Пал Генай, Йынгы-Кушыргы
Ирок!...
Аслан Лёнит — йӓрсӹдӹм бригадирнӓ, мӓмнӓм ял гӹц кычен шокшы вӓрвлӓ гӹц тӱгӹ шыпшын лыктеш... Пӓшӓ ак вычы! Коговлӓ уже арававлӓм кӹцкенӹт дӓ цилӓ керӓл хӓдӹрӹм тӹш оптат... Изи омъюавлӓэтӹм пӹсӹрӓк ӹрвезӹ-ӹдӹрвлӓ ваштылын мыскылатат мӓжӓт йӹле погынаш цаценӓ, дӓ качдеок тӓрвӓнӹш араваш тӹргенӓ...
...Кечӹ эче лӓктеш вел,... когон ом шоэш, цӹтӹрнӹш арава вӹлнет пакыла амалаш цаценӓ, начкы ӱштӹ шуды цӓрӓ ялым лывша гӹнят...
Йонгатан, шӹмӓвычла кужын шишкен, ӹжӹвӹрвлӓ алыкым шижӹктӓрӓт, а шӹжвӹк юквлӓжӹ сотеммӹ семӹнь чӹдемӹт дӓ воксьок ямыт, вуйта ик кек весӹлӓн пӧртӱ сценӹм йонгештӓрӓ...
Тӹтӹрӓ логӹц кого пушангӹвлӓ кайыт, кыдыжы лишеммӹ семӹнь изиэмӹт-изиэмӹт да трӱк самшуды лапштаныш сӓрнӓлт кеӓт... Арава гӹц тӹргештен ик-кок пӹсӹ эргӓш тӹ тӹшкӓ гӹц каржангым кӹрӹн погатат цилӓ вӹкӹлӓ кӹшкӓш тӹнгӓлӹт. Тӹдӹ попаза гӹнь пӹсӹ вӹцкӹж кагаквлӓжӹ дон тыгыр-ялашешет пиш цаткыдын пижеш. Тевеш уже тетявлӓэт цилӓн каржангы-вырсыла мадыт, выргем гӹц ыдырал нӓлӹн имӓн каржангетӹм мӹнгеш шуат, дӓ чучыт гӹнь сусун сӹгӹрал колтат... Цилӓн ваштылыт, коговлӓжӓт лач кайышланен вел костанла чучаш цацат...
Алыкыш кыдал шомеш цилӓн шижӹт, нелӹ пӓшӓм ӹштӓш йӓмдӹлӓнӓт — имни пачеш пижӹн кодшы каржангывлӓ вел эртӹш веселӓ мадмашым ӓшӹндӓрӹктӓт...
… «Ялетӹм перегӹ!» - цаткыды мары, Сиволот, мӹньӹм поктен шон, дӓ сӓжӹ дон кымдан сален вургымла монгыр гӹц эртен анзыкем лӓктеш. «Йошт-йошт-йошт!» - цилӓ вец салым йук шакта. Мӹнят изи сӓэм дон кымдаракын салаш цацем, но иктӹ паштек весӹ, кого хресӓньвлӓ мӹньӹм эртӓтӓт анзыланем шагалыт...
...Кечӹ кузен кеӓӓт шудым кажландара - салаш нелӹрӓк лин колта... Лёнитнӓ пӓшӓм шагалта дӓ цилӓн тӹшкӓ-пушӓнгӹвлӓ лӹвӓлӓн пышкыды шуды вӹк кӓнӓлтӓш вазынна. «Маняр покосым салышыц?» - икӓнӓ иктӹм тетявлӓ ядыштыт. Бригадирнажӓт хресӓньвлӓ лошты каштеш, дӓ цилӓм тенгеок ядыштеш, вара изи блокнотыш лӹмӹштӹ ваштареш сирӓ — тӹдӹ шыжӹм, пӓшӓдӓр тӱлӹм годым, керӓл лиэш... Сӓмӹрӹквлӓ лошты шукынжок коговлӓ гӹц кок-кым покосеш чӹдӹм саленӹт, дӓ пел йукын вел Лёнитлӓн пелештӓт — слабка ылметӹм анжыкташ намыс ылын вет... Но цаткыдырак эргӓшвлӓнӓ коговлӓ гӹц ак кодеп гӹнь пиш сусун дӓ раскыдын сӹгӹрӓл колтат: «Мӹнят шӹмӹтӹм сален лӓктӹм!»...
...Тевеш шокшырак лин колтыш — цӹрцӹквлӓ цилӓ вец вуйта йӓрсӹдеок изи сӓвлӓштӹм шымат, мӱкшвлӓ пеледшӹ пистӹ йӹр мынген-цыжген чонгештӹлӹт,.. кловой пӹлгомышты раскыдын кайшы вӓрӓшвлӓ икӓнӓ иктӹ йӹр шылдыр тӓрвӓтӹдеок сӓрнӓт...
Хресӓньвлӓнӓ йуалгы ӹмӹлкӓштет амален кенӹт мол, лач кыды-тидӹ вел пел-юкын тама керӓл йыла гишан шайыштыт — сола ӹлӹмаш куштылгы нигынамат ылте векӓт...
...Тӹ жепӹн шокшы аяр шудынам ик монгыр гӹц коштыш — ӹнде авараташ келеш, вес монгыржат кошкыжы...
Лёнитнӓ шуды пучкам кидӹш нӓлӹн пыйырт тӹдӹм пынзалеш-кормежтӓлеш дӓ вара халыкым кӹньӹлтӓ: «Ӓлдок — кӹньӹлдок! Аварташ кенӓ!»
...Ти пӓшӓм халык пиш пӹсӹн ӹштен... Иктӹ паштек весӹ, цилӓн, покосвлӓ мычкет шӓлӓнен кеӓт дӓ крӓпля дон кажланыш шудым ик монгыр гӹц вес монгырыш ыдырен, авартен кузыктат...
"Крӓплям шуэт-токет ыдырет-шудым кузыктет,.. шуэт-ыдырет-кузыктет,.. шуэт-ыдырет-кузыктет..." - тӹ жепӹнок ашкедӓт, ашкыл паштек ашкыл, дӓ крӓпляэт ик шуды лаштыкымат авартыде ынжӹ коды! Тенгелӓ ровотаен хресӓнвлӓнӓ покос мыч пиш чӹнь ашкедӹт...
Кынамжы пелцӓш нарӹ вел эртӓ, а пӓшӓ пӹтен кеш — сӓрӓн мыч пылвуй якте ыдырен лӱктӹмӹ шуды рӓдӹвлӓ кечӹ лӹвӓлӓн кошкаш тӹнгӓлӹт дӓ кажланыш пеледӹш пышым изи мардеж алык мыч цилӓ векӹлӓ вӹстӓрӓ...
Цилӓ вец цӹрцӹк йук — когон тужын тьыргат, вуйта икӓнӓ иктӹм шымен-нӹжӹн сӹнгӓш цацат...
Ти йук сагана амаш вӓрнӓ яктеок шакта, вуйта цӹрцӹквлӓэт кыдалшы аравам ыжатат дӓ цилӓ алык хирӹм шижтӓрӓт: «Перегӓлтдӓ! Пакырак шӹлдӓ! Хресӓньвлӓ толыт! Сӓштӹ пӹсӹ, крӓпляштӹ кужы!..».
Мӹндӹрцок шуды пыш лоэшет тотлы шарык лем пышым шижӓш тынгӓлӹнӓ да тынӓм вел шужыш мӹшкӹрвлӓнӓ гишан цилан трӱк ашӹндӓрен колтенӓ...
Повырнажат жар тумвлӓ шайыцок цудыргыш арававлӓнӓм колын дӓ уже стӧл вӹк ире плошкавлӓм лыктын, сыкырым шулын дӓ марльы дон шӹнгӓ гӹц леведӹн стӧл кыт мыч шӓлӓтен,..
Кого падвлӓ пӹслӓнӹш тыл сага мӓмнӓм вычат — качмынажы пиш шоэшӓт мӓ кидӹм мышкындалын кужы стӧл лош ӱждеок пырен шынзынӓ...
(эчеӓт лиэш...)
К сожалению, в этом тексте ...да и в других тоже автор допускает много орфографических ошибок, нарушая правила грамматики."...Аслан Лёнит..."- видимо надо понимать, что это Леонид. Может быть надо было дать хотя бы какое-то пояснение читателям,что вот такого у нас звали так-то, а то поди пойми. Если только для себя пишешь, то зачем тогда выставлять на всеобщее обозрение, ведь читателю нужна ясность? Также в тексте используется правописание ещё 20-х годов прошлого века, когда наши бабушки и дедушки писали:"йук" вместо "юк", "йуалгы" вместо-"юалгы"и так далее. Также используются русские слова: "покос", "повар"которые можно было написать и на родном языке. Неправильно пишется время- "пелцӓш", вместо "пел чӓс". Цӓш- это счастье, а чӓс- это час. Сейчас так уже давно не пишут. Автору надо изучить современную грамматику и правописание. А с другой стороны, его труды представляют какой-то интерес, хотя бы в части воспоминаний о жизни горных марийцев 50-60-х годов прошлого века, где большой интерес представляют некоторые подробности жизни и быта людей того времени. У автора есть творческие способности.
ОтветитьУдалитьОстаётся только пожелать ему дальнейших успехов на этом поприще.
Шотеш пиштӹмӹ филолог!
ОтветитьУдалитьПиш кого тау тергӹмӓшлӓндӓ! Лач ик лаштыкым вел лыдында гӹнь мӹнь тӓмдӓм тевеш тиштӹ http://hillmarygames.blogspot.com/p/blog-page.html тӹрӹс "МӸНЕР АМАШВЛӒ-эмӹм тӹнгӓлтӹш гӹц мычаш якте лыдын лӓктӓш яднем ылнежӹ.
Грамматикы гишӓн тӓмдӓн тӧрлӹмӓшвлӓ пиш керӓл ылыт, но цилӓ вӓреок тӓмдӓн правилы семӹнь тӧрлымӓшвлӓдӓм ам колышт, идӓ ӧпкӓлӹ...
Лёнит, Михӓлӓ, Опанас, Митри, Павыл, Йорги, Генай, Лекандр, Евгень, Санькы, Миколай, Михивыр, Валенти, Серафи, Виктӹр, Нестӹр, Натоли, Сырапион, Кыстанти, Лексе, Фелицат, Анфис, Онтони, Тихын, Клавьи... - ти лӹмвлӓм руш йӹлмӹш сӓрӹдеок Кырык Сир мыч кӹзӹтӓт тенгеок кычылтыт. Агыл гӹнь - тиды яжо агыл, а худа векӓт! Туан йӹлмӹнӓ эдем лӹмвлӓштӓт перегӓлтшашлык ылеш. Официальный (рушла вел ти шамакым пӓлем, идӓ вырсы))) документациштӹ руш йишӹн лымвлӓм кычылтмыла седӹ - тидӹ ваштареш йукымат ам лык. Но, литературы пӓшӓвлӓштӹ эдем лӹмвлӓм мары статян сирӹмлӓ. Тенге тумаем...
"Покос", "повар" - тӓ тӧр ужын колтышда, тау! Шӹм мо мары шамаквлӓм. Саваткован словарьыштыжат, интернетӹштыжӓт уке токо... Палшалтыдай ӹне - кыце ти шамаквлӓм марла сирӹмлӓ!
"Пелцӓш" - тиштӹ кок шамак лишӓшлык ане? Тау! Но вет, Саваткова семыньжӹ, кок статянат сирӓш лиэш - хыть "пел час", хыть "пел цӓш". Тенге агыл ма?
Йӹлмем незеррӓк..., дӓ эче грамматикыжым воксьок тыменьделамат нигнамат вет. Но тошты семынь кычылтмы шамаквлӓм тӹнӓмшӹлӓок кычылтам - тидӹ тагачы пиш келшӹлӓ чучеш. Первиш йиш мары йӹлмӹ тӧррӓк, ирерӓк - тенге тумаем токо. Седындон тыдым перегӓш келеш, ӹлӹжтӓрӓш... Мам маныда?
Эче тевеш ма гишӓн тӓмдӓм яднем... Мары литературы модерн корныш лӓктӹн ӓль эче уке? Тӹ корны дон сирӹшӹ авторвлӓм воксьок ам пӓлӹ, лач Микор Валерим вел ӓшындарем... Пиш ӹжӓл - утла ирӹ колыш...
Вес авторвлӓм мӓланнӓ пӓлдӹртен кердӹдӓ гынь пиш сусу линӓ!
Эчеӓт пиш кого тау, дӓ пакылаат тӓмдӓн тергӹмӓшвлӓдӓм чоте выченӓ!
Лачокат, мӓ кӹзӹт техень жеп лаштыкышты ӹленӓ, кынам попымы дӓ сирӹмӹ туан йӹлмӹнӓ сӹнзӓгӹраток вашталтеш.Но кыды йӹлмӹжӹ яжорак, кыды йӹлмӹжӹ марынок ылеш: тоштыжы ӓль ужы? Теве, улы ти шотышты мӓмнӓн кого авторитетӓн шӹмлӹзӹвлӓнӓ: А.А.Саваткова дӓ Л.П.Васикова. Анна Андреевна йӹлмӹнӓ тоштырак семӹнь тӧрӹрӓк ылеш манын ӹнянен, а Лидия Петровна со у йӧнвлӓм кӹчӓлӹн дӓ йӹлмӹнӓн сӓрӓлтӹшвлӓм дӓ грамматикыжымат вашталташ цацен. А эчежӹ Мары Эл конституциш тӹдӹн тергӹмӹжӹ доно кырык мары йӹлмӹлӓн кугижӓнӹш статусым пыртымы. Мане-мане, тӹдӹн пиш утла тергӹмӹжӹ доно веле! Хотя,иктӓт тореш ада ли сӓй, ӹлӹмӓшӹштӹнӓ ти пыртымы статусшы воксеок ак кай. Пал Генайым мӹнь изинекок пӓлем, тӹдӹ солана ӹрвезӹ ылеш, а кӹзӹт Америкышты ӹлӓ, но ӹшке шачмы сӓндӓлӹкшӹм ак монды, оксажым ак жӓлӓйӹ дӓ тевеш ти блогыштыжы туан йӹлмӹнӓ доно ӓшӹндӓрӹмӓшвлӓм сирӓ.Мане, тиштӹ сирӹшӹ филолог доно келшӓшӓт лиэш, кыды-тидӹ вӓрыштӹ Генай самыньвлӓм колта, но кыце, махань сӹнзӓ доно ти самыньвлӓм анжалаш, вет Генайын сирӹмӹвлӓжӹ тӹ жепӹн ӹлӹшӹ халыкын попымышты семӹнь шакта. Лачокат, тенгеок эдем лӹмвламӓт попат ыльы, кыце тиштӹ автор пӓлдӹртӓ, лачокат "чӓс"-ӹм "цӓш" маныныт дӓ шукым тӹлец молат. Генайын творчествыжым мӹнь гӹнь пишок яратем. Сирӹмӹжӹм лыдын, мӹнь вуйта угӹц тӹ 60-шы ивлӓштӹшӹ ӹрвезӹ сӓндӓлӹкӹшкем вӹсен миэм. Генайын вуйыштыжы нимахань пыдыргымаш лиде, Генайын йӹлмӹжӹ воксеок тӹ жеп гӹц вашталтде, тӹдӹ мӓлӓннӓ кӹзӹт лач перегӓлт кодшы халык йӹлмӹ доно веле попа. А кӹзӹтшӹ эдемвлӓ кыце шайыштыт? Теве мары телевидени доно ик Арде ӹдрӓмаш келесӹш: "Мясӹм мӓ населени гӹц закупаенӓ"- вот тенгелӓ. Ӹне техень йӹлмӹ кӹзӹт попаш тӧрӹрӓк ма? Икманаш, седӹ, кӹзӹт мары грамматикым Васикова семӹнь сирӹмӹлӓ, тидӹ ӹнде закон гань ылеш, но Генайымат вырсаш ак кел, вет мӓ кайын-кайынок рушыш сӓрнӓлтынӓ, мары шӱлӹшнӓжӹ пӹтенок миӓ. Тидӹ гишанӓт ӓлдӓ шаналтенӓ. Ӓнят вес филологвлӓӓт иктӓ-мам келесӓт?
ОтветитьУдалитьТау, Валька! Вычем тевеш, пищ вычем филологвлӓм, литературы критиквлӓм дӓ цилӓ лыдшывлӓм - сирӓлтемӓдӓ махань семӹм колыда "МӸНЕР АМАШВЛӒ" гӹц лыдын лӓкмӹк? Дӓ ӹшке ӓшӹндӓрӹмӓшвлӓдӓмӓт колтемӓдӓ! Пурым шанен пиш тӓмдӓм вычем...
ОтветитьУдалить