти мадышым ӓштӓлтемӓт, «Сад оролы» мадыш тетявлӓштӹ артистӹн дӓ лыдышвлӓм лыдын мыштымы качествывлӓм виӓнгдӓш палшен, шаналтем.

Эртӓ жеп

Леонид Асланов, Йынгы Кушыргы

Эртӓ жеп.

Йыд вашталта кечӹм,
Ӱштӹ телӹм-шошым,
Цӓрет ма игечӹм?
Вуйта кӹцкен ожым.

Эх, чонгештӓ пӹсын
Мӓмнӓм шӹндӓлӓлӹн,
Шӹжӹм, телӹм вӹсӓ,
Кӓнгӹж ӹрдӹнӓт.

Мӓжӹ шукын чоте
Шӹнзӓлтенӓ вӓш,
Шӹм иӓт вет шоте –
Ылынна йӹрвӓш.

Кым гӓна нӱштӹлӓш
Кечӹ мыч Йынгыш.
Вара пӱкшӹм кӹрӓш
Кырык вӹк шӹргӹш.

Йечӹм роалтенӓ
Кынам толеш тел.
Пуалтем дон кенӓ
Вӹсӓ поран вел.

Школыш шӹм иӓшын
Кешнӓ цилӓнок.
Лыдмы-сирӹмӓшӹм
Пӓлӓш яжонок.

Тенге лу и эртӹш,
Тымень лӓкнӓ мӓ.
Пӓшӓ цилӓ вецӹн
Цевер капнӓӓт.

Жепнӓн имни ӹнде
Цилӓн цила йиш,
Кыды – вӹсӓ чӹмде,
Кыды – лач изиш.

Ма гӹнят, кыдалда,
Сӓрнӓлт идӓ вац.
Анзык вел анжалда-
Соты каеш пац.

1970 и.

Петюка - петьонга - питюнга

Геннади Смирнов, Йынгы Кушыргы

Шошым, лым шылаш тӹнгӓлмӹк мӓ Йынгы Кушыргышты "Апшат нереш" погыненӓ ыльы. Тӹ кырык лаштыкжы сек иры шылен лӓктеш дӓ кошка ылын. "Петюкала" мадынна тӹ кукшы лаштыкыштыжы... Петюкажым пӹркем панды гӹц ӹштӓт ыльы. Кӹжгӹцжӹ иктӓ 2-3 сантиметр нӓрӹ. Кытжы - 5 см нарӹ. Ик мычашым кашартен шӹндӓт, весӹжӹ ножовкы дон пӹчмӹ паштек тӧрок кодеш. Тӧр мычаш дон петюкам кӹрпӹц вӹлӓн шӹндӓт. Тӹ кӹрпӹц йӹржӹ нӹл оголан вӓрӹм рокеш панды дон ыдырен шӹндӓт. Тӹ ыдырен анжыктымы вӓр лӹмжӹ "момоца" ыльы векӓт, агыл вӓл? Ам ӓшӹндӓрӹ... Мадшывлӓжӹ эче цаткыды пӹркем пандывлӓм, иктӓ метр кытла, сагашты канденӹт. Мадыш анзыц ик оролым айырат. Кыце айырат? Кужы пандым кидвлӓштӹм вашталтен ик мычаш гӹц вес мычаш якте кычен лыктыт дӓ кун кидешжӹ панды пӹтӓ - тӹдӹ оролышы. Вес рвезӓшвлӓжӹ церот доно пандывлӓштӹм мӹндӹрцрӓк шуэн петюкам кӹрпӹц вӹлвец шин лыкташ цацат. Яжон попазымыкжы петюкаэт пиш мӹндӹркӹ чонгештӓ. Тӹнӓм оролыжы петюка паштек кыргыжеш дӓ "Пе-е-е-етю-ю-ю-юка-а-а-а!!!" - сасла. Ти веремӓнок шин колтыш рвезӓшетжӓт "момоца" шайык кыргыжшашлык ылын (икта 5-7 метӹрӹштӹ тӹшӓк тореш канавам ыдырат ыльы). Тӹ канава шайык шомыкжы шалгалаш дӓ кӓнӓлтӓш лиэш. Силаэт кодын гӹнь дӓ веремӓэтжӓт улы гӹнь - мӹнгеш кыргыжын кердӓт дӓ эче петюкам лывшалташ церотыш шагалаш. Яжон ат чуч гӹнь петюкаэт мӹндӹркӹ ак чонгештӹ, оролыжы тӹдӹм пӹсӹрӓкӹн хватяат мӹнгеш кӹрпӹц вӹлӓн пыртен шӹндӓ. Варажы пиш чӹнь тӹ церотышкок тӹнь анзыцет кыргыж шоаш цаца. Пӹтӓри толеш гӹнь - оролы вашталеш. Ӹнде тӹнь оролет... Кынамжы петюка кӹрпӹц гӹц вел кенвазеш дӓ "момоца" кӧргешок кодеш. Тӹнӓмжӓт оролы вашталтеш. Эчэ, яжон ат чуч гӹнь, петюкаэт иктӓ пелметӹреш вел момоца лишӓн кодеш. Тидӹжӹ когонок худа агыл - кыргыжтеок вычен кердӓт. Сойток иктӓ мастар рвезӓш церотжы шомык петюкаэтӹм мӹндӹркӹрӓк лывшал колта. Тӹнӓм вел цилӓ вычен шалгышы "какляка кидвлӓэт" иквӓреш кыргыжын кердӹт дӓ эчеат мӹнгеш "лывшалтмы" церотыш, оролы анзыц поспеят гӹнь, - шагалыт...

Ольга Микрякова, Пӹзӹкныр сола

Пӹзӹкныр - Кузнецово монгырышты ти мадыш вес статян лӹмдалтӹн - "петьонга", "питьонга" ӓль "питюнга". Мадшывлӓ черта шайылан шагалыт, каждыйын кидӹштӹ панды (биты ганьы манмыла), церот доно петьонга вӹкӹ пандыштым кӹшкӓт, а петьонгажы квадрат коргӹштӹ шӹнзӓ. Петьонга сага видӹшӹ оролен шалга,анжа, кыш питьонга вӹсӓ, кидӹштӹжӹ йыдал ӓль иктӓ-махань вес хӓдӹр. Если иктӓжӹ чучеш, питьонга кенвазеш, цилӓн пандыштылан кыргыжыт. Ты веремӓн видӹшӹ кыргыжшывлӓ вӹкӹ йыдалым шуэн колта, если иктӓжӹ вӹкӹ чучеш, тӹдӹ видӹшӹ лиэш. Если ик эдемӹмӓт ак чуч, видӹшӹ петьонгалан кыргыжеш. Петьонгажы каремӹшкӓт чонгешетен кердӹн. Мадшывлӓ петьонга квадратыш шот гынь, нӹнӹ вӹкӹ видӹшӹ йыдалым шуэн ак керд. Ик тетяок видӹшӹ лиэш гӹнь, конечно, ньыртка, вара ньырик манын мыскылат. Эче улы ик момент, ӓнят, самынялтам: видӹшӹ петьонгалан кыргыжеш, тӹдӹм ӹшке вӓрӹшкӹжӹ пӹсӹн шӹнден шоктышашлык, шӹнден шоктымыкыжы, кыргыжшывлӓ вӓрӹшкӹштӹ шоделыт гӹнь, остаткажы видӹшӹ лиэш. Мӓжы тенге мадына ылын, йыдал кӹшкӹмӹм ам ӓшӹндарӹ. Петьонга дон пандывлӓжӹм ӹрвезӹвлӓ ӹштӓт ылын вӹцкӹжрӓк равы гӹц ӓль укш гӹц.Если иктӓ-мам самынь сиренӓм, торлӓлтӹдӓ.

Пытьыж

Измаил Ефимов, Шӹргӹдӹр сола (выс. Революция)

Ӓшӹндӓрем, когорак рвезӓшвлӓ техень мадмашла мадыныт. Кӹжгӹ пикш модан тум гӹц пӹчкеден лыкмы дӓ пӹсӹн кашартымы равым (нелӹ тубинка ганьрак) церот доно икӓнӓ иктӹ паштек лым вӹлвец кого сила дон шырал колтат ыльы. Ти хӓдӹрӹн лӹмжӹ "пытьыж" ылын.

Палныжы иктӓмахань мишеньӹм шӹнденӹт. Тӹ равыжы когон яклака лишӓшлык ылын - тӹнӓм вел лым мыч чӹнь дӓ мӹндӹркӹ йыжнен кердӹн. Яжон колтен мыштет гӹнь тӹ пытьыжет яклака корны мыч пуалтемвлӓм ыражтен дӓ изи лым неркӓвла вашт шишкалтен вел "йышт-йышт" чонгештӹмлӓок кеӓ ыльы. Шонгы эдемвлӓн шайыштмы семӹнь техень пикӹвлӓ доно кырык марын патырвлӓ мӹндӹр перви ӹлӹмӓшӹштӹ тышманвлӓ ваштареш шидӓлӹнӹт. Кынамжы тидӹн донок охотничӓеныт - шардым мол келгӹ лымеш поктен шон дӓ пуштын кердӹнӹт. Техень ӹлӹмӓш ылын - руш кугижӓэт дӓ тӹдӹн кӹнезвлӓжы мары халык патырвлӓлӓн цила йиш оружым кычылташ волям путелыт. Ты гишӓн мӓмнӓн преткӹвлӓлӓн ӹшке вуйыштыгӹц техень оружы хӓдӹрӹм тумаен лыкташ вӓрештӹн... "Пытть-ы-ы-ы-ы-жжжжжж!"

Манеш-манеш...

Геннади Смирнов, Йынгы Кушыргы

Телӹм пӹцкемӹш толешäт, сола пӧртвлäштӹ кӹрäсин лампывлäм чӱктен шӹндäт ыльы. Тӹ веремäн шукы Кырык Сир солавлäшток кӹрäсин лампы дон вел сотемдäрäш лиэш ыльы. Кӹрäсин пӹтä гӹнь яктӹ лӧценäм пижӹктäт ылын - ти лӧценäвлäжӹ цилä кырык марын пӧртвлäштӹ векäт камака вӹлнӹ курым гач кошкен киäт ыльы. Камакажымат ирок пижӹктäш куштылгы, йыдымжат кӹрäсинет уке гӹнь пӧртӹм сотемдäрен кердäт. Ындежӹ äлдок иквäреш мäмнäн 50-и первиш пӧртӹшкӹнä пыренä да анжалына. Тевеш ужына: кӹрасин лампы сотышты тамахань эдемвла кайыт. Пун олмангашты кок шонгы папи шарык миж кынзалам шӹдӹрен шӹнзат. Вес покашты, изи камака ("калангы") сага шонгы тьоти, халыпым ял лоэш пӹзӹрен дä, йыдалым плетен шӹнзä. Эче ик шонгы тьотьа нӧргӹ пистӹн каргыжым кӹзӹдон нӹжеш, вӹцкӹжемдäрä - неместӹм ямдӹлä. Папивлäжӹ пäшäштӹ гач солаштыш "манеш-манешвлäм" чоте полдымактылыт, дä, кынамжы первиш ӹлӹмäшӹн цевержӹм аль нелӹцшӹм ашӹндäрäт, кынамжы тамахань цӱдä гишäн шайыштыт, кынамжы ялахай пашкудым пиш когон страмаят... Седрäштӹжы изи тетьявлä мӹшкӹреш пырен вазынытат дä тамахань мадышла мадыт. Яктӹн пу лаштык гӹц шелӹн лыкмы вӹцкӹж кашаргывлäм (спичкä гӹцäт вӹцкӹжрäк дä кужырак, иктä 100 кашаргы кытла...) кид лапаш кӧргеш цымырен кычатат ик мычаш дон седрä вӹлан пыртен шӹндäт. Варажы кидӹм пиш пӹсӹн ӧрдӹжӹш карангден колтат. Кашаргывлäжӹ тӧрӧк цилä велкӹлä шäлäнен вазыт - тамахань ара лин шӹнзеш. Пакылажы тетявлä церот дон ти кашаргывлäм постарат. Ара гӹц ик кашаргым вел нäлäш лиэш. Нäлмет годым вес кашаргыжы мыльгалалтеш гӹнь церотет весӹ док ванжен кеä. Мадын нäлеш тӹдӹ, кӱ сек шукы кашаргым поген шӹндä. Кынамжы тетявлäет пиш соредäлäш тӹнгäлӹт ыльы: "Мыльгыш!!!" "Ӹш мыльгы!!!! "Мыльгыш манам!!!!!!!" Да соредäлӹт гынят йукыштым силан ак лӱктеп. Шке лоштышток ти соредäлмшӹм чӹнь шагалтат: "Тырын! Нимат колаш акли - Йоргин папажы керемет гишäн шайыштеш!!!" Э-э-эх-хе! Ындежӹ мä цаклен кердӹнä - цилä "манеш-манешвлäэтӹм" тӹ тетявлä пиш когон "пӹлӹшӹштӹм кашартен" колыштыныт! Кынамжы папивлäжӹ ыныкавлä ӹнжӹштӹ колеп манын "пӹлӹш гӹц пӹлӹшӹш" вел йукыштым изиэмден дä пиш тырын шайышташ тынгäлӹт ыльы. Дä сек пӹсӹ вуян ыныкажы тӹ веремäнок седрä гӹц тӹргештен кӹньӹлешäт вӹд йуäш манын цыланыш пырен кеä... Тӹшецжӹ ситцӹ занавескӹ шайылан шӹлӹн шагалешäт соикток цилä "шокшы манеш-манешвлäм" пäлен шӹндä.Техень "тыменьмäшäт" ылын, школышты вел агыл...

Кӹшкӹ кӹчӓлмӓш

Измаил Ефимов, Шӹргӹдӹр сола (выс. Революция)

Мӓ донна шошым, кырык нервлӓ кошкымык, мадынна шукы семӹнь. Кынамжы кок команды иктӹ весӹ ваштареш мадыт ыльы. Тӹнам цаткыды дӓ пӹсӹ лимӹлӓ ылын. Эче ик рвезӹ мадышым ӓшӹндӓрем. Шошым, сола вольыкым каремвлӓ дӓ алыквлӓ мыч кӹтӓш тӹнгӓлмӹк рвезӓш-кӹтозӹвлӓ мадмаш семӹнь шим (ядан) кӹшкӹвлӓм кӹчӓл моаш дӓ кычаш тӹнгӓлыт ыльы. Каремвлӓштӹ дӓ шӹргӹ тӹрӹштет тӹнӓм цилӓ вӓре пӹркем тышкӓвлӓ кушкыныт ыльы. Ты тышкӓ лоэш ӱшты тел паштек шижӹн кешӹ кӹшкӹвлӓ аяр лывӓлӓн ӹрен киӓш пиш яратенӹт. Кынамжы тум тангата вӹлнӹ пырен вазыныт, кынамжы кукшы ӹлӹштӓш ара вӹлнӹ, кынамжы урын валыш кукшы рок араэш... Чоте шукы кӹшкӹм кынамжы кӹчӓл моаш лиэш ылын. Кок-кымытеш пайлалтыннаат мӓ тӹ кӹшкӹвлӓм кӹчӓлӓш да кычаш тӹнгӓлӹннӓ. Кычашжы цаткыды панды дон вел лиэш ыльы, да панды мычашжым коктеш шелӹннӓ - тенге вел когон шӹдӹ шим кӹшкӹвлӓм кычаш лиэш ылын. Варажы тылым олтен шӹнденнӓ дӓ кычым кӹшкӹвлӓм тылеш жареннӓ... Колыш кӹшкӹвлӓм рок лӹвӓлӓн, ямвлӓм капаеннӓӓт таеннӓ. Ти семынь мӓ сола вольыклан кӹтӹм алык вӓрвлӓм кӹшкӹдеок переген кодаш цаценнӓ. Кынам-тинамжы ышкалвлӓ кӹшкӹм самынь ташкал колтатат кӹшкӹжы шкал вадарым яды дон чӹнгӓл колта ылын. Тӹдӹ паштек шкалвӓ хвораенӹт дӓ нӹнӹн шӹшерӹштӹм йӱӓш ак ли ылын. Экологи гишӓнжы мӓ тӹнӓм нимамат пӓлӹделна седӹ...

Знамя

Альбина Курилова, Акту сола

Изинӓ годым, мӓ, Актусола тетявлӓ, мадына ыльы техень мадышла. Мадышыжым "Знамя" манынна. Кырык нерӹштӹ лым шошым ирӹрӓкок шылен кеӓӓт, мӓ шукын погыненӓ тӹштӹ. Кынамжы 25-30 эдем якте моло. Пайылалтына кок командеш, знамя вӓреш пандок когонок яжон шалга. Ыдырал шӹнденӓ границӓм, кок векылӓ икнӓр ашкылым ӹштенӓ, пандынам шагалтенӓ. Варажы мадаш тынгӓлӹнӓ. Кӱ анзыцрак пандым шке докы нӓлӹн кердеш, тӹдӹ силанрак ылеш. "Пленыш" кычаш лиэш, мӹнгеш "плен" гӹц ытараш лиэш. Ик мадыш пӹтӓ, вӓрӹм вашталтетӓт, пакыла мадат. Кынамжы пел кечӹ моло мадына ыльы.

Пӱӓ вӹлнӹ

Геннади Смирнов, Йынгы Кушыргы

Пакыла сирем... Шӹжӹмжӹ каремӹштӹ пӱӓ кӹлмӹш кечӹм пиш когон выченӓ ыльы. Цаткыды ижӹм вычен шоаш тырхен кердтелнаат - коньким писты керем доно тьосынгы вӹлец ялштен шӹнденӓӓт и вӹлкӹ тӹргештенӓ. Ижӹ вӹцкӹж гӹнят кыдалаш цацена ыльы. Маняр гӓнӓ нуштӹлӹнна ӱштӹ вӹдӹштӹ ижӹ шелӹн кенӓт... И цаткыдем паштекжӹ хокейлӓ мадынна. Клюшкывлӓжӹм кугин какляка важан панды гӹц пӹчкӹн лыктына ыльы. Шайбынажы уке дӓ, кӹлмыш имни шыр лаштыкым мона дӓ мадаш тӹнгӓлынӓ. Э-э-эх, кынамжы имни "шайбет" чонгештен толеш дӓ лепкӓшкет пытлоч-ч-ч пуа ыльы. Когон каршта вет... Сойток пакыла мадынна, мӓгрӓлтенӓ вел пыйырт рвезӓш тӓнгвлӓлӓн анжыктыдеок - намыс вет... Ик гӓнӓ, ӓшӹндӓрем, мадмы кодым тӓгӱ и лаштык кöргеш кӹлмен шӹцшӹ жавам мон дӓ цилӓнӓм ӱжӹн тӹдӹм анжыкташ. Тӹ ӹрвезӓш йӹржы цилӓн погынен шагалыннаат когон цудееннӓ ти жаважым анжен. Тӹ веремӓн ялна лӹвӓлнӹ иэтжӹ шелӹн кеш - "Рушт!" Ой-йой! Цилӓн уже вӹдӹштӹ шалгенӓ - вуйвлӓнӓ вел и вӹлвец кайыныт - кавшта йӹрӓн гань... Вӹджӹ ӱштӹ дӓ начкы гӹньӓт ик рвезӓшӓт лӱдтелыт дӓ ӹш мӓгреп - цилӓн пиш когон ваштылынна вел токо. Малын ӓнят когон потикӓ ыльы. Тенгежӹ пӱӓ вӹлнӹ лым вацмеш мадынна. Лым вацмы кечӹжӹмӓт пиш выченнӓ ыльы - празньык ганьок ти кечӹжӹ ылын. Амаленӓт кердӓш ак ли ыльы - йыдымжы вӓр гыц таманяр гӓнӓ кӹньӹлӹнӓмӓт ош лым валымжым соты окня вашт анжен шалгенӓм...

Тетявлӓн мадмашвлӓ

Геннади Смирнов, Йынгы Кушыргы

Изи ылмем годымжы мӓ пиш когонок тӱнӹ мадаш яратеннӓ. Телӹм ӓшӹндӓрӓш гӹнь - ечӹ дон кыргыжталаш, дӓ кӱкшӹ кырык гӹц лапыш пикш гань чӹнь кыдал валаш пиш когон яратенӓ ыльы. Ечӹ дон вел агыл, изидир донжат. Каремӹштыжӹ тел гач ик свезӓ дӓ пышкыды лым лаштыкат ак код ыльы - тетявлӓ ечӹ дон, тирвлӓ дон дӓ изи кутанвлӓштӹ доно цилӓ кырык монгырвлӓм йӹлгӹжтен шындӓт ыльы. Пӹцкем якте мадынна. Вадешӹжӹ цилӓ ӓвӓвлӓ карем тӹрӹш толытат, тетявлӓштӹм саслен дӓ вырсен токышты ӱжӹнӹт. Кынамжы пиш когон шӹдешкӓт - тетявлӓштӹ урокыштымат ӹштӹделыт, вольыкымат пукшаш-йӱктӓш палшыделыт. Мадыныт веле... Мӹньжӓт, кынамжы, техеньок ылынам, седӹ... Мадмашыжы сек керӓл "пӓшӓ" ылын вет мӓмнӓн "тетя сӓндӓлӹкнӓштӹ". Кӹзӹтшӹ гӹнь йӹрӓлтен вел ӓшӹндӓрем тӹ ӹлӹмӓшӹм... Телевизӹр солаш толмык, каремӹштӹ лымжат тел гач тӹкӓлдеок киӓш тӹнгӓльӹ, векӓт. Тетявлӓн сусу юквлӓ моренвлӓм дӓ луды караквлӓм воксьок тыргыжтарыделыт... Шукы цилӓ йиш мадмашла мадынна ыльы тӱнӹжӓт, дӓ кынамжы пöртӹштӹжӓт- ӱштӹ мардежет шӹренок пöртӹш мӓмнӓм поктен пырта ыльы. Цилӓ мадмаш лӹмвлӓжӹм амат ӓшӹндӓры - ӓнят тӓ палшен кердӹдӓ?