Пал Генай, Йынгы-Кушыргы
Мӱкш урдыш марывлӓ кӓнгӹжӹм шӹргӹ дӓ каремвлӓ мыч мӱӓн вӓрвлӓм кӹчӓл каштыт. Пеледшӹ сӓрӓным мон шӹндӓтӓт чельнӹкӹштӹм тӹш кандат. Ӹшкежӓт тӹшток ӹлӓт — ружгыш улявлӓ сагаок амашым ӓль изи кудым шагалтатат...
Первирӓкжӹ эче Мары элышты вес йишлӓ мӱм кӹчӓл каштыныт. Мӱкш семнявлӓэт кӓнгӹж гач кушкыт дӓ вара коктеш шӓлӓнӓт. Айырланыш ыгыршывлӓ шачмы уля гӹц чонгештен лӓктӹтӓт шӹргӹ лош шӹлӹт. Кукшы кӧргӓн пушӓнгӹм мот дӓ тӹшӓк пӹжӓшлӓнӓт. Вара и гӹц иш мӱм тӹ пушӓнгӹ кӧргӹш намалыт... Техень мӱкш пӹжӓшӹм перви «вопш» маныныт. Вопш кӹчӓлшӹ марывлӓжӹм рушла «бортник» лӹм дон лӹмденӹт. Марлажы кыце вӓл — ам палӹ...
Кӓнгӹж шыжӹвекӹлӓ сӓрнӓлмӹк пӹзӹлмӹшуды (шандышуды) пелед шагалеш. Тӹ цаткыды пышан шудым вачкым прейӹктен ӱпшӓлтӓш постаренӹт. Куды левӓшвлӓ лӹвӓлнӹ шӹренок кошкен кечӹшӹ пӹзӹлмӹшуды пучкавлӓм ужаш лиэш ылын.
Ӹлӹштӓш вален вацмыкжы цӓрӓэмшӹ дӓ шимем шӹцшӹ тумерлӓштӹ хресӓнвлӓнӓ эхельӹм погенӹт. Сасналан тӹдӹ когон яжо качкыш ылын. Когожат-изижӓт — цилӓн шӹргӹш кузат дӓ пӹсӹрӓкӹн, икӓнӓ иктӹ гӹц анзыц, мешӓквлӓштӹм темӓш цацат. Кукшы ӹлӹштӓшӹм ял дон чымат-ыдырат — таен кодшы эхельӹм кӹчӓлӹт. Тырын амалыш шӹргӹм лым вацмеш тенге тыргыжландарат — шугырт-шугырт-шугырт...
Шӹренок кукшы ӹлӹштӓшжӹмӓт мешӓк дон матрацвлӓ кӧргӹш вактын тӹкен шӹндӓтӓт арава паштек аравам токышты валтат. Тӹдӹм пӧртвуйыш кузыктен левӓш лӹвӓлӓн шӓлӓтӓт, пӧртӹм шокшемдӓт. Кодшыжым вольыклан олым вӓреш ял лӹвӓк шуат.
Шӹргӹштӹнӓ шӹренок олмавувлӓ кушкыныт. Шукынжок качы дӓ тыгыды олмам вел тутангдат ыльы, но лоштышты икманяр когорак дӓ тотлырак олмаан пушӓнгӹвлӓ ылевӹ. Тӹ олмавувлӓм тетявлӓ кӓнгӹж гач тӹшлен каштыныт. Воксьок ак тырхеп — ӱлнӹш олмавлӓжӹм качымок кӹрӹт. Шӹргӹвӹлӹш кыптырга гӹнят пырыт дӓ нелӓш цацат, но пел олмамат качкын ак кердеп, шӹвен-шудалын мӹндӹркӹрӓк шуэн колтат... Кодшы олмажы шӹжӹм якшарген шӹнзеш, дӓ мӱӓнгеш, но лач кӱшӹл укшвлӓэш вел пыйырт перегӓлт кодеш. Тӹдӹм олмаву ӹрзен, ӓль пандым кӹшкен вел кӱшӹц шин валташ цацат. Цаткыдырак эргӓшвлӓ кечӹ гыт шӹргӹ мыч каштын кого мешакӹм темӓтӓт пулышеш тупыртен кандат. Шӹргӹ олмам вара вӓскӓштӹ кӹлмӹктӓт дӓ телӹм тӹдӹ эче мӱӓнрӓк лиэш ыльы.
Ӓрлӓн пӹжӓш кӹчӓлмӓш. Ти пурлык гишӓн шукынжок ак пӓлеп векӓт. Ӓрлӓнвлӓэтжӹ перви Кырык Сирӹштӹнӓ шӹренок вӓшлиӓлтӹнӹт. Колхозвлӓ пестицид-гербицид дӓ тӹ йиш удобренивлӓм ныр мыч шӓвӹктӓш тӹнгалевӓт ти йӓнлык мулӓндӹштӹнӓ ямын пӹтӹш... Изиэм годым Кудряшов Волойкын ӓтяжӹ, Сырапион, мӓмнӓм Волойкы дон икӓнӓ шӹргӹш ӓрлӓн пӹжӓш кӹчӓлӓш нӓнгеш. Ик ӓрлӓн ражымат тӹнӓм шӹнӓ мо, но шайыштмашжым ӓшӹндӓрем. Кангӹжӹмок тӹнгӓлӹн дӓ лым вацмеш, ӓрлӓнет пӹрцӹм, пӱкшӹм эче тама йиш нӱшмӹм кечӹн намалеш. Пиш шукы качкышым раж кӧргеш, кукшы вӓреш, поген арала. Кынамжы кого мешӓкӹм тӹшец капаен лыкташ лин. Но, Керемет тӹньӹм ӹнжӹ тӹкӓл манын, ӓрлӓн пӹжӓшӹм воксьок охыремдӓш ак яры — шужен ӹнжӹ колы манын пыйырт качкышжым кодымла. Халык лошты эче тенге попат ыльы — качкышде кодшы ӓрлӓн вӹцкӹж шудеш кечӓлт кола...
(пакылаат лиэш)
Комментариев нет:
Отправить комментарий